مقالات کشاورزی اندیشه سبز پارسی

"مشخصات و كنترل گياه هرز تيروكمان آبزی" ؛

"sagittaria sagittifolia : identification & control"

گردآوري و تدوين :

اسماعيل پورکاظم ؛ کارشناس ارشد زراعت ،

مدرّس دانشگاه جامع علمی کاربردی گیلان

مقدّمه : 

--- "تیروکمان آبزی" از جمله گیاهان علفی ، چندساله ، مقاوم به سرما ، بسیار سازگار و قادر به رشد در طیف گسترده ای از شرایط نظیر اراضی کاملاً غرقاب تا خاک های نسبتاً مرطوب می باشد. "تیروکمان آبزی" در برخی نقاط جهان به منظور دستیابی به غدّه های خوراکی گیاه زراعت می گردد درحالیکه در بسیاری از نقاط جهان بعنوان گیاه هرز خسارتزای (noxious weed) اراضی مرطوب تا غرقابی محسوب می شود. "تیروکمان آبزی" نسبت به سرما و یخبندان مقاوم است و غده های سرشار از نشاسته اش که به اندازه گردو هستند، دارای مصارف غذایی و داروی می باشند(3،6،7).

مشخصات گیاهشناسی :

--- خانواده "آلیسماتاسه" (Alismataceae) دارای 11 جنس و 95 گونه از گیاهان آبزی با گسترش جهانی می باشد. آنها گیاهانی علفی ، چندساله (ندرتاً یکساله) ، آبزی تا باتلاقی ، گاهاً دارای ریزوم ، با برگ های قاعده ای – کشیده (linear) – نیزه ای (lanceolate) – بیضوی (elliptic) تا تخم مرغی (ovate) و نسبتاً مدوّر (orbicular) یا پیکان مانند (sagittate) با دُمبرگ های طویل و رگبرگ های اصلی موازی با حواشی جمع شونده بسوی بالا هستند.

گل ها تک جنسی (unisexual) ، ستاره مانند (actinomorphic) و معمولاً براکته دار می باشند که  بفرم پانیکول یا چترمانند ، ساقه دار (pedicellate) و با آرایش مارپیچی در اطراف ساقه اصلی مستقرند. این گل ها بطور غیر همزمان می رسند. آنها دارای سه کاسبرگ پایا به رنگ سبز و سه عدد گلبرگ زود اُفت معمولاً سفید تا زرد رنگ می باشند. پرچم ها سه عدد تا بیشتر با استقرار فراهم ، میلۀ بلند و بساک دو سلولی متمایل به خارج (extrorse) هستند که با یک شکاف طولی شکوفا می گردند. مادگی آنها سه عدد یا بیشتر با استقرار مارپیچی یا فراهم و آزاد می باشند. میوه ها خوشه ای یا فراهم ، فندقه و فاقد آندوسپرم می باشند.

"Sagittaria" یکی از بزرگترین جنس های خانواده "آلیسماتاسه" با 20 گونه به شمار می آید (2،11).     

--- گیاه "تیروکمان آبزی" با اسم علمی "Sagittaria sagittifolia" از خانواده "آلیسماتاسه" و با نام های عمومی : "Arrowhead" ، "Hawaii arrowhead" ، "Arrow plantain" ، "Duck potato" ، "Indian potato" ، "Muskrat potato" ، "Strurgeon potato" ، "Swamp potato" ، "Swan potato" ، "Tule potato" ، "Chee-koo" ، "Chinese arrowhead" ، "Delta arrowhead" ، "Giant arrowhead" ، "Old world arrowhead" ، "Kuwai" و "Wapato" می باشد.

"تیروکمان آبزی" گیاهی علفی ، پهن برگ ، آبزی و چندساله با ساقه های خزنده زیرزمینی است که در منابع آب شیرین ساکن تا کم حرکت نظیر : جویبارها ، حواشی تالاب ها ، آب های حاصل از زهکشی و شالیزارهای غرقابی رشد می کند.

"تیروکمان آبزی" دارای ریشه های باریک و ظریف است. غده های (tubers) آن به اندازه گردو هستند و دقیقاً در زیر سطح لجن رشد می کنند و متعاقباً به تولید "رانرهای خزنده" (creeping runner) می پردازند.

"تیروکمان آبزی" دارای برگ های بزرگ ، براق (glossy) ، خوش نما ، پیکانی شکل (hastate) و چندشکلی (پلی مورفیک) است که با دُمبرگ های سه گوش و طویل بر فراز سطح آب ها افراشته می گردند. برگ های افراشته نسبتاً پهن ولی برگ های مغروق نسبتاً باریک هستند. این برگ ها معمولاً ظاهری نیزه ای به طول 25-15 سانتیمتر و پهنای 15-10 سانتیمتر دارند و بر روی دمبرگ های بلند (حدود 45 سانتیمتر) قرار می گیرند. این دمبرگ ها بر اساس عمق های مختلف آب دارای طول های متفاوتی می باشند. برگ های غوطه ور (مغروق) "تیروکمان آبزی" بسیار باریک هستند و طول آنها به 80-50 سانتیمتر با پهنای 5-2 سانتیمتر می رسند.

"تیروکمان آبزی" دارای سه فرم رشد متمایز است :

الف) برگ های پهن افراشته ای تا ارتفاع 150 سانتیمتر در آب هایی با عمق کمتر از 5/0 متر

ب ) برگ های باریک و نواری افراشته (ribbon-like) در آب هایی با عمق 1-5/0 متر

پ ) برگ های روزت و مغروق در آب هایی با عمق 5/1-1 متر

برگ های روزت "تیروکمان آبزی" از جوانه زنی بذور ، غده ها و استولن ها حاصل می گردند و متعاقباً ممکن است در مواجهه با آب های کم عمق به حالت افراشته در آیند ولیکن در هر صورت مادامیکه ساقه های افراشته ای تولید نکنند ، ظاهری پهن و بادوام خواهند داشت. این گیاه در حالت روزت قادر به رشد در آب های عمیق تری نسبت به حالت افراشته است. گیاه مذکور را بواسطه برخورداری از برگ های زیبا در باغ های آبی استرالیا بعنوان گیاه زینتی پرورش می دهند.

گیاه "تیروکمان آبزی" در واکنش به استرس های مختلف از جمله : صدمات علفکش ها ، چرای شدید و وضعیت غرقابی به تولید برگ های باریک می پردازد که این موضوع بیانگر تخلیه عناصر غذایی ذخیره ای از ریشه هایش می باشد و بدینگونه گیاه ظاهری ضعیف و ناسالم می یابد.   

ساقه گلدهنده آن مستقیماً از ناحیه ریشه ها خارج می گردد و تولید چندین حلقه از جوانه ها و غنچه ها می نماید بطوریکه سه عدد از آنها در هر حلقه یا پیچش وجود دارند. گلدهی "تیروکمان آبزی" از اکتبر تا آوریل تداوم می یابد. گل آذین "تیروکمان آبزی" در ارتفاعی پائین تر از نوک برگ ها ظاهر می گردند درحالیکه گل های بارهنگ آبزی در ارتفاع بالاتری از نوک برگ ها تشکیل می گردند. گل هایش کوچک (پهنای 5/2-2 سانتیمتر) و سفید رنگ با بخش مرکزی تیره هستند و به صورت دسته ای در انتهای ساقه ها ظاهر می گردند. گل های فوقانی (نر) دارای پرچم هستند امّا گل های تحتانی (ماده) منحصراً دارای نیام بذور (seed vessel) می باشند. گل های نر دارای سه گلبرگ سفید رنگ با یک مرکز زرد رنگ و تعدادی پرچم ارغوانی هستند درحالیکه گل های ماده فاقد گلبرگ و ظاهری مدوّر و سبز رنگ دارند. گل های تک جنسی (monoecious) "تیروکمان آبزی" توسط حشرات گرده افشانی می شوند.

میوه ها از نوع فندقه (achene) هستند و در پائیز می رسند. بذور فقط توسط اندام های افراشته گیاه تولید می شوند و هر بوته سالم آن می تواند تا 20 هزار عدد بذر تولید نماید. بذور سبک گیاه بسادگی بر سطح آب شناور می گردند و بدینطریق تا فواصل دور گسترش می یابند (1،2،3،5،12،15،10،14،6،7،9).     

«جدول1) مشخصات گیاهشناسی تیروکمان آبزی (1،2،3،14،9):» 

ازدیاد و پراکنش تیروکمان آبزی :

--- این گیاه از طریق :

الف) غیر جنسی یعنی سیستم ریشه های خزنده ، غدّه های زیرزمینی و قطعات ساقه ازدیاد می یابد. "تیروکمان آبزی" در اثر دور ریختن و رهاشدن بدون ملاحظه (dumping) در طبیعت توسعه می پذیرد. هر دو نوع بوته های افراشته و روزت های مغروق گیاه می توانند از طریق استولن ها و غده های زیرزمینی به تکثیر رویشی بپردازند. اندام های زیرزمینی گیاه تمام فصل سرد را بقاء می یابند و با گرم شدن آب و هوا به رشد مجدد اقدام می نمایند. غده های "تیروکمان آبزی" تحمل خشکی را ندارند. آنها می توانند با جریان آب به بخش های پائین دست منتقل شوند.

ب ) جنسی یعنی تولید بذور سبک و قادر به شناوری با برخورداری از دورمانسی طولانی جهت تأمین بانک بذر تکثیر می شود (1،2).

--- گیاه "تیروکمان آبزی" دارای پراکندگی وسیعی در مناطق زیر است :

1) اروپا (ایرلند ، نروژ ، سوئد ، دانمارک ، فنلاند ، بلغارستان ، روسیه ، اوکراین)

2) آمریکا (مکزیک ، کوبا ، آرژانتین ، آمریکای شمالی )

3) اقیانوسیه (نیوزیلند ، استرالیا )

4) آسیا (ژاپن ، ترکیه ، چین ، ویتنام ، قفقاز) (5،6،14).

قابلیت های "تیروکمان آبزی" :

1) تولید بذر فراوان

2) سرعت رشد و بلوغ سریع

3) جوانه زنی و رشد در دامنه وسیعی از شرایط اقلیمی شامل مناطق گرمسیری تا زیر نوار قطبی  امّا بهترین رشد را در اقالیم نسبتاً گرم با حداقل فصل رشد 6 ماهه دارد.

4) قابلیت کاهش رشد سایر گیاهان از طریق رهاسازی کاهنده های رشد شیمیایی (chemical inhibitor)

5) توانایی دوام از طریق غده ها و دورمانسی طولانی آنها 

6) دورمانسی بذور

7) تحمل استرس نظیر مقاومت به علفکش ها

8) توانایی ایجاد کلونی در طیف وسیعی از سکونتگاه ها

9) فقدان عوامل مؤثر کنترل طبیعی

10) قابلیت نگهداری بافت ها بویژه ریشه ها

11) پراکنش از طریق باد ، آب ، حیوانات و انسان

12) قادر به رشد در نواحی 9-6 منطقه بندی اراضی USDA

13) قادر به رشد در دامنه وسیعی از PH خاک

14) توانایی رشد در طیف گسترده ای از انواع بافت خاک

15) عدم تمایل به رشد در شرایط سایه

16) طالب اراضی مرطوب تا غرقاب

17) متحمل به سرما حداقل تا 10- درجه سانتیگراد ولیکن بخش های هوایی در دماهای پائین تر از صفر درجه سانتیگراد دچار خسارت می گردند (5،9،7).

پرورش تیروکمان آبزی :

--- گیاه "تیروکمان آبزی" را در برخی نواحی جهان برای مصارف خوراکی ، زینتی و داروئی در باغ های آبی و اراضی برخوردار از شرایط آفتابگیر با آب های کم عمق ساکن تا آرام پرورش می دهند آنچنانکه زیر گونه "S.S.Leucopetala" وسیعاً بمنظور برداشت غده های خوراکی در آمریکا و استرالیا کشت می گردند. برای این منظور بذور آنرا پس از بلوغ بلافاصله در گلدان های حاوی خاک مناسب و ارتفاع آب 3 سانتیمتر می کارند سپس گیاهچه های حاصله را زمانیکه حداقل 5 سانتیمتر هستند ، به گلدان های جداگانه منتقل می سازند و متعاقباً در بهار یا پائیز آتی به زمین اصلی منتقل می کنند. برای ازدیاد اینگونه گیاهان به تقسیم غده ها در بهار یا پائیز و یا قطعه کردن رانرها در طی فصل رشد اقدام می ورزند (9).

فواید گیاه تیروکمان آبزی :

الف) معمولاً پناهگاه حشراتی نظیر : آسیابک ها (dragonflies) و سنجاقک ها (damselflies) می باشد.

ب ) محل مناسبی برای مخفی شدن دوزیستان (مارها و غوریاقه ها) است.

پ ) بخشی از نکتار مورد نیاز حشرات را تأمین می کند (12).

ت ) غده های نسبتاً گرد "تیروکمان آبزی" که در زیر ریشه ها و در عمق 30 سانتیمتری خاک تشکیل می شوند، قابل خوردن هستند و با نام "Omodaka" در ژاپن و همچنین در مراسم سال نو چینی ها مصرف می گردند. غده های مزبور به قطر تقریبی 15 سانتیمتر هستند و از بافت نشاسته ای مشابه سیب زمینی برخوردارند و طعمی ملایم (bland) با مختصری مزه گس دارند. غده ها در اواخر تابستان همزمان با پژمردگی برگ ها برداشت می شوند. غده ها نباید بصورت خام تناول گردند. پوست غده ها دارای مزه نسبتاً تلخ است لذا بهتر است پس از پختن جدا گردند. آنها در صورت پخته شدن از حالت تردی بیشتری در قیاس با سیب زمینی برخوردارند. گاهاً ریشه های "تیروکمان آبزی" را می پزند یا برشته می کنند و همراه با سیب زمینی تناول می کنند. غده ها را می توان پس از خشک کردن بصورت پودر در آورد و برای : افزودن به آرد غلات ، تهیّه نان و تهیّه حریره (gruel) بهره گرفت. بقایای غذایی بجامانده از "تیروکمان آبزی" متعلق به دوره های پارینه سنگی و میان سنگی در کشور لهستان یافت گردیده اند (14،9،7).

ث ) اخیراً برخی مواد داروئ نظیر : "ent-rosane diterpenoids" و "ladbane diterpene" از تیروکمان آبزی استخراج شده اند. آنها دارای خواص ضد باکتری بویژه بر علیه "استرپتوکوکوس میوتانس" و "آکتینومایسس نیسلوندی" می باشند (14).

ج ) از گیاه تیروکمان آبزی در طب سنتی بعنوان ضد اسهال و ضد اسکوربیک و از برگ های آن برای درمان عوارض پوستی سود می جویند (9،7).

 «جدول2) ترکیبات موجود در 100 گرم ریشه خشک تیروکمان آبزی (9):»

«جدول3) ارزش غذايي و دارويي تيروكمان آبزي (9):»

تهدیدات سلامتی و بهداشتی :

--- مصرف خودسرانه و مازاد گیاه "تیروکمان آبزی" می تواند منجر به عوارض زیر گردد :

1) کاهش شیردهی (galactofuge)

2) زایمان زودرس (premature birth)

3) زائل شدن تأثیر داروهای مصرفی (discutient) (9).

تهدیدات اکولوژیکی تیروکمان آبزی:

--- "تیروکمان آبزی" در زمره گیاهان هرز مهاجمی (aggressive ، invasive) قرار دارد که تهدیدی اساسی از جنبه های اکولوژیکی به حساب می آیند زیرا :

1) از جمله علف های هرز زراعت های فاریاب بشمار می رود و به رقابت با گیاهان زراعی می پردازد.

2) از روند عادی جریان آب آبراهه ها و کانال ها می کاهد.  

3) با رشد سریع در تالاب های پرورش ماهی می تواند بر میزان اکسیژن و شرایط محیطی اکوسیستم آبی تأثیرات منفی برجا بگذارد.

4) باعث کاهش کیفیت آب ها می شود.

5) سبب آسیب به تنوّع گیاهان بومی می گردد.

6) به سکونتگاه جانوران و آبزیان بومی خسارت می رساند (3،13).

--- "تیروکمان آبزی" در زمره گیاهان آبزی و مهاجم کانال های آبیاری ، نهرهای زهکشی ، آبراهه ها ، آب بندان ها ، اراضی ماندابی و باتلاق ها قرار دارد. آنها از قابلیت تشکیل اجتماعات متراکم و گسترده ای برخوردارند و بدینگونه با ممانعت از جریان عادی آب ها بر میزان رسوب گذاری (siltation) می افزایند. آنها به تولید بذور فراوانی می پردازند که قادرند علاوه بر اینکه تا چندین سال به حالت دورمانسی در داخل لجن بستر بقاء یابند ، با شناوری به سمت پائین جریانات آبی پراکنده شوند (8).

--- "تیروکمان آبزی" بعنوان گیاه مهاجم کانال های آبیاری سراسر استرالیا محسوب می شود زیرا از پتانسیل گسترش سریع و ایجاد صدمات محیطی و اقتصادی قابل ملاحظه ای برخوردار است. آنها می توانند با رشد سریع باعث بروز دشواری در : جریان آب کانال ها ، ماهیگیری ، شنا ، قایقرانی ، تنوع زیستی و زیبایی بصری اکوسیستم های آبی گردند. "تیروکمان آبزی" در سال 2010 میلادی بعنوان یکی از 12 علف هرز زیان آور استرالیا شناخته شده است لذا بر این اساس به یک استراتژی مشتمل بر سه اصل زیر پرداخته اند :

الف) از استقرار "تیروکمان آبزی" در اراضی جدید جلوگیری شود.

ب ) مناطق استقرار کنونی گیاه مزبور بخوبی مدیریت گردند.

پ ) نسبت به کاهش وسعت کنونی "تیروکمان آبزی" بکوشند (10).

ارزیابی خسارات تیروکمان آبزی :

--- "تیروکمان آبزی" در سال 1981 میلادی در فهرست علف های هرز خسارتزای آمریکا قرار گرفت زیرا که گیاه مزبور را موجب اختلال در روند آبیاری مزارع فاریاب می دانند و بویژه اینکه در شالیزارها بواسطه رقابت با گیاه زراعی موجب کاهش راندمان محصول می شود (5).

--- در سال 1948 میلادی بر اهمیت غذایی غدّه های "تیروکمان آبزی" توسط اداره محافظت و قرنطینه گیاهی (PPQ) صحه گذارده شد ولیکن از سال 1996 میلادی اجازه جابجایی آنها به سایر ایالات بمنظور کاربردهای غذایی بویژه طی ماه های نوامبر تا مارس برای مصرف در مراسم سال نو چینی ها داده شد. این محصول تا پیش از این مصوبه از کشورهای چین ، ژاپن ، مکزیک ، هنگ کنگ ، تایوان به آمریکا صادر می گردید(5).

--- اطلس جغرافیایی علف های هرز جهان (GAoWW) در اوایل سال های 1980 میلادی آنرا جزو علف های هرز خسارتزای مزارع غرقابی قرار داد ولیکن اولین ارزیابی میزان خسارتزایی "تیروکمان آبزی" در سال 1996 میلادی انجام پذیرفت (5).

--- امروزه این گیاه حداقل در 46 ایالت آمریکا بعنوان علف هرز زیانبخش معرفی شده است ضمن اینکه "سرویس بهداشت گیاهان و حیوانات" (APHIS) و اداره حفاظت و قرنطینه گیاهان (PPQ) آمریکا آنرا در زمره علف های هرز مهاجم نیز قرار داده است. وزارت کشاورزی آمریکا (USDA) میزان خسارتزایی گیاه هرز "تیروکمان آبزی" را متوسط تا زیاد برآورد کرده است (14،6).

پيشگيري از تهاجم تيروكمان آبزي :

--- آشكارسازي و هشداردهي اوليه داراي نقش برجسته اي در مديريت موفق "تيروكمان آبزي" با هدف ريشه كني بويژه در سطوح كوچك دارد زيرا پس از آن در صورت بذرريزي گياه با برخورداري ويژگي دورمانسي بذور و غده هاي زيرزميني بايد با تلاش هاي متمادي به مديريت آن مبادرت ورزيد (15).

کنترل تیروکمان آبزی :

--- كنترل "تيروكمان آبزي" نظير ساير گياهان مشابه بواسطه : محیط زیست آبی ، مقاومت به علفكش ها و تشكيل بانك بذر نسبتاً دشوار است لذا اجراي بسياري از برنامه هاي كنترلي منحصراً برای كاهش خسارتزايي و گسترش گياه همراه هستند و ريشه كني كامل فقط در سطوح كوچك با بكارگيري علفكش هاي شيميايي و دستگاه هاي جمع آوري فيزيكي امكانپذير مي گردد (15،10).

--- مهمترين شيوه هاي كنترل "تيروكمان آبزي" عبارتند از :

1) کنترل فیزیکی :

کنترل فیزیکی "تیروکمان آبزی" بواسطه برخورداری از غدّه ها (tubers) و توانایی تکثیر از طریق قطعات ساقه (propagules) نسبتاً دشوار است. کنترل فیزیکی مداوم به مدت حداقل 6 ماه برای پاکسازی اراضی شایع لازم می باشد (1).

کنترل فیزیکی "تیروکمان آبزی" توسط دست یا ادوات مکانیکی صورت می پذیرد. زارعین این کار را معمولاً زمانی انجام می دهند که نیاز شدیدی به انتقال سریع آب در کانال ها دارند. این روش همچنین در مواقعی انجام می شود که کاربرد علفکش ها با مشکلاتی همراه است. بخش هایی چون استولن ها و غده ها عمدتاً پس از اِعمال کنترل مکانیکی در خاک باقی می مانند لذا کنترل بهینه لزوماً نیازمند تکرار تیمار خواهد بود.

حذف فیزیکی علف های هرز به ابزارهای مناسب نیازمند است و غالباً در سطوح کم اجرا می گردد. این شیوه به هزینه زیاد نیاز دارد و انجام آن به کانال های آبیاری آسیب می رساند. حذف فیزیکی بسادگی موجب گسترش "تیروکمان آبزی" از طریق انتقال قطعات رویشی و زایشی گیاه با جریان آب می شود.

دستگاه های مجهز به چنگال مکانیکی (Burial) سريع ترين وسایل قابل دسترس برای جمع آوری گیاهان آبزی هستند ولیکن بوته های جمع آوری شده را باید در مقابل آفتاب خشکانید و یا بصورت مالچ در آورد تا امکان ازدیاد از طریق بذور و غده ها را نداشته باشند. بذور این گیاه می توانند براحتی از طریق جریان آب پراکنده شوند. همچنین دستگاه های حفار (excavators) را می توان برای جمع آوری دستجات مهاجم گیاه بکار گرفت(15).

2) کنترل اکولوژیکی :

حفظ سطح آب تالاب ها و کانال های آبیاری به بیش از یک متر می تواند از ظهور اندام های افراشته گیاه "تیروکمان آبزی" جلوگیری کند تا گلدهی و بذردهی انجام نگیرد. بدین ترتیب گیاه مزبور در وضعیت روزت باقی می ماند و قادر به گسترش قابل ملاحظه ای نخواهد بود (15). 

3) کنترل بیولوژیکی :

--- در این روش از دشمنان طبیعی مؤثر و مطمئن برای کنترل گیاه هرز مورد نظر استفاده می شود. کنترل بیولوژیکی با روال آهسته ای به کاهش گسترش علف های هرز بویژه انواع مقاوم به علفکش ها کمک می نماید. كنترل بيولوژيكي "تيروكمان آبي" از سال 2010 ميلادي با معرفي دشمنان طبيعي آن در آمريكا آغاز گرديد تا بدين ترتيب موجب كاهش پراكنش و بروز صدمات جدي بر رشد و استقرارش شوند. نتايج پژوهش هاي اوليه نشان می دهند كه از 18 گونه حشره معرفي شده فقط 3 گونه داراي توانايي خسارتزايي بر بقاء گياه و قدرت توليد مثل آنها بوده اند. در طي سال هاي اخير نيز مركز تحقيقات "AgriBio" در ملبورن استراليا نسبت به شناسايي و معرفي حشرات مورد استفاده در كنترل بيولوژيكي "تيروكمان آبزي" فعالیت قابل ملاحظه ای داشته است (13،8).

--- مهمترین دشمنان طبیعی گیاه "تیروکمان آبزی" عبارتند از :

1-2) نوعی سوسک (beetle) با نام علمی "Galerucella nymphaea" که حشره بالغ آن از سطح برگ ها تغذیه می کند (2).

2-2) نوعی سرخرطومی (weevil) با نام علمی "Listronotus appendiculatus" که لاروهایش از گل ها و حشره بالغ از ساقه هاي گلدهنده ، گل ها و میوه ها تغذیه می نمایند. اين سرخرطومي كه اينك در استراليا آزادسازي مي گردد در صورتيكه از جمعيت كافي برخوردار شود، از قابليت كاهش معني داري در توانايي توليد بذر گياه بهره مند است (2،8).

3-2) لاروهاي (larvae ، grub) دو گونه سرخرطومي تاجي (crown weevil) به اسامي علمي "Listronomus sordidus" و "Listronomus sordidus" از ناحيه تاج ريشه هاي گياه تغذيه مي كنند و موجب فروپاشي و مرگ گياه مي شوند. اين لاروها قادر به جابجايي در خاك هستند و در نتيجه استولن ها و غده ها را به مصرف مي رسانند و در اثر تداوم فعاليت سبب كاهش جمعيت گياه مي شوند (8).    

4-2) نوعی سرخرطومی با نام علمی "Onychylis nigrirostris" که حشره کامل آن از سطوح برگ ها تغذیه می کند (2).

5-2) نوعی شته سوسن آبزی (waterlily) با نام علمی "Rhopalosiphum nymphaea" که علاوه بر خسارتزایی مستقیم بعنوان ناقل برخي ویروس های گیاهی به حساب می آید (2).

6-2) نوعي قارچ سیاهک (smut fungus) با نام علمی "Doassansia sagittariae" شدیداً به برگ ها صدمه می رساند گواینکه قادر به نابودی كامل گیاه نیست (2).

7-2) سگ آبی (Nutria) که بواسطه شدت تغذیه از گیاه مزبور می تواند اثرات حذفی برجا بگذارد (2).

4) کنترل شیمیایی :

--- برای کنترل شیمیایی گیاه "تیروکمان آبزی" در استرالیا غالباً از علفکش های : گلیفوسیت ، دایکلوبنیل ، توفوردی و "آرسنال اکسپرس" (فرمولاسیون "امازوپیر" /گلیفوسیت) استفاده می کنند. کاربرد علفکش ها بر علیه گیاهان آبزی نسبتاً دشوار است، ضمناً کنترل محدود و موقتی بر اینگونه گیاهان ایجاد می نمایند بطوریکه رشد مجدد گیاه طی 12-6 هفته صورت می پذیرد. البته استفاده از این روش قبل از مرحله گلدهی گیاه هرز مذکور می تواند مانع بذردهی آن گردد.

کاربرد برگپاشی علفکش ها به حذف بیوماس افراشته گیاهان هرز آبزی می انجامد ولیکن تأثیرات مطلوبی بر اندام های مغروق و زیرزمینی (غده ها و استولن ها) آنان برجا نمی گذارد. کاربرد برگپاشی علفکش ها بر اندام های افراشته "تیروکمان آبزی" قبل از مرحله گلدهی می تواند بنحو معنی داری به کاهش بذردهی بینجامد و از اینرو می تواند به نزول گسترش گیاهان استقرار یافته کمک نماید. برگپاشی با علفکش ها زمانی بهترین نتایج را ببار می آورد که سطح آب در پائین ترین حد ممکن و یا رشد گیاه هرز در بالاترین ميزان ارتفاع باشد. البته مراحل حداکثر رشد "تیروکمان آبزی" (مارس و آوریل) با دوره آبیاری مزارع برنج غرقابی مصادف مي گردد لذا کانال ها مملو از آب خواهند بود (15،10).

--- مهمترین خصوصیات علفکش های مرسوم در کنترل شیمیایی گیاه "تیروکمان آبزی" عبارتند از :

الف) "بازاگران ام 60" (Basagran M60) :

ماده مؤثره ...... 400 میلی گرم بنتازون در لیتر

مقدار مصرف ...... 25 میلی لیتر در 10 لیتر آب معادل 5/2-2 لیتر در هکتار

زمان مصرف ...... مرحله 6-4 برگی علف هرز

دارای گواهی تأئید برای مصرف در شالیزارها (4).

ب ) "مِت سولفورون متیل" (Metsulfuron methyl) :

ماده مؤثره ...... 600 گرم در کیلوگرم "مِت سولفورون متیل"

مقدار مصرف ...... 1 گرم در 10 لیتر آب

مقدار مویان ...... 10 میلی لیتر از سورفکتانت "Synertrol®"

زمان مصرف ...... طی تابستان هنگامی که مساحت اراضی مرطوب کاهش می یابد. هرگز بیش از 3 دفعه در سال مصرف نشود و فاصله تکرارها حداقل 30 روز باشد.

طریقه مصرف ...... بصورت مستقیم بر سطح گیاهان هرز پاشیده شود (4).

پ ) "بِن سولفورون" (Bensulfuron) :

ماده مؤثره ...... 600 گرم در کیلوگرم "بن سولفورون". هر قوطی حاوی 300 گرم در لیتر ماده "بنزوفناپ" (Benzofenap) است.

مقدار مصرف ...... يك گرم در 10 لیتر آب معادل 80-50 گرم در هکتار

زمان مصرف ...... در دوره سه برگی علف هرز

طریقه مصرف ... آنرا مستقیماً بر سطح گیاهان هرز می پاشند.

دارای گواهی تأئید برای مصرف در شالیزارها (4).

ت ) گلیفوسیت (Glyphosate) :

ماده مؤثره ...... 300 گرم در لیتر از "ایزوپروپیلامین" (Isopropylamine) و نمک های "مونو-آمونیوم" (mono-ammonium)

مقدار مصرف ...... 400-200 میلی لیتر در 10 لیتر آب معادل 40-20 لیتر در هکتار

زمان مصرف ...... کاربرد سه دفعه در سال ، کاربرد نقطه ای بوسیله سمپاش های پاشنده یا مالنده (فتيله اي)

این علفکش نیازی به افزودن مویان ندارد

دارای گواهی مصرف انحصاری برای اکوسیستم های آبی است ولیکن هیچگاه نباید برای تیمار علف های هرز غوطه ور بکار رود (4).

ث ) آکرولین (Acrolein) :

اخیراً از علفکش "آکرولین" برای کنترل علف های هرز آبزی بویژه انواع غوطه ور (submerged) در استرالیا بهره می گیرند. برای کنترل علف های هرز آبزی افراشته (emergent) نیز از علفکش های گلیفوسیت و 2,4-D استفاده می کنند. باید توجّه داشت که علفکش "آکرولین" برای مجموعه جانوری یا فون (fauna) و اهالی منطقه بسیار زیانبخش و سمّی است. این علفکش همچنین فقط می تواند کنترل زودگذری بر علف های هرز آبزی داشته باشد (13).

ج ) علفکش اندوتال (Endothal) :

علفکش "اندوتال" دارای کنترل مؤثری بر بسیاری از گونه های گیاهان آبزی نظیر : الودآ ، گوشاب و "تیروکمان آبزی" می باشد. ضمن اینکه محدودیت های کاربرد مثل آسیب رسانی به اکوسیستم های آبی را ندارد(13).

توصیه های کنترل تیروکمان آبزی :

1) با مشاهده آغاز سرایت در اراضی جدید باید سريعاً به مقابله برخیزید زیرا در ضمن 4-3 ماه قادر به پوشاندن کامل (weed mat) سطح زمین می باشد.

2) با تزریق 5 سی سی گلیفوسیت به ناحیه طوقه هر بوته می توان آنرا خشکاند.

3) کاربرد سمپاش های مالشی با محلول 300 میلی لیتر گلیفوسیت + 2 میلی لیتر از ماده نفوذ دهنده (penetrant) در هر لیتر آب می توان به کنترل آنها پرداخت.

4) با پاشش محلول 100 میلی لیتر گلیفوسیت + 20 میلی لیتر نفوذ دهنده در 10 لیتر آب به کنترل آن اقدام می ورزند.

5) قبل از مصرف علفکش ها به مطالعه دقیق دستورالعمل های برچسب بپردازید (1).

منابع و مآخذ :

1) Auckland Council – 2016 – Sagittaria sagittifolia – www.aucklandcouncil.govt.nz

2) Cabi – 2014 – Sagittaria latifolia (broadleaf arrowhead) – Cookies on Invasive Species Compendium ; www.cabi.org   

3) DNR – 2015 – Hawaii arrowhead (Sagittaria sagitifolia) – Wisconsin Department of Natural Resources ; www.dnr.wi.gov   

4) DoAaF – 2016 – Sagittaria control – Department of Agriculture and Food ; Government of Western Australia 

5) Hehtonen , polly – 2003 – Pest risk assessment for sagittaria sagittifolia – Weed Risk Assessment , version 5

6) Invasive.org – 2010 – Arrowhead : sagittaria sagittifolia Linnaeus – Center for Invasive Species and Ecosystem Health ,  www.invasive.org

7) ISSG – 2016 – Sagittaria sagittifolia – Invasive Species Specialist Group (ISSG) ; www.issg.org 

8) Kwong , Raelene – 2016 – Biological control of sagittaria – La Trobe University , Bundoora , Melbourne City

9) PFAF – 2016 – Sagittaria sagittifolia – Plant for Future ; Earth , Plants , People ; www.pfaf.org  

10) CWAWC – 2012 – Sagittaria (Sagittaria platyphylla) – Common Wealth of Australia and the Australian Weeds Committee ; Strategic Plan

11) Qingfing , wang & et al – 2016 – Alismataceae – China Flora

12) SWT – 2016 – Arrowhead ; sagittaria sagittifolia – www.surreywildlifetrust.org 

13) Tiji , Sigrid – 2012 – Aquatic weed research for more efficient water delivery – IREC Farmers Newsletter , Large Area , No.186 , pp.26-28

14) Wikipedia – 2016 – Sagittaria sagittifolia – https://en.wikipedia.org 

15) WMG – 2016 – Sagittaria (Sagittaria platyphylla) – Weed Management Guide