مقالات کشاورزی اندیشه سبز پارسی

«اثرات یکبار استفاده و تکرار بکارگیری "کلرمیکوآت" بر رشد سریع محصول ، مقاومت به ورس و عملکرد یولاف زمستانه :»

خلاصه :

--- اثرات یکبار استفاده و تکرار زودهنگام در بکارگیری "کلرمیکوآت" در حدود مرحلۀ رشدی "Zadok GS32" بر رشد و نمو یولاف زمستانۀ رقم "Bulwark" ضمن 2 فصل پیاپی با آزمایش مزرعه ای در "Tenby" انگلستان بررسی گردید . وزن خشک تولیدی ، شروع پنجه زنی  و متعاقباً بقاء پنجه ها در تمامی تیمارها بدون تأثیرپذیری بودند . در مورد بلوغ ، کاهش طول ساقه و ورس بهترین دستاورد با استفاده از "کلرمیکوآت" در مرحله"GS32" بود که در این تیمارها حدود 24 درصد از طول ساقه ها در سال 86-1985 و 31 درصد از طول ساقه ها در سال 87-1986 کوتاه گردیدند . استفاده زودتر دارای تأثیر معنی دار کمتری بود . عملکرد دانه در یکبار و یا استفاده سریع مکرر "کلرمیکوآت" بی تأثیر بودند هرچند که در هر دو فصل زراعی عملکرد تیمارهایی که استفاده مکرر آن با فاصله انجام پذیرفت ، دارای کاهش معنی داری در عملکرد ضمن مرحله "GS32" بود . وزن هر دانه از اجزاء عمده عملکردی بشمار می آمد که تأثیر پذیرفت .

مقدمه :

--- کنترل کنندۀ رشد "کلرمیکوآت" (2-کلرواتیل تری متیل آمونیوم کلرید) در غلات ابتدائاً برای کاهش طول میانگره های ساقه استفاده می گردید و در نتیجه مقاومت به ورس را افزایش می داد ولی اساساً اثراتش در گندم زمستانه بویژه مصرفش در زمانی حاصل می گردد که شروع به طویل شدن ساقه ها می کند (Tomas-1988). برخی گزارشات از تأثیر "کلرمیکوآت" بر دیگر جنبه های رشد و نمو گندم و جو بدنبال بکارگیری بر بعضی واریته ها در مراحل رشدی محصول حکایت دارند (Green-1986) . بکارگیری "کلرمیکوآت" در بعضی از شرایط ضمن مراحل ابتدایی رشد محصول باعث افزایش تعداد خوشه ها در زمان برداشت گردید (Green-1986) . گمان می رود تغییراتی که بر یکنواختی بیشتر رشد یابی پنجه های متوالی ایجاد می شوند ، به دلیل این تأثیرات باشند (Mathews-1982).

--- اصولاً منابع کمی برای کاربرد :کلرمیکوآت" بر روی یولاف وجود دارند . هرچند گاهاً در برخی گزارشات (Hayes-1989) واکنش های خوبی بر یولاف زمستانه ضمن استفاده از "کلرمیکوآت" در مرحله رشدی ایجاد دومین گره یعنی "Zadok GS32"  وجود دارند . کاهش 29-24 درصدی طول ساقه ها در چند رقم که توسط مقادیری از ازت تیمار شده بودند ، یک رکورد می باشد . بدلیل اینکه نسبت غالبیت پنجه ها متغیر است بنابراین واضح نیست که چه مقدار از واکنش به "کلرمیکوآت" در مراحل زودتر از "GS32" بوقوع می پیوندد. این مقاله گزارشی از اثرات یکبار استفادۀ و کاربرد مکرر "کلرمیکوآت" بر محدوده ای از اولین مراحل رشد بر رشد گیاه و همچنین رشد و عملکرد دانۀ یولاف زمستانه می باشد .

شرح مراحل آزمایش :

--- این آزمایش ضمن سال های 87-1986 و 86-1985 در ایستگاه های پژوهش مزرعه ای دانشگاه "ولز" انجام پذیرفت . کرت های آزمایشی دارای 7 متر طول و 2/1 متر عرض بودند و بوسیله 5/0 متر از زمین کاشته نشده از همدیگر مجزا شده و در غالب طرح بلوک های تصادفی با 4 تکرار تنظیم گردیدند . برای تمامی موارد از یولاف رقم "Bulwark" استفاده گردید و تیمارها از یکبار و یا بصورت تکراری از "کلرمیکوآت" بمیزان 1610 گرم ماده مؤثره در هکتار (ga.i/ha) طی 3 وحله در هر فصل در مرحله "GS23" طی 14 مارس ، مرحله "GS30" طی 23 آوریل و مرحله "GS32" طی 16 مه در سال 86-1985 و همچنین در مرحله "GS14" طی 16 دسامبر ، مرحله "GS21" طی 3 مارس و مرحله "GS32" طی 6 مه در سال 87-1986 انجام پذیرفتند .

--- در سال 86-1985 از یکبار کود ازته شامل : 50 کیلوگرم در هکتار ضمن مرحله "GS23" طی 25 فوریه و 100 کیلوگرم در هکتار در مرحله "GS30" طی 29 آوریل استفاده گردید و در سال 87-1986 این عمل در 2 تیمار ازت صورت پذیرفت که یکی نظیر سال پیشین یعنی 100 کیلوگرم در مرحله "GS21" طی 24 فوریه و در مرحله "GS30" طی 16 آوریل و دیگری مقدار کمتری از کوذ یعنی 75 کیلوگرم ازت در هکتار فقط ضمن "GS30" بکار رفت . "کلرمیکوآت" بکار رفته در 200 لیتر آب در هکتار محلول شد و بوسیله سمپاش های کوله پشتی با بوم های دستی با عرض پاشش 2/1 استفاده شد و یک عامل مویان که بصورت 25/0 میلی لیتر در لیتر (ml/l) آب به آن اضافه گردید . تمامی سمومی که امکان داشت از یک پلات به پلات مجاور دریفت شوند ، توسط حفاظ های "پلی تین" ممانعت شدند . کود ازته بفرم نیترات آمونیوم (نیترام با 5/34 درصد ازت) مصرف شد که توسط کودپاش های "gandy" پخش گردید .

--- نمونه گیری در سطح 5/0 * 2 متر طول ردیف های مجاور برای آنالیز رشد بلافاصله قبل از هر دفعه بکارگیری "کلرمیکوآت" انجام گرفت . نمونه ها شسته شدند سپس تعداد گیاه و ساقه ها یادداشت گردیدند و آنگاه در دو گروه برگ و ساقه قرار گرفتند . سطح برگ توسط پلانیمتر مدل "Moving-belt" اندازه گیری شد و وزن برگ ها پس از خشک کردن در آون ثبت گردید . از شروع جولای به بعد مقدار ورس با یک هفته فاصله بررسی شد . برداشت نمونه ها شامل 5/0 * 4 متر طول ردیف های مجاور مرکزی هر کرت از سطح زمین برای ثبت اجزاء عملکرد صورت پذیرفت .

--- اندازه گیری کلی از طول ساقه ها توسط نمونه های فرعی شامل 20 ساقه از هر پلات انجام گرفت و 4 متر از طول کرت های دست نخورده توسط کمباین های کوچک مدل "winter steiger" برای تخمین عملکرد تجاری دانه برداشت گردید .

بحث و نتیجه گیری :

--- آنالیزهای رشد معلوم ساختند که بقاء گیاهان ، اندازه گیاه ، شروع پنجه زنی و بقاء پنجه ها هیچکدام در اثر بکار بردن "کلرمیکوآت" در ضمن مراحل اولیه رشد محصول تغییر نیافتند . در سال 86-1985 زمانیکه در مرحله "GS30" طی 23 آوریل اندازه گیری انجام پذیرفته بود ، بکار بردن ماده مذکور در مرحله "GS23" طی 14 مارس سطح برگ ها را در هر گیاه افزایش داد امّا این تأثیر در مرحله "GS32" طی 16 مه ظاهر نگردید . طول ساقۀ اصلی زمانیکه در مرحله "GS32" اندازه گیری شد بر اثر یکبار استفاده از "کلرمیکوآت" کاهش یافته بود .

--- مقدار تأثیر در اثر بکارگیری بعد از مرحله "GS30" نسبت به بعد از "GS23" در طی 86-1985 بیشتر بود و بعد از مرحله "GS21" نسبت به بعد از مرحله "GS14" در سال 87-1986 افزایش داشت . تکرار استفاده از "کلرمیکوآت" در هر دو تاریخ اولیه ، اختلاف تولید معنی داری با یکبار استفاده نداشت بعلاوه اثر متقابلی بین زمان بکارگیری "کلرمیکوآت" و مقدار استعمال ازت وجود نداشت . اثرات بر طول ساقه نشانداد که "کلرمیکوآت" توسط گیاه جذب گردیده و در ضمن مرحله پنجه زنی گیاه فعال بوده است . واکنش اندکی در مورد تغییرات ساقه دهی و دوامش بعلاوۀ عدم ابقاء تأثیر گذاری بر محصول در اثر بکارگیری این غلظت از "کلرمیکوآت" ضمن مراحل اولیه رشد وجود داشت لذا به مقدار کافی باعث کاهش طول ساقه ها گردید . آنالیز اجزاء محصول برداشت شده در سال های متوالی انجام پذیرفت .

--- کاربرد "کلرمیکوآت" در جهت کاهش ارتفاع اغلب مؤثر بود و زمانیکه در مرحله "GS32" بکار برده شد هم بصورت یکبار و یا استفادۀ مجدد در بکاربردن زود آن باعث کوتاه شدن ساقه بطور متوسط بمیزان 24 درصد در سال 86-1985 و بمیزان 31 درصد در سال 87-1986 گردید . میزان کوتاه شدن ساقه ها تحت تأثیر استفاده زودتر "کلرمیکوآت" و مقدار استعمال ازت  در سال 87-1986  نبود . بکار بردن یکبارۀ "کلرمیکوآت" در مرحله "GS30" طی 23 آوریل در سال 86-1985 طول ساقه ها را 12 درصد کاهش داد ولی زمانیکه زودتر یعنی در مرحله "GS23" طی 14 مارس استفاده گردید ، اندکی آنرا افزایش داد . ترکیب تیمارهای مراحل "GS23 + GS30" به نسبت بکار بردن هورمون در مرحله "GS30" زمانیکه فقط یکبار مصرف گردید ، دارای تأثیر معنی دار اندکی بود.  

--- مقدار ورس عموماً متناسب با طول ساقه و بالعکس اغلب تحت تأثیرات "کلرمیکوآت" در مرحله "GS32" طی 16 مه بود . "کلرمیکوآت" در مرحله "GS23" طی 14 مارس ایجاد یک واکنش منفی نمود و در عوض رشد بعدی در اثر استفاده زودتر ممکن است در اثر این تأثیر منفی افزایش یابد . واکنش های متشابهی در مورد یولاف بهاره گزارش شده اند تا جائیکه ارتفاع نهایی ارقامی که با "کلرمیکوآت" در مرحله 3 برگی تیمار گردیدند ، نسبت به تیمار نشده ها بیشتر بودند . در سال 87-1986 تمامی تیمارهای قبل از مرحله "GS32" به مقدار 9/6 درصد از طول ساقه ها کاهش داشتند که اندکی نسبت به استعمال در مرحله "GS32" معنی دار بودند و هیچگونه ورسی در ضمن این فصل بوقوع نپیوست .

--- در هر دو فصل برداشت  طی سال های 1986 و 1987 عملکرد دانه تغییر معنی داری با یکبار استفاده و یا تکرار آن نداشت امّا زمانیکه بیشتر از یکبار در مرحله "GS32" اجرا شد ، بنحو معنی داری باعث کاهش عملکرد گردید . آنالیز اجزاء عملکرد نشانداد که کاهش اندکی در تعداد خوشه های هر واحد سطح و تعداد دانه های هر خوشه با کاهش معنی داری در وزن هر دانه وقوع یافت و منجر به کاهش عملکرد شد . بکارگیری زودتر "کلرمیکوآت" نسبت به مرحله "GS32" تأثیرات کمتری بر وزن هر دانه داشت بنابراین حدس زده می شود که تکرار بکارگیری "کلرمیکوآت" تمایل به تأخیر انداختن رشد و کاهش ساختار سبزینگی گیاه دارد آنچنان که پتانسیل رشد توسعه می یابد و نهایتاً عملکرد دانه به سختی دچار کاهش می شود .

«واکنش "Brassica juncea" به "کلروکلرین کلرید" و "اتریل" پاششی در رابطه با کاربرد نیتروژن :»

خلاصه :

--- مطالعات هدایت شده طی سال های 84-1983 و 86-1985 در حومه "Ludhiana" نشانداد که واکنش های فیزیولوژیک و خصوصیات عملکرد گیاه روغنی "خردل چینی" (Chinese mustard) با نام معادل "Brassica rapa" و نام علمی "Brassica juncea" به پاشش برگی با "کلروکلرین کلرید" نظیر "سیکوسیل" (CCC) در مقادیر : 250 و 500 پی پی ام  و "اتریل" (ethrel) در مقادیر 500 ، 1000 و 1500 پی پی ام که با میزان مختلف ازت از : 0 ، 50 و 100 کیلوگرم در هکتار تغییر می یافت . محصول واکنشی به CCC و یا "اتریل" در غیاب ازت بروز نداد درحالیکه واکنشی معنی دار با 250 پی پی ام از CCC یا 500 پی پی ام "اتریل" در 50 کیلوگرم ازت در هکتار و 500 پی پی ام از CCC و یا 1000 پی پی ام "اتریل" در حضور 100 کیلوگرم ازت در هکتار وجود داشت .

--- واکنش به افزایش مقدار ازت در حضور CCC  و یا "اتریل" پاششی افزایش یافت . بیشترین غلظت "اتریل" (1500 پی پی ام) باعث ایجاد زیان در مقادیر : 0 و 50 کیلوگرم ازت در هکتار بود . کاربرد CCC و "اتریل" از کانوپی محصول کاست ولی مقدار کلروفیل برگ ها را زیاد نمود و حائل تشعشع فعال فتوسنتزی و ظرفیت sink (تعداد غلاف ها در گیاه و وزن هزار دانه) در 50 و 100 کیلوگرم ازت در هکتار شد . شاخص سطح برگ بیشتری در ضمن نمو غلاف ها با کاربرد CCC و "اتریل" پاششی بوجود آمد . مقدار روغن و قدرت جوانه زنی بذور محصول تیمار شده با CCC در مقادیر 250 و 500 پی پی ام و "اتریل" در مقادیر 500 و 1000 پی پی ام صرف نظر از مقدار مصرف بالاتر ازت بخوبی غیر تیمار شده ها بود . مصرف 1500 پی پی ام  "اتریل" مقدار محصول را افزایش داد بدون اینکه از مقدار جوانه زنی کاسته باشد .

مقدمه :

--- گیاه "خردل چینی" (Brassica juncea) از محصولات روغنی مهمّی است که وسیعاً در مناطق قابل توجهی از دنیا کاشته می شود .ولیکن متوسط عملکرد با وجود در دسترس بودن واریته های خوب نسبتاً کم است . دلایل فیزیولوژیک اصلی برای کمبود عملکرد گیاه خردل چینی عبارتند از :

عدم تعادل هورمونی ایجاد شده در آن علت اصلی عدم تعادل بین ظرفیت "منبع" (source) و "مخزن" (sink) می باشد لذا بکارگیری مناسب کنترل کننده های رشد با غلظت مفید ممکن است از ریزش گل ها و غلاف ها می کاهد و آنرا به سمت همزمانی آغاز گلدهی و توسعه غلاف ها هدایت نماید . در دیگر مطالعات نیز هرگاه ماده "2-کلروفیل تری متیل آمونیوم کلرید" مورد استفاده قرار گرفت ، ریزش گل ها را کاهش داد و کانوپی محصول را در جهت افزایش عملکرد سویا با تغییر مواجه نمود (Singh-1987) چنانکه ماده خشک تولیدی در مورد نخود معمولی (chick pea) ، نخود سودانی یا نخود کفتری (pigeon pea) و شلغم روغنی (rape) به مقدار 36/1 کیلوگرم در هکتار افزایش یافت (kettle-1984) و ارتفاع این گیاهان بنحو شایان توجهی دچار کاهش گردید (Scaris-1982).  

--- "سیکوسیل" بعنوان ماده ای ضد جیبرلین ممکن است مانع رشد مازاد رویشی شود و باعث اصلاح انتقال مواد فتوسنتزی از منبع به مخزن گردد . "اتریل" مصرفی نیز کانوپی سویا را تغییر و تولید محصول را افزایش داد (Singh-1987) . در اینجا اطلاعات کمی از کاربرد این مواد بر "B.juncea" وجود دارد ولیکن مشخص گردید که جدای استفاده از کنترل کننده های رشد ، بکارگیری ازت می تواند باعث افزایش عملکرد گیاه مذکور گردد . نیتروژن سبب سبز تیره شدن برگ ها و افزایش ظرفیت فتوسنتزی (رشد سبزینگی) گیاه شد و افزایش ظرفیت فتوسنتزی می تواند سبب توسعه غلاف ها با تحریک نمودن انتقال مواد فتوسنتزی از منبع (برگ ها) به مخزن (غلاف ها) با پاشش برگی کنترل کننده های رشد در غلظت صحیح و در مرحله مناسبی از رشد محصول گردید . بیش از این "B.juncea" ممکن است واکنش های متفاوتی را با حضور ازت یا در غیاب کنترل کننده های رشد داشته باشد .  

--- بررسی حاضر عهده دار مطالعۀ اثرات متقابل تأثیر کنترل کننده های رشد ("سیکوسیل" یا "اتریل") و ازت بر رشد و عملکرد "B.juncea" می باشد .

مواد و روش ها :

--- آزمایشات طراحی شده مزرعه ای طی سال های 86-1983 در "Ludhiana" در قالب طرح اسپلت پلات مطابق با 6 ترکیب از 2 واریته "Brassica juncea" به اسامی "RIM 619" و "RIM 198" با 3 مقدار ازت بمیزان 0 ، 50 و 100 کیلوگرم در هکتار در پلات های اصلی و 6 غلظت از کنترل کننده های رشد یعنی 250 و 500 پی پی ام از "سیکوسیل" ("کلروکلرین کلرید" یا CCC) و 500 ، 1000 و 1500 پی پی ام از "اتریل" و آب بعنوان شاهد اجرا شدند چنانکه آنها در پلات های فرعی با 4 تکرار در هر سال و در خطوط 30 سانتیمتری مجزا از همدیگر کاشته سپس آبیاری گردیدند . فاصله بین گیاهان با تنک کردن در 15 روز پس از کاشت به 30 سانتیمتر رسانیده شد .

--- تمامی مقادیر فسفر (26 کیلوگرم در هکتار) و نیمی از ازت در زمان کاشت اضافه گردید و باقیمانده ازت 30 روز بعد از کاشت به همراه آبیاری استفاده شد . کنترل کننده های رشد بصورت پاشش برگی در شروع گلدهی بترتیب 40 و 60 روز بعد از کاشت در مورد ارقام "RIM 619" و "RIM 198" بکار گرفته شد ولی در مورد شاهد همزمان با آنها از اسپری آب استفاده گردید .   

--- خاک مزرعۀ آزمایشی قلیایی ضعیف (PH 8.3) ، لومی شنی با مقدار ازت کم و متوسط فسفر و پتاسیم قابل دسترس بود . کل مقدار کلروفیل برگ های تازه در زمانیکه محصول 90 روزه شد ، به روش "Anderson-1964" تعیین گردید . سطح برگ 10 بوته با انتخاب تصادفی از هر کرت با یک دستگاه سنجش سطح برگ در 30 ، 60 ، 90 ، 120 و 150 روز بعد از کاشت اندازه گیری شد و آن ها بر اندازه سطح زمین سایه اندازشان برای بدست آوردن شاخص سطح برگ (LAI) تقسیم گردیدند . قابلیت نفوذ تشعشع فعال فتئوسنتزی (PAR) در طول موج های 700-400 نانومتر با فتومتر در بالای کانوپی و در سطح خاک ضمن 90 روزگی گیاه اندازه گیری شد و مقدار تشعشع برخوردی به گیاه از فرمول زیر محاسبه گردید :

100 * ( PAR در بالای کانوپی / PAR در سطح خاک – PAR در بالای کانوپی) = درصد PAR برخوردی به گیاه  

--- تعداد نیام هایی که کاملاً رشد نموده بودند ، از 10 گیاه که بصورت تصادفی در هر کرت انتخاب گردیدند ، در مرحلۀ بلوغ آنها شمارش شدند و نتیجتاً تعداد نیام های هر گیاه بدست آمد . تعداد بذور هر نیام و وزن هزار دانه در مرحلۀ بلوغ محاسبه گردید و عملکرد دانه از یک کرت 24 مترمربعی در هر تیمار اندازه گیری شد .

نتیجه گیری :

شاخص سطح برگ :

--- مقدار LAI تا 90 روزگی افزایش و سپس کاهش یافت و ازت بکار رفته بنحو مؤثری LAI را زیاد نمود چنانکه LAI در تمامی تاریخ ها با 100 کیلوگرم ازت در هکتار نسبت به 50 کیلوگرم ازت در هکتار بنحو شایان توجهی بالاتر بوده است بدینگونه در غیاب ازت ، LAI کمتر از 1 بود و ماکزیمم LAI در 100 کیلوگرم ازت در هکتار بمیزان 75/3 و در 50 کیلوگرم ازت در هکتار بمیزان 75/2 محاسبه گردید .

--- اثرات متقابل بین ازت و هورمون های رشد بر LAI معنی دار بود . در مقادیر کودی کم یعنی 0 و 50 کیلوگرم ازت در هکتار یک پاشش برگی 1500 پی پی ام "اتریل" بنحو معنی داری LAI را کاهش داد ولیکن در 100 کیلوگرم ازت در هکتار اثر معنی داری نداشت . اسپری برگی 250 و یا 500 پی پی ام از CCC و 500 پی پی ام از "اتریل" در 50 و 100 کیلوگرم ازت میزان  LAI را بنحو معنی داری نسبت به اسپری با آب بالاتر برد چنانکه در غیاب ازت منجر به کاهش LAI شد .

مقدار کلروفیل :

--- مقدار کلروفیل برگ های تازه که مقیاسی برای فعالیت فتوسنتزی است با بکار بردن ازت افزایش یافت . واکنش به پاشش برگی CCC و "اتریل" بر اساس مقادیر مختلف ازت مصرفی ، متفاوت بود . بکارگیری 250 و یا 500 پی پی ام از CCC و 500 ، 1000 و یا 1500 پی پی ام از "اتریل" از مقدار کلروفیل در زمان عدم مصرف ازت کاست امّا این کاهش فقط برای 1500 پی پی ام "اتریل" در 0 و 50 کیلوگرم ازت در هکتار معنی دار بود هر چند که 250 پی پی ام از CCC در 50 و 100 کیلوگرم ازت در هکتار و 500 پی پی ام از CCC و 500 و 1000 پی پی ام از "اتریل" در 100 کیلوگرم ازت در هکتار بنحو مؤثری بر مقدار کلروفیل برگ ها در مقایسه با شاهد افزود .

--- برخورد با تشعشع فعال فتوسنتزی (PAR) درصد حائل شدن آن بوسیله کانوپی محصول بازتابی از نتایج حاصل از LAI و مقدار کلروفیل در تیمارهای مختلف است و افزایش ازت از : 0 به 50 و از 50 به 100 کیلوگرم در هکتار به کانوپی محصول کمک می نماید تا مقدار بیشتری از تشعشع را به دام اندازد . میزان CCC در 250 و یا 500 پی پی ام و "اتریل" در 500 پی پی ام غالباً در 50 و 100 کیلوگرم ازت در هکتار باعث جذب "PAR" گردید . هر چند در غیاب ازت تمامی تیمار هورمون های رشد اثرات منفی بر حائل شدن "PAR" گذاشتند . بیشترین غلظت "اتریل" باعث کاهشی معنی دار در حائل شدن PAR"" در 50 کیلوگرم ازت در هکتار گردید امّا در 100 کیلوگرم ازت در هکتار چنین نبود .

اجزاء عملکرد :

--- تعداد نیام در هر گیاه و تعداد بذور در نیام بنحو معنی داری با افزایش ازت از : 0 به 100 کیلوگرم در هکتار افزوده گردید . کاربرد CCC در 250 و 500 پی پی ام و "اتریل" در 500 و 1000 پی پی ام بنحو معنی داری به تعداد نیام های هر گیاه فقط در 50 و 100 کیلوگرم در هکتار افزودند . کاربرد "اتریل" در 1500 پی پی ام باعث کاهش معنی داری در تعداد نیام های هر گیاه و تعداد بذور هر نیام در محصولاتی که به آنها ازت اضافه نشده بود ، گردید . وزن بذور افزایش معنی داری با افزایش سطح ازت از 0 به 50 کیلوگرم در هکتار یافت امّا با افزایش بیشتر ازت از 50 به 100 کیلوگرم ازت در هکتار کاهش داشت . مصرف CCC در 500 پی پی ام و "اتریل" در 500 ، 1000 و 1500 پی پی ام منجر به کاهش وزن بذور محصولات در غیاب مصرف ازت گردید امّا این کاهش فقط در 1500 پی پی ام "اتریل" معنی دار شد . در 50 و 100 کیلوگرم ازت مصرفی در هکتار ، کاربرد CCC در 250 پی پی ام و پاشش "اتریل" در 500 پی پی ام منجر به افزایش وزن دانه ها شد هرچند این افزایش معنی دار نبود . مقدار مصرف "اتریل" برای افزایش وزن بذور در تیمارهای 50 کیلوگرم ازت مصرفی در هکتار زیان آور بود امّا در 100 کیلوگرم ازت در هکتار تأثیری نداشت .

عملکرد :

--- نیتروژن مصرفی تأثیر معنی داری بر عملکرد داشت و واکنش به بکارگیری ازت بیشتر در اثر بکارگیری CCC و "اتریل" بوده است . با کاربرد 50 کیلوگرم ازت در هکتار ، مصرف CCC در 250 پی پی ام و "اتریل" در 500 پی پی ام باعث بهبود عملکرد محصول شد ولی در 100 کیلوگرم ازت مصرفی در هکتار ، CCC در 500 پی پی ام و "اتریل" در 1000 پی پی ام اثرات بیشتری را نسبت به مقدار کمتر CCC و "اتریل" و اسپری آب تحقق بخشید . بیشترین مقدار اثرات منفی "اتریل" بر عملکرد در 0 و 50 کیلوگرم ازت در هکتار وقوع یافت امّا در 100 کیلوگرم ازت در هکتار بی تأثیر بود .

درصد روغن دانه :

--- درصد روغن بذور بنحو معنی داری با بکار بردن 50 کیلوگرم ازت در هکتار افزایش یافت امّا بکارگیری 100 کیلوگرم ازت در هکتار منجر به کاهش معنی داری در مقدار آن شد . کاربرد CCC در هر دو مقادیر و مصرف "اتریل" در تمامی 3 مقدار فقط اندکی بر درصد روغن بذور در مقادیر 0 و 50 کیلوگرم ازت در هکتار افزود امّا در 100 کیلوگرم ازت در هکتار بی تأثیر بود .

درصد جوانه زنی :

--- درصد جوانه زنی بذور با بکارگیری ازت و یا تیمار با هورمون های رشد بی تأثیر بود بجز در حالتی که "اتریل" را با غلظت 1500 پی پی ام به محصولاتی که ازتی اضافه نشده بود ، پاشیدند که در آن صورت کاهش معنی داری در درصد جوانه زنی بذور حاصل شد .

بحث :

--- عملکرد "B.juncea" نشاندهندۀ واکنش های متفاوتی به پاشش برگی CCC و "اتریل" براساس مقادیر ازت مصرفی بوده است . در کمترین مقادیر کود مصرفی یعنی 0 کیلوگرم ازت در هکتار محصول دارای رشد سبزینگی کمی شد و گیاه کوتاه بود . کاربرد CCC بعنوان یک ضد جیبرلین و "اتریل" بعنوان یک کاهندۀ رشد مانع افزایش بیشتر ارتفاع گیاه شد و بنحو مؤثری LAI را کاهش داد که نتیجۀ آن ها کاهش تعداد نیام ها در هر گیاه ، وزن دانه و عملکرد دانه در هکتار بود .

--- این نتایج الهام بخش این است که کاربرد CCC و "اتریل" زمانی که گیاه مقدار کافی مواد فتوسنتزی دریافت نمی کند ، برای آن مضر است . در مصرف 50 کیلوگرم ازت در هکتار زمانیکه محصول دارای رشد سبزینگی کافی بود ، کاربرد CCC در 250 پی پی ام و "اتریل" در 500 پی پی ام باعث افزایش فعالیت فتوسنتزی در درون کانوپی شد و محصول با افزایش مقدار کلروفیل برگ ها و حفظ  LAI بالاتر در مدت توسعه مخزن با افزایش به دام انداختن ""PAR مواجه گردید و این عکس العمل ها اثرات سودمندی بر ظرفیت مخزن با تأثیر مطلوب بر تعداد نیام های هر گیاه ، وزن بذور و عملکرد بذور در هکتار گذاشت .

--- افزایش ازت مصرفی از 50 به 100 کیلوگرم در هکتار به رشد رویشی بیشتر منجر شد چنانکه تغییرات مثبت بیشتری در غلظت CCC به میزان 500 پی پی ام و "اتریل" به میزان 1000 پی پی ام وقوع یافت و بر تعداد نیام های هر گیاه ، وزن بذور و عملکرد آنها افزود . مصرف CCC از غالبیت انتهایی بوته ها کاست و مانع رشد شاخه های جانبی شد . کاربرد  CCC و "اتریل" در گزارشاتی به افزایش LAI ضمن پرُکردن دانه و  افزایش بقاء برگ ها و همچنین در سویا منجر به افزایش عملکرد از طریق ممانعت ریزش گل ها و نیام های نارس شد (singh-1987).

--- کاربرد CCC با تأثیر بر توسعه کانوپی و زاویه برگ ها سبب افزایش استفاده از "PAR" گردید . این موضوع همچنین غلظت پیگمان های فتوسنتزی را افزایش داد و رشد محصول را سریع و فعالیت آنزیم های کربوکسیلاسیون کننده را اضافه کرد و حفاظت از کلروفیل را بالا برد . تأخیر در شروع و سرعت پیری برگ ها در تیمارهای CCC  ضمن دوره رشد محصول و شکل گیری دانه ها وجود داشت (Green-1980). اسپری CCC و "اتریل" در غلظت مناسب هیچگونه اثرات مضری بر درصد روغن بذور و درصد جوانه زنی بذرهای حاصل از افزایش مقدار محصول توسط 50 و 100 کیلوگرم ازت مصرفی نداشت ، هرچند کاربرد "اتریل" در 1500 پی پی ام اثرات مضر اندکی بر درصد جوانه زنی محصولات حاصل از تیمارهای بدون ازت برجا گذارد . نتایج نشانداد که غلظت های بالاتر "اتریل" ممکن است باعث عدم تعادل هورمون های داخلی در بذور و یا تحریک دورمانسی شود چنانچه احتیاج است آنها را آزمایش نمود .

--- از مطالعه حاضر ممکن است چنین جمع بندی نمود که خصوصیت "B.juncea" باعث واکنش های متوسطی به CCC و "اتریل" با مصرف 50 کیلوگرم ازت در هکتار و بیشتر از آن در 100 کیلوگرم ازت در هکتار می شود چون بکاربردن ازت از 50 به 100 کیلوگرم ازت در هکتار نیازمند افزایش CCC از 250 به 500 پی پی ام و یا مصرف "اتریل" از 500 به 1000 پی پی ام می باشد . اسپری نمودن CCC و "اتریل" به همراه 50 و 100 کیلوگرم ازت در هکتار باعث افزایش : LAI ، مقدار کلروفیل برگ ها و جذب "PAR" در ضمن پُر شدن دانه ها در جهت افزایش تعداد نیام های هر گیاه ، وزن بذور و عملکرد دانه ها شد .

--- بذور حاصل از محصولات تیمار شده با کاربرد  CCC در مقادیر 250 و 500 پی پی ام و یا مصرف "اتریل" با مقادیر 500 و 1000 پی پی ام به همراه مقادیر 50 و 100 کیلوگرم ازت در هکتار دارای درصد جوانه زنی نظیر محصولات تیمار نشده بود ، هر چند مصرف "اتریل" در غلظت بالاتر یعنی 1500 پی پی ام دارای اثرات مضری بر خاصیت جوانه زنی بذور محصولات بدون کاربرد ازت بود .

«اثرات "کلرمیکوآت کلرید" بر عملکرد و اجزاء عملکرد 6 رقم جو بهاره» :

خلاصه :  

--- اثرات "کلرمیکوآت کلرید" بر عملکرد دانه و اجزاء آن در ارقام جو بهاره در 5 مزرعۀ آزمایشی در دو ایستگاه نزدیک "بِلفاست" کشور ایرلند ضمن 3 سال (84-1983) مطالعه شد . عملکرد دانه در تیمارهای "کلرمیکوآت" فقط در یک آزمایش دارای افزایش معنی داری بود یعنی درست جائیکه خوشه ها در کرت های تیمار شده کمتر از دیگران خسارت دیده بودند . تعداد خوشه های هر بوته با تیمارهای دیگر آزمایشی افزایش یافت امّا در عملکرد آنها مؤثر واقع نگردید . نتیجۀ جمع بندی این بود که بکارگیری "کلرمیکوآت کلرید" برای افزایش عملکرد محصول زراعی جو بهاره غیر محتمل است .

مقدمه :  

--- کنترل کننده های رشد ابتدائاً برای بهبود رادمان محصول غلات استفاده شدند زیرا نقش آنها بر کوتاهی و یا بلندی ساقه های غلات و نتیجتاً کاهش زیان های ناشی از ورس اثبات گردیده است . در بررسی های مزرعه ای اثرات کنترل کننده های رشد بر عملکرد با وجود  وقوع ورس ارزیابی گردید. گزارش شده است (Mattews-1982) که در آزمایشات مزرعه ای سال های 80-1979 بکار بردن زود "کلرمیکوآت کلرید" بر مقدار عملکرد به میزان 17-10 درصد در جو بهاره و 18-12 درصد در جو زمستانه افزوده است . گزارش بیان نمود که افزایش عملکرد غالباً بواسطه افزایش تعداد خوشه در گیاهان تحت تیمارهای پاشش هورمون نسبت به پلات های تیمار نشده بوده است . جزئیات بیشتری در مورد اثرات "کلرمیکوآت کلراید" بر پنجه زنی در جو بوسیله "Koranteng-1982" بیان شد . این محققان همواره با نگرانی اظهار می دارند که آیا اثر مثبتی بر عملکرد وجود دارد ؟ چونکه شرایط مزرعه ای کنترل نیستند و ضمناً فقط تعداد کمی از ارقام مطالعه می شوند .

--- آزمایشات گزارش شده همواره بر جو بهاره بیش از جو زمستانه تأکید می ورزند زیرا جو بهاره به دلیل شرایط اقلیمی زراعت اصلی کشاورزان در ایرلند شمالی محسوب می شود . در این آزمایش اثرات بکارگیری "کلرمیکوآت" بر عملکرد 6 رقم  جو در محدودۀ شرایط طبیعی بررسی شدند .

مواد و روش ها :

--- 6 رقم از جوهای بهاره به اسامی : "Egmant" ، "Gold marker" ، "Nicole" ، "Patty" ، "Regent" و "Triumph" در شمول آزمایشات سال های 83-1982 در "بلفاست" ایرلند شمالی با ارتفاع 110 متر از سطح دریا قرار گرفتند . تنظیمات آزمایشی ضمن 2 سال در این مکان در راستای کسب حداکثر اطلاعات در مورد اثرات مختلف شرایط اقلیمی یکسان بود . این آزمایش ضمن سال 1984 با ارقام کمتری یعنی : "Patty" ، "Regent" و "Triumph" و فقط در یک مکان بدنبال نتایج مشاهده ای سال 1983 به بررسی اثرات مورفولوژیکی پرداخت .  

--- یک طرح اسپلت پلات با بلوک های تصادفی 6 تکراری در دو محل طی سال های 83-1982 استفاده شد . پلات های اصلی تیمار شامل موارد زیر بودند :

1- بکارگیری "کلرمیکوآت کلرید"

2- شاهد (بدون دریافت هورمون های رشد)

--- 6 رقم فوق الذکر سپس بصورت تصادفی در پلات های اصلی جا داده شدند . پلات های فرعی دارای 2/1 متر عرض با کل سطح برداشت 20 مترمربع بودند . آنها با مقدار مناسب 400 بذر در مترمربع کشت شدند درحالیکه وزن هزار دانه و قدرت جوانه زنی آنها برای ایجاد تراکم بوته ای مشابه نظیر هم انتخاب شده بودند . تاریخ کاشت 6-5 آوریل برای سال اول و 19-18 آوریل برای سال دوم بود . مدیریت مکان های آزمایشی در هر دو محل ضمن سال های 83-1982 متشابه بود و کودها شامل 35 کیلوگرم ازت در هکتار ، 50 کیلوگرم P2O5 در هکتار و 50 کیلوگرم K2O  در هکتار بر بستر بذور یعنی ترکیب 14:20:20 بکار برده شدند و با کاربرد کود سَرَک بمیزان 50 کیلوگرم ازت در هکتار در پایان مرحله پنجه زنی نهایتاً میزان کل ازت مصرفی به 85 کیلوگرم در هکتار رسید . علف کش و قارچکش های وسیع الطیف بصورت معمول برای محافظت محل آزمایش از ظهور علف های هرز و بروز بیماری ها بکار رفتند . کاربرد "کلرمیکوآت کلرید" شامل "Cycocel-5" به مقدار 5/0 لیتر در هکتار ضمن 17 مه 1982 در هر دو متناسب با توصیه ها در تیمارهای جو بهاره و در 1/0 لیتر در هکتار در 2 ژوئن 1982 در هر 2 محل انجام پذیرفت .

--- در سال 1984 یک طرح اسپلت پلات با بلوک های تصادفی با 6 تکرار اجرا گردید که 3 رقم در داخل هر کرت اصلی تصادفی شد و آزمایش در 10 آوریل با 400 بذر در مترمربع کشت گردید . مصارف کودها ، قارچکش ها و علف کش های مصرفی نظیر 2 سال پیش بودند .

پلات اصلی :

1- بکار بردن زودهنگام "کلرمیکوآت کلرید" بصورت 5/0 لیتر در هکتار در مرحله رشدی "GS 32" در 8 مه

2- بکار بردن دیرهنگام "کلرمیکوآت" بمیزان 5/0 لیتر در هکتار در مرحله "GS 30" در 30 مه

3- زود و دیر بکاربردن توآمان "کلرمیکوآت" در مراحل "GS 13" و "GS 30" با 5/0 لیتر در هکتار در هر مرحلۀ رشد که کلاً شامل بکار بردن 1 لیتر در هکتار در این موارد بوده است .

4- تیمارهای شاهد که هیچ چیزی در آنها بکار برده نشد .

خصوصیات زراعی :

--- آزمایشات در جهت تنظیم مدت های بعد از جوانه زنی تا وقوع ورس آگاهی دهنده بودند . میزان خوشه های خسارت دیده در سال 1983 نظیر درصد خوشه های شکسته در هر کرت ارزیابی گردیدند که این اطلاعات منجر به کسب اعدادی در رابطه با اختلاف واریانس بودد که بموازات آنها محاسبه شدند .

آنالیز اجزاء :  

--- تعداد خوشه ها در مدت پُر شدن دانه ها تعیین گردیدند . با استفاده از 1 متر طول ردیف در هر پلات در سال 1982 و 5/0 متر طول ردیف در سال 1983 ، تعداد خوشه ها ، دانه ها و متوسط وزن هر دانه در سال 1982 با استفاده از تمامی گیاهانی که در یک متر از طول هر پلات بودند ، ارزیابی شدند ولیکن این تجزیه ها در سال 1983 بر روی 3 گیاه تصادفی شده در هر پلات هدایت گردیدند .  

ساختار ساقه :

--- در سال 1984 طول ساقه تا محل اتصال خوشه در دو نقطه از هر پلات اندازه گیری شد . 10 گیاه جمع آوری شده از هر پلات بعد از اتمام رشد ساقه از نظر ارتفاع و فاصله میانگره های ساقه ها ارزیابی شدند . قطر ساقه به کمک یک میکرومتر در حدواسط دو گره اندازه گیری شد بعلاوه میانگره بالایی درست در زیر خوشه یعنی در منطقه گردن ساقه محاسبه گردید .

عملکرد :

--- عملکرد دانه هر پلات در هر محل ضمن تمامی سال ها ثبت گردید . نمونه های فرعی برای تعیین مقدار رطوبت نگهداری گردیدند . عملکرد دانه بصورت تن در هکتار با 15 درصد رطوبت بیان شده است .

نتایج :

--- در اینجا یک واکنش معنی داری در عملکرد دانه 6 رقم جو نسبت به "کلرمیکوآت کلرید" فقط در سال 1983 مشاهده شد . ارقام "Regent" و "Patty" دارای بیشترین افزایش بعبارت 81/0 و 59/0 تن در هکتار بترتیب بوده اند . واکنش به "کلرمیکوآت کلرید" در تمامی حالات بجز 3 مورد در سال 1983 و یک مورد در سال 1984 مثبت بود . ورس در هیچیک از آزمایشات صرف نظر از تیمارهای مصرف کنترل کننده های رشد بوقوع نپیوست هر چند در سال 1983 خوشه های صدمه دیده ای مشاهده گردیدند .

--- ارقام "Regent" ، "Nicole" و "Patty" بیشترین افزایش را داشتند و "کلرمیکوآت کلرید" بنحو معنی داری باعث کاهش خسارت این ارقام گردید . خوشه و دانۀ تولیدی و نیز پُرشدن دانه هیچگونه واکنشی به کاربرد "کلرمیکوآت کلرید" در سال 1983 نداشتند ، هرچند تعداد خوشه های هر گیاه نشاندهندۀ واکنش مثبت به "کلرمیکوآت کلرید" در سال 1983 بوده است .

--- ارقام "Nicole" و "patty" که دارای بیشترین واکنش بودند ، افزایشی 34 و 20 درصدی بترتیب از خود نشان دادند . طول و قطر میانگره های ساقه هیچگونه واکنشی به "کلرمیکوآت کلرید" در تیمارهای سال 1984 نشان ندادند . ارقام "Regent" و "Patty" نسبت به رقم "Triumph" دارای کوتاهترین میانگره انتهایی بودند ولیکن میانگره انتهایی و ناحیه گردن ساقه "Patty" بیشترین قطر را نسبت به "Triumph" و "Regent" داشته است .

بحث :

--- عملکرد دانه نشاندهنده هر دو واکنش کاهش و افزایش به تیمارهای "کلرمیکوآت کلرید" در کارهای انجام شده بودند . استدلال اینکه استفاده اقتصادی از "کلرمیکوآت کلرید" در محصولات زراعی باید مورد تشویق قرار گیرد حتی اگر باعث افزایش تولید نگردد . با فقدان واکنش معنی دار عملکرد دانه به "کلرمیکوآت"  توسط 6 رقم  جو در 4 آزمایش ظاهراً هیچگونه تشویقی را برای روند بکارگیری "کلرمیکوآت کلرید" در جو بهاره ایجاد ننمود . اثرات ترفیع عملکرد ناشی از "کلرمیکوآت کلرید" که در افزایش تعداد خوشه ها و تعداد دانه در هر گیاه و تعداد دانه در هر خوشه و وزن دانه ها  نسبت داده شده بود فقط در یکی از آزمایشات با بکارگیری "کلرمیکوآت کلرید" ظهور یافت . عملکرد دانه افزایش معنی داری در سال 1983 از جنبه تعداد دانه ها در خوشه و متوسط وزن دانه ها نشان داده نشد بلکه در عوض دچارکاهش گردید .

--- محاسبات ریاضی در گزارش آزمایشات مربوط به اثرات کنترل کننده های رشد بر عملکرد کمیاب تر از اثرات آنها بر اجزاء عملکرد بوده است و این ممکن است تاحدودی برای این موضوع باشد که در آزمایشاتی از این نوع ، اندازه های نمونه گیری برای عملکرد یعنی کرت های 40-10 مترمربعی و اجزاء آن یعنی کرت های فرعی با سطحی در حدود 3 مترمربع دارای اهمیت مجزایی می باشند . اگرچه آنالیزهای آماری ممکن است نشاندهنده اختلافات معنی داری در اجزاء نمونه های فرعی باشند ولی آنها ممکن نیست نمایندۀ تمامی نمونه های عملکرد بوده باشند . خوشه های خسارت دیده ای که قبلاً شناسایی نشده بودند ، تحت تأثیر "کلرمیکوآت" قرار گرفتند . در این آزمایش در سال 1983 شیوع خسارت خوشه ای در ارقام کاشته شده کم بود و خسارت خوشه ها در محدوده ای از 68-61 درصد در کرت های تیمار نشده به 30-28 درصد با بکارگیری "کلرمیکوآت کلرید" دچار کاهش معنی داری گردید .

--- محققان گمان می کنند که کنترل کننده های رشد ممکن است موجب تحریک طویل شدن میانگره انتهایی برای جبران اثر آنها بر میانگره های پائینی گردد ولیکن "کلرمیکوآت کلرید" در این آزمایش اثری بر طول و یا قطر میانگره انتهایی در سال 1984 نگذاشت . حساسیت زیاد برخی ارقام نسبت به خسارت خوشه ممکن است وابسته به کوتاه تر بودن میانگره انتهایی آنان باشد . تحقیقات بیشتری در این مورد و دیگر خصوصیات در تحت شرایطی که خسارت خوشه ای وجود دارند ، ضروری بنظر می رسند .  

--- برای رَد کردن یکبارۀ انتساب افزایش عملکرد به کاهش خسارت خوشه ای در این آزمایش اثبات گردید که فقط اندکی اثرات مفید "کلرمیکوآت" به نسبت دیگر گزارشات بوقوع می پیوندد و نیز دریافت شد که اثر بر عملکرد بسیار اندک بوده است . محققان تخمین زدند که بوسیله کنترل کننده های رشد فقط تحت شرایط مناسب یعنی کاشت زودتر و تراکم جمعیت عادی محصول با ظرفیت "منبع" کافی باعث ایجاد درصد تعدیلی در "مخزن" می شود لذا چنین می توان نتیجه گرفت که محصول جو بهاره نامحتمل است که عملکرد دانه اش با تیمارکردن زود "کلرمیکوآت کلرید" پیش از افزایش طول کاه آنها افزایش حاصل نماید . گزارش آزمایشات در اینجا تصدیق می نمایند که با وجود بهای اندک "کلرمیکوآت کلرید" اثرات سودمند بسیار اندک بر عملکرد دانۀ جو توجیه کنندۀ هزینه مواد شیمیایی و بکارگیری آن ها بر محصول جو بهاره نمی باشد .       

منابع و مآخذ :

1- Alan , stephens – 1990 – Dictionary of agriculture – Universal Book Stall

2- Moore , T . C – 1989 – Biochemistry and physiology of plant hormones - ...

3- Smellie , R.M.S – 1971 – The Biochemistry of steroid hormone action – Academic Press

4- Leitch , M.H & et al – 1989 – Effects of chlormequat application on stem characteristics yield and panicle conformation of winter oats – Jour. Of Agri. Sci. : 113 , 17-26

5- Leitch , M.H & et al – 1990 – Effect of single and repeated applications of chlormequat on early crop development , lodging resistance and yield of winter oats – Jou. Of Agri. Scie. : 115 , 11-14

6- Grewal , H.S – 1990 – Response of brassicajuncea to chlorocholine chloride and ethrel sprays in association with nitrogen application – Jou. Of Agri. Sci. : 114 , 87-91

7- White , E.M – 1989 – Effects of chlormequat chloride on yield and components of yield in six cultivars of spring barley – Jou. Of Agri. Sci. : 113 , 377-382

8- White , E.M – 1991 – Response of winter barley to nitrogen and a plant growth regulator in relation to lodging – Jou. Of Agri. Sci. : 116 , 191-200

9- Clifford , P.E & et al – 1992 – Effects of growth regulators on reproductive abscission in faba bean – Jou. Of Agri. Sci. : 119 , 71-78

10- Kettlewell , P.S & et al – 1983 – Effects of early applications of chlomequat on tillering and yield of winter wheat – Jou. Agri. Sci. : 100 , 735-738

11- کوچکی ، ع ؛ غ . سرمدنیا – 1372 – فیزیولوژی گیاهان زراعی – انتشارات جهاد دانشگاهی مشهد

12- لاهوتی ، م – 1370 – اصول فیزیولوژی گیاهی (جلد دوم) – انتشارات آستان قدس رضوی

13- راشد محصل ، م.ح ؛ ع ، کوچکی – 1367 – مبانی فیزیولوژیکی رشد و نمو گیاهان زراعی – انتشارات آستان قدس رضوی