كارآفريني و آموزش هاي علمي ـ كاربردي
نویسنده :
اسماعيل پوركاظم كارشناس ارشد زراعت - مدرس دانشگاه جامع علمی –کاربردی گیلان
چكيده :
در اين مقاله به بررسي كارآفريني و خصوصيات كارآفرينان و علل بيكاري فارغ التحصيلان دانشگاهي پرداخته شده است و ضمن تشريح لزوم آموزش هاي علمي-كاربردي و نقش دولت به عنوان بسترساز اشتغال فارغ التحصيلان به مواردي چون چارچوب هاي حقوقي كارآفريني , سايت هاي مرتبط با كارآفريني و تربيت مربيان كارآفريني اشاره گرديده است . چنان كه مهمترين عوامل بيكاري فارغ التحصيلان در عدم توانمندسازي آنها از نقطه نظرهاي علمي, عملي , روحي و سرانجام نداشتن اطلاعات كافي از بازار كار و كمبود سرمايه مورد نياز دانسته شده است .
مقدمه :
منابع انساني از مهمترين عوامل توسعه در هر جامعه اي است و براي نيل به توسعه پايدار ومتوازن , بي ترديد تربيت نيروي انساني متخصص , كارآمد ومورد نياز جامعه در نهادهاي آموزشي و پژوهشي به عنوان يك اصل اساسي و ضروري مطرح ميباشد . زيرا منابع انساني داراي مهمترين و بيشترين نقش در روند توسعه كشورها هستند و در حقيقت پايه اصلي ثروت ملت ها را تشكيل مي دهند و سرمايه و منابع طبيعي از عوامل تبعي آن توليدند . بنابراين كشوري كه نتواند بر مهارت ها و دانش مردمش بيفزايد , در راه توسعه و تفكر استراتژيك گام بر نخواهد داشت .
توسعه به مفهوم افزايش اشتياق براي ارزاي نيازهاي مشروع است و بر خلاف رشد مفهومي ارزشي دارد . گواينكه رشد نتيجه كارآيي است و مي تواند خوب يا بد باشد اما توسعه نتيجه اثر بخشي بوده و ضرورتاً خوب بوده و به اين مي پردازد كه انسان با هرآنچه دارد , چه ميكند ؟
تفكر استراتژيك فرآيندي است كه طي آن شيوه تحقيق , ديدگاه هاي موجود در كسب و كار از طريق توسعه توانايي هاي فردي در كار گروهي و غلبه بر بحران ها كسب مي شود .
بايد در نظر داشت كه نظام رسمي آموزشي , مكانيزم اصلي توسعه مهارت هاي انساني است , كه موجد توسعه ملي مي باشد و هر گونه سرمايه گذاري در امر آموزش منجر به ايجاد محيط اجتماعي رشد يافته مي گردد و عدالت اجتماعي تحقق يافته و رشد اقتصادي شكوفا مي شود .
كارآفريني چيست ؟
واژه كارآفريني ( Entrepreneur Ship ) از لغت فرانسوي ( Entreprendre ) به معني متعهد شدن نشأت يافته , كه بعد از سال هاي 1700 ميلادي مصطلح گرديده است .
- كارآفريني به معناي نوآوري , مخاطره كردن , نيروي ثبات دهنده بازار و سرآغاز مالكيت و مديريت يك فعاليت كوچك اقتصادي است و آن يك ويژگي فردي نظير نياز به موفقيت , تمايل به مخاطره جويي , نياز به استقلال و برتري شغلي است . وليكن عواملي چون فرهنگ جامعه , وضعيت خانوادگي , موقعيت اجتماعي , زمينه تربيتي و سطوح آموزشي افراد نيز در بروز آن بسيار مؤثرند .
- كارآفريني در شرايط پر ابهام و خطرخيز از طريق كشف فرصت ها و توانايي ها و بهره گيري از منابع موجود پديد مي آيد و در اين راه با خلق ابتكار و نوآوري به ايجاد كسب و كار جديد مورد نياز جامعه مي انجامد .
- كارآفريني به موارد زير بستگي دارد :
الف ) كيفيت عوامل انساني موجود در جامعه
ب ) قابليت هاي موجود در زمينه خاصي از فعاليت ها
ج ) الگوي رفتار فردي
- در اين ارتباط , خدماط ترويج كشاورزي نيز نوعي از نهادهاي توسعه روستايي مبتني بر كارآفريني است كه نيازمند افرادي با ذهن پويا و هدف گرا مي باشد .
انواع كارآفريني :
انواع كارآفريني به صورت زير بيان مي شود :
الف ) كارآفريني فردي ( Individual ) شامل ؛
I ) سنتي
II ) از راه دور Tele Work] ]
III ) سازماني
ب ) كارآفريني جمعي (Corporate ) كه به صورت گروهي انجام مي شود .
ج ) كارآفريني اجتماعي ( Socialite ) كه كارآفرين به منافع اجتماعي مي انديشد و در جهت كسب سود نمي باشد .
كارآفرين كيست ؟:
مهم ترين عامل هر فعاليت اقتصادي , نيروي انساني است و نخستين بخش آن به پايه گذارانش تعلق دارد كه آن ها با داشتن برخي ويژگي ها وبكارگيري آن ها موجب گسترش فعاليت هاي اقتصادي مي گردند .
- كارآفرين (Entrepreneur ) كسي است كه متعهد مي شود تا مخاطره هاي يك فعاليت اقتصادي را سازماندهي , اداره و تقبل كند ( فرهنگ Webster ) . كارآفرينان , فعاليت هاي اقتصادي كوچك و جديد را با سرمايه خود شروع مي كنند . آن ها از عوامل توليد سود جسته و با روش هاي بديع به توليدات جديد و بازارهاي نو دست يافته و منابع عرضه كالا و ساختارهاي مناسب را مي يابند .
- كارآفرين نيروي محركه اصلي در توسعه اقتصادي است و نقش وي عبارت از نوآوري , ايجاد تركيب هاي تازه اي از مواد , گشايش بازارهاي تازه , يافتن منابع جديد و ايجاد هرگونه ساختارهاي نوين در صنعت كارآفريني است , به طوري كه بين منابع و فرصت ها ايجاد ارتباط نمايد .
كارآفرينان از نظر ويژگي هايي چون خودباوري , ريسك پذيري , ميل به نتيجه گيري و خلاقيت از سليرين برتر هستند و بنابه نتايج برخي از تحقيقات , افرادي كه در خانواده هاي خرده مالك تجاري پرورش يافته اند و همچنين فرزندان مسن تر خانواده ها و اقليت هاي اجتماعي بيشتر از سايرين به سمت كارآفريني سوق مي يابند .
در بين كارآفرينان از نظر جنسيت , تفاوت هايي چون انگيزه كارآفريني , تأمين منابع مالي , سوابق حرفه اي , اعتماد به نفس , ريسك پذيري , نوع مشاغل ايجاد شده , آينده گرايي و سابقه فردي وجود دارد .
نقش دولت در كار آفر يني :
نقش دولت ها در جهت بسترسازي , سياستگذاري و حمايت از كارآفريني به همراه نقش نهادهاي غير دولتي ( NGO ) , تعاوني ها و مؤسسات خصوصي در ترغيب , ترويج و موفقيت كارآفريني حائز اهميت است و بايد در راستاي موارد زير عمل نمايد:
الف ) توسعه فرهنگ كارآفريني
ب ) ايجاد شرايط مناسب براي كارآفرينان
ج ) كاهش احتمال ريسك
- برخي نهاده هاي دولتي حامي كارآفريني در ايران كه داراي نقش برجسته تري هستند , عبارتند از :
1 ) وزارت كار و امور اجتماعي طرح خود اشتغالي
2 ) وزارت جهاد كشاورزي I ) سازمان ترويج كشاورزي و مشاركت هاي مردمي
II ) سازمان مركزي تعاون روستايي
III ) اداره كل صنايع دستي و فرش دستباف
IV ) مديريت امور زنان روستايي و عشايري
3 ) بانك كشاورزي A ) طرح ايران B ) طرح حضرت زينب (س )
4 ) وزارت تعاون
- نرخ تسهيلات دولتي براي بخش هاي مختلف اقتصادي در سال 1383 ( مصوبه شوراي پول و اعتبار ) بقرار زير تعيين شده بود :
1) كشاورزي 13 % 3 ) صنعت و معدن و اعتبارات صنعتي 15 %
2 ) مسكن 15 % 4 ) اعتبارات بازرگاني 25 – 21 %
چارچوب هاي حقوقي كارآفريني :
چارچوب هاي حقوقي كارآفريني در ايران بقرار زير مي باشد :
الف ) خود مالكي ................................ كليه اشخاص حقيقي و صاحبان مشاغل
ب ) شركت با مسئوليت محدود ................. هريك از شركاي شركت فقط تا ميزان سرمايه خود مسئول
تعهدات شركت مي باشند .
ج ) شركت سهامي ................................. شركتي كه سرمايه آن به سهام تقسيم شده و مسئوليت صاحبان آن محدود به مبلغ اسمي سهام آن ها است .
د ) شركت تضامني .............................. بين افرادي با مسئوليت تضامني تشكيل مي شود و هر يك از
شركاء مسئول پرداخت كليه قروض شركت است .
ه ) شركت نسبي ............................... توسط افرادي تشكيل مي شود كه مسئوليت هر شريك به نسبت
سرمايه گذاري وي خواهد بود .
و ) شركت تعاوني ........................... به منظور اشتغال يا رفع نيازهاي اعضاء آن تشكيل مي شود و بواسطه تعداد حداقل اعضاي آن به دو دسته عام و خاص تقسيم بندي مي گردد .
برخي سايت هاي مرتبط با كارآفريني در ايران :
1 ) وزارت صنايع و معادن WWW.mim.gov.ir
2 ) شركت شهرك هاي صنعتي ايران WWW.Iraniec.com
3 ) اطلاع رساني بازار كار WWW.jobiran.com
4 ) صندوق حمايت از فرصت هاي شغلي WWW.feos.org
5 ) بانك كشاورزي WWW.AGRI_BANK.COM
6 ) گمرك جمهوري اسلامي ايران WWW.irica.org/fhomele.htm
7 ) طرح توسعه كارآفريني دانشگاه ها WWW.karafrini.um.ac.ir
8 ) مركز اطلاعات علمي ايران WWW.irandoc.ac.ir
9 ) مؤسسه مطالعات بازرگاني WWW.itsr.irtp.com
10) مؤسسه استاندارد ملي ايران WWW.isiri.org
بيكاري فارغ التحصيلان :
اشتغال فارغ التحصيلان از مسائل مورد توجه برنامه ريزان آموزشي در تمامي كشورها است كه آن هم به لحاظ اهميت بازار كار به عنوان مركز ثقل اقتصادي – اجتماعي و همچنين نقش اجتماعي فارغ التحصيلان براي نيل به توسعه كشورها مي باشد .
جدول 1- « بيكاري فارغ التحصيلان آموزش عالي در جهان »
|
كشور |
جمعيت فعال اقتصادي( نفر ) |
ميزان بيكاري ( در صد ) |
فارغ التحصيلان بيكار (در صد ) |
|
اتريش ايرلند ايتاليا لهستان پرتغال انگلستان |
3870000 1494000 22849000 17076000 4811000 28552000 |
11/4 9/11 1/12 3/12 2/7 2/8 |
8/3 9/3 6 4/2 2/5 7/10 |
|
كلمبيا مكزيك پرو |
6190000 35580000 6561000 |
9/11 7/3 7 |
8/17 8/17 7 |
|
كانادا ايالات متحده |
15145000 133943000 |
7/9 4/5 |
2/10 18 |
|
تونس بنگلادش ژاپن كره جنوبي |
2360000 56014000 67110000 21188000 |
2/16 5/2 4/3 2 |
3/1 11 3/14 35 |
- سازمان بين المللي كار ( ILO ) وابسته به سازمان ملل متحد معتقد است كه پديده بيكاري فارغ التحصيلان در تمامي كشورها مشاهده مي شود و شدت آن داراي رابطه مستقيمي با شرايط اقتصادي هر كشوري دارد .
- مطالعات اخير بانك جهاني حاكي است كه واحدهاي كوچك توليدي - صنعتي در كشورهاي در حال توسعه اثرات كاملاً محسوسي بر اشتغال و در آمد ملي آنان داشته و حصول توزيع مناسب درآمدها نقش مهمي ايفا كرده اند.
-
جدول2-« نقش صنايع كوچك و متوسط در اقتصاد ملي كشورها(1994)»
|
نام كشور |
نسبت به كل واحدهاي صنعتي |
نسبت به كل شاغلين صنعت |
نسبت به كل ارزش افزوده
|
نسبت به كل صادرات مستقيم |
نسبت به كل صادرات غير مستقيم |
|
تايوان هنگ كنگ كره جنوبي سنگاپور |
97 % 98 % 98 % 81 % |
70 % 62 % 66 % 40 % |
55 % 57 % 46 % 29 % |
66 % 43 % 39 % 20 % |
21 % 7 % 9 % --- |
- پايگاه خودآموز « كسب و كار خودم » يعني ( own business.comWWW.My ) توسط آقاي Phill Holland آمريكايي پس از شورش اقليت هاي نژادي در سال 1992 پايه گذاري شد و مجموعه آموزش هايي شامل 12 درس به صورت رايگان از سال 2000 در اختيار علاقمندان قرار گرفت كه داراي موارد زير است :
o 1) تصميم درباره ايجاد كسب و كار 7) جريان نقدينگي
o 2) طرح كسب و كار 8) تأمين منابع مالي
o 3) ابزارهاي اساسي 9) تجارت الكترونيكي
o 4) سازماندهي 10) خريد شعبه
o 5) بيمه 11) بازاريابي
o 6) تهيه محل مناسب 12) مديريت امور
جدول3- « وضعيت پذيرش دانشجو, تعداد دانشجويان وتعداد فارغ التحصيلان »
|
سال عنوان |
1345 |
1355 |
1365 |
1375 |
|
كل فارغ التحصيلان آموزش عالي |
74 |
283 |
588 |
1500 |
|
شاغلان داراي آموزش عالي |
72 |
268 |
497 |
1402 |
|
نسبت شاغلان تحصيلكرده به كل فارغ التحصيلان |
97 درصد |
95 در صد |
85 درصد |
93 درصد |
|
نسبت شاغلان داراي آموزش عالي به كل شاغلان |
1 درصد |
3 در صد |
5/4 درصد |
6/9 در صد |
|
نرخ بيكاري فارغ التحصيلان |
----- |
1/4 در صد |
9/5 درصد |
9/3 در صد |
|
نرخ بيكاري كل |
2/8 در صد |
2/10 در صد |
2/14 درصد |
1/9 درصد |
جدول4- « جمعيت فارغ التحصيلان آموزش عالي بر حسب نرخ اشتغال و بيكاري –هزار نفر»
|
سال |
1368 |
1372 |
1376 |
| |||
|
وضعيت |
تعداد (هزار نفر) |
درصد |
تعداد (هزار نفر) |
درصد |
تعداد |
درصد |
متوسط رشد سالانه (درصد) |
|
پذيرش دانشجو
|
8/136 |
100
|
3/248 |
100
|
8/317 |
100
|
1/11
|
|
دولتي |
70 |
2/52
|
7/108 |
8/43 |
3/155 |
9/48 |
4/10
|
|
غير دولتي |
7/66 |
8/48 |
6/139 |
2/56 |
4/162 |
1/52 |
7/11 |
|
تعداد دانشجويان
|
431 |
100
|
5/860 |
100
|
6/1275 |
100
|
5/14
|
|
دولتي
|
9/281 |
4/65 |
4/437 |
8/50 |
598 |
9/46 |
8/9
|
|
غير دولتي |
149 |
6/34 |
423 |
2/49 |
6/677 |
1/53 |
8 20 |
|
فارغ التحصيلان
|
3/44 |
100
|
7/92 |
100
|
8/126 |
100
|
14
|
|
دولتي
|
5/36 |
4/82 |
3/58 |
63 |
2/75 |
4/59 |
4/9
|
|
غير دولتي |
7/7 |
6/17 |
4/34 |
37 |
5/51 |
6/40 |
6/26 |
تحقيقات نشان مي دهد كه مهمترين علل بيكاري فارغ التحصيلان دانشگاهي به شرح زير مي باشد :
1) تقاضا براي مشاغل پر در آمد ( علل اقتصادي )
2) تقاضا براي مشاغل اداري و غير يدي داراي شأن ومرتبه بالا (علل فرهنگي – اجتماعي )
3) عدم تناسب رشد كمي فارغ التحصيلان با ظرفيت اشتغالزائي كشور
4) فقدان ارتباط بين نظام آموزشي و نظام اشتغال براي ايجاد رشته هاي تحصيلي مورد نياز
5) فقدان مهارت هاي مورد نياز بازار كار در فارغ التحصيلان
6) افزايش مشاركت زنان در بازار كار
7) تقاضا براي زندگي و كار در شهرهاي بزرگ
8) تقاضا براي مشاغل دولتي
9) فقدان اطلاعات در مورد نيازهاي بازار كار و درنتيجه عدم اعتماد بنفس در نيل به موفقيت و عدم اعتماد به وضعيت بازار در كسب درآمد كافي
10) تمايل كارفرمايان به رفع نيازهاي خود از بين افراد داراي مدارك پيئين تر با ديدن دوره هاي آموزشي ضمن خدمت عدم دارا بودن وضعيت مالي و شرايط خانوادگي مناسب
جدول 5- « بررسی وضعیت و تمایل دانشجویان علمی- کاربردی مجتمع گیلان »
|
موارد دوره ها |
تعداد دانشجويان دوره |
بدون آشنايي به كشاورزي |
آشنا با كشاورزي |
آشنايي عملي با رشته تحصيلي |
تمايل به ادامه تحصيل |
تمايل به كار
دولتي آزاد |
|
كارداني دوره زيتون - ورودي 80 |
18 |
6 |
12 |
6 |
12 |
11 7 |
|
كارداني دوره برنج – ورودي 81 |
14 |
5 |
9 |
9 |
13 |
9 5 |
|
كارداني دوره برنج – ورودي82 |
15 |
7 |
8 |
4 |
12 |
11 4 |
|
كارداني دوره برنج – ورودي 83 |
18 |
5 |
13 |
5 |
11 |
12 6 |
|
كارداني دوره گل و .. – ورودي 83 |
18 |
5 |
13 |
8 |
12 |
15 3 |
مربيان كارآفريني :
در بسياري از كشورها براي راهنمايي فارغ التحصيلان و ساير افرادي كه واجد شرايط كارآفريني بوده و در جستجوي راه حل هايي براي آغاز كسب و كارهاي جديد و كوچك هستند , اقدام به تربيت مربيان كارآفريني نموده اند و در اين مقوله , مربيگري گفتگويي است كه در آن مربي و فراگير از يك رابطه تبادلي پويا جهت رسيدن به اهداف و بهبود عملكردها استفاده مي كنند و اين فرآيند فراگير را به موفقيت هاي بيشتري هدايت مي كند .
- مربيگري داراي انواع مختلفي است ؛ نظير :
1 ) مربيگري كسب و كار 2) مربيگري اجرايي 3) مربيگري مهارت هاي زندگي
در فرآيند مربيگري كارآفريني لازم است تا آشنايي هاي لازم به صورت هاي زير انجام گيرد :
الف) آشنايي با محيط كسب و كار ( Business Environment )
ب ) شناخت محيط كلان كسب و كار (Macro Environment )
ج) شناخت محيط صنعت ( Industry Environment )
مربيان كارآفريني با تفكرات متفاوتي به مشكل گشايي و حل مسائل كارآفرينان مي پردازند :
I ) تفكرات واگرا ( Divergent Thinking ) كه مهارت هاي جستجوي راه حل هاي خلاق براي مسائل كارآفرين در ايجاد كسب و كار است .
II ) تفكر همگرا ( Covergent Thinking ) كه مهارت تركيب هاي بديع از راه حل هاي ممكنه براي حل مشكلات كارآفرين در جريان فعاليت هاي وي است .
آموزش هاي علمي – كاربردي :
يكي از روش هاي ارزشمند يادگيري كه موجب تغييرات در محيط ارتباطي و واكنش هاي دريافتي از ديگران مي شود , يادگيري وسيله اي يا ابزاري (Instrumental Learning ) است كه بر پايه اصل پشتيباني يا تقويت روند آموزش ( Reinforcement ) استوار است .
آموزش هاي علمي – كاربردي از تلفيق آموزش هاي كلامي و غير كلامي , شامل :
الف ) زبان علامات (Sign – Language )
ب ) زبان عمل ( Action – Language ) و
ج ) زبان اشياء ( Object – Language ) پديد آمده و داراي اثر بخشي به مراتب بيشتري در راستاي اهداف توسعه كشورها است .
آموزش هاي علمي – كاربردي موجب بروز رفتارهاي جرأت ورزانه ( Assertive Behavior ) مي گردد و ضمن آن افراد تشويق به اثبات استعدادها و لياقت هاي خود از طريق فعاليت هاي آگاهانه و نوآوري ها و تداوم آن ها مي شوند . اين گونه آموزش ها باعث اشتياق به « از خود گشودگي » ( Self – Disclosure ) كه در برگيرنده اطلاعاتي در مورد توانايي هاي خود است و به صورت طبيعي هر كس مي تواند آن را در بخش پنهان ( Hidden ) پنجره جوهري ( Joharri Window ) خود داشته باشد , مي گردد كه بستگي تام به طول دوره آموزشي , موضوع دوره آموزشي و استعدادها و توانايي هاي فراگيران دارد .
نتيجه گيري و پيشنهادات :
بكارگيري فارغ التحصيلان دانشگاهي در سازمان هاي دولتي و بخش خصوصي ضمن سال هاي اخير به واسطه افزايش كمي پذيرفته شدگان آموزش عالي , كاهش سطح كيفي علمي و عملي دوره هاي آموزشي در بسياري از مراكز آموزشي , نداشتن سرمايه لازم و نبود اطلاعات كافي از بازار كار و عدم هدايت مناسب نيروهاي دانش آموخته , دچار سير نزولي شده است لذا ادامه روند جاري بنحو بارزي بر شرايط موجود اجتماعي – اقتصادي كشور تأثير گذار بوده و مي تواند موجب بروز برخي عواقب نامطلوب در سطح كشور گردد كه تبعات آن خواه و نا خواه گريبان گير خانواده ها و در نهايت كليت جامعه خواهد شد .
در اين راستا , اجراي دوره هاي علمي – كاربردي قادر است با توانمند سازي علمي و عملي دانشجويان و هم چنين تطابق رشته هاي تحصيلي با نياز هاي جامعه به همراه افزايش روحيه اعتماد بنفس ناشي از دانش عملي بر مقدار فعاليت هاي كارآفريني در سطوح كوچك توليدي – صنعتي بيفزايد , وليكن بررسي ها مبين اين است كه پذيرش شاغلين بخش ها در دوره هاي آموزشي مرتبط و دانشجوياني كه سابقه آشنايي بيشتري با مواد درسي مذبور دارند از ارجحيت و تأثيرگذاري بيشتري برخوردارند , لذا شايسته است تا با اتخاذ تمهيدات مناسب در جهت جذب اين گونه افراد كوشش بيشتري صورت گيرد .
منابع مورد استفاده :
1) آذرهوش . فريدون – 1383 – فرآيند مشكل گشايي خلاق – خانه پژوهش نوانديش
2) آذر هوش . فريدون – 1383 – فنون آموزش كارآفريني ( ايجاد كسب و كار شخصي ) – خانه پژوهش نوانديش
3) اميري . محمد علي – 1375 – بررسي مسائل نيروي انساني متخصص در ايران از ديدگاه هاي اجتماعي و فرهنگي – سازمان برنامه و بودجه
4) چيت ساز قمي . محمد جواد – 1383 – آموزش عالي , اشتغال و بيكاري – فصلنامه نظام مهندسي كشاورزي و.... شماره 4
5) زرنگار . حميد رضا – 1381 – كارآفريني به منزله يك نيروي اقتصادي در توسعه روستايي – نشريه جهاد شماره 253
6) سهرابي . حميد – 1376 – عرضه و تقاضاي نيروي انساني متخصص در ايران – سازمان برنامه و بودجه
7) شريعتي . فرزين – 1383 – شناخت محيط كسب و كار - خانه پژوهش نو انديش
8) شفيعي . مسعود – 1383 مقررات و رويه هاي كسب و كار – خانه پژوهش نوانديش
9) صابر . فيروزه – 1383 – كارآفريني و چالش هاي پيش رو – خانه پژوهش نوانديش
10) صابر . فيروزه – 1383 – فرآيند توسعه كارآفريني – خانه پژوهش نوانديش
11) صابر . فيروزه – 1382 – راه هاي توسعه كارآفريني زنان در ايران – انتشارات روشنگران
12) صديق اورعي . غلامرضا – 1375 – بررسي علل عدم گرايش جوانان به مشاغل فني و حرفه اي و سنتي –
13) فرهنگي . علي اكبر – 1382 – مباني ارتباطات انساني – خدمات فرهنگي رسا
14) فهيم يحيايي . فريبا – 1375 – وضعيت بيكاران داراي تحصيلات عالي و فني و حرفه اي – سازمان برنامه و بودجه
15) كارآفرينان بصير – 1380 – سياست هاي موفق توسعه صنايع كوچك – سازمان صنايع كوچك ايران
16) مرعشي . سيد جعفر – 1383 – مربيگري كارآفريني –خانه پژوهش نوانديش
17) مركز آمار ايران – 1375 – نتايج تفصيلي سرشماري عمومي نفوس و مسكن – سازمان برنامه و بودجه
18) مهرعلي زاده . يدالله – 1373 – آموزش و بيكاري فارغ التحصيلان – مجله مديريت دولتي شماره 24
19) نظامي وند چگيني . هوشنگ – 1383 –طرح استراتژيك كسب و كار ( مباني نظري ) و ( مطالعه موردي ) [ دو جلد ] – خانه پژوهش نوانديش
این وبلاگ برای انتقال تحقیقات ، تجربیات و یافته های جدید پژوهشی در قالب مقالات علمی- آموزشی برای توسعه دانش کشاورزی ، افزایش توانایی های کاربران ، راهنمایی دانشجویان و علاقمندان علوم کشاورزی ایجاد گردیده است لذا از کلیه خوانندگان مطالب اين وبلاگ انتظار می رود که نظرات گرانقدرشان را برای راهنمایی اینجانب ارسال دارند . خوشحال خواهم شد اگر در نظرسنجی ها شرکت جوئید . با سپاس "اسماعيل پوركاظم"