مقالات کشاورزی اندیشه سبز پارسی

"مشخصات و کنترل علف هرز آبزی زنبق زرد" ؛

"Iris pseudacorus : introduction & control"

گردآوری و تدوین :

اسماعیل پورکاظم ؛ كارشناس ارشد زراعت ،

مدرّس دانشگاه جامع علمي كاربردي گيلان

مقدمه :

زنبق زرد از جمله گیاهان آبزی ، باریک برگ و چندسالۀ ریزوم دار متعلق به جنس "Iris" از خانواده "زنبق ها" (Iridaceae) با ظاهری کاملاً نمایان است. یونانی های باستان "Iris" را رب النوع رنگین کمان می دانستند. چرای این گیاه برای بسیاری از حیوانات سمّی است. آنرا بعنوان گیاه زینتی ، کنترل فرسایش ، رنگرزی و تهیّه الیاف بکار می گیرند. زنبق زرد بعنوان گیاه هرز در بسیاری از اراضی مرطوب طبیعی شامل : علفزارها ، بیشه زارها ، انهار آبیاری ، کانال های زهکشی ، تالاب ها ، مرداب ها ، اراضی باتلاقی ، جویبارها ، حواشی رودخانه ها و دریاچه ها بویژه شالیزارهای غرقابی رشد می کند. گیاه مذکور بواسطه قدرت رقابتی بالاتر موجب تنزل رشد گیاهان مجاور تا مرحله حذف آنان می گردد. شناسایی زنبق زرد از سایر گونه های جنس زنبق تا قبل از مرحله غنچه دهی (bloom) دشوار است آنچنانکه زنبق شمالی با گلبرگ های آبی و بذور سه گوشه را نمی توان تا آغاز مرحله زایشی از زنبق زرد تشخیص داد . شناسایی زنبق زرد پس از مرحله گلدهی تسهیل می گردد زیرا تنها گونه زنبق است که دارای گلبرگ های زرد رنگ می باشد (8،1،7).    

مشخصات گياهشناسي :

--- زنبق زرد با نام علمی "Iris pseudacorus" از خانواده "Iridaceae" با اسامی عمومی :

"Yellow flag" ، ""Flag iris ، "Yellow flag iris" ، "Yellow iris" ، Pale yellow iris"" ، Water" "flag ، "Yellow water iris" ، Lever"" ، ""False acorus ، "Tall yellow iris" ، "Water iris" و "European yellow iris"  شناخته می شود. زنبق زرد از جمله گیاهان علفی چندساله (forb) ، ایستاده ، گلدار ، بدون پُرز و ریزوم دار است که تا ارتفاع 150-100 سانتیمتر رشد می کند.

زنبق زرد دارای ریزوم های صورتی رنگ به قطر 4-1 سانتیمتر با انشعابات متعدد است. رشد طولی ریزوم ها در زمان گلدهی کاهش می یابد ومنشعب شدن آنها پس از مرحله گلدهی صورت می پذیرد. تجمع سالانه مواد غذایی موجب افزایش حلقه های (بندها) ریزوم ها می گردد بطوریکه امکان تشخیص سن آنها را فراهم می سازد. شکستن ریزوم های زنبق زرد موجب خروج شیرابه ای سیاهرنگ خواهد شد. ریزوم های زنبق زرد دارای فضاهای هوایی در بافت سلولی موسوم به "لاکونا" (lacunae) می باشند که امکان بقاء گیاه را در بسترهای مغروق و فاقد اکسیژن فراهم می سازد. کربوهیدرات های تولیدی مازاد زنبق زرد در ریشه هایی به طول 30-10 سانتیمتر ، ریزوم ها ، قاعده برگ ها و ساقه های گلدهنده ذخیره می گردند.

ساقه های زنبق زرد معمولاً ساده تا گاهاً منشعب ، ایستاده و توپر با طول 150-70 سانتیمتر هستند.

این گیاه دارای برگ هایی اغلب قاعده ای ، باریک تا نیزه ای، ایستاده تا نوک برگشته (arching) ، سبز تیره ، صاف و بدون پُرز است. پهنک شمشیر مانند (ensiform) برگ های زنبق زرد به طول بیش از 100-40 سانتیمتر و عرض 4-1 سانتیمتر با یک رگبرگ میانی برجسته دیده می شوند. هر بوته منفرد (ramet) زنبق زرد حدوداً دارای10 برگ است ولیکن می تواند تا یکصد برگ را تولید نماید. سطح این برگ ها با پودری نرم و مومی پوشیده شده اند و آنها بدین ترتیب ظاهری سبز متمایل به زرد تا سفید می یابند.

زنبق زرد 3 سال پس از جوانه زنی بذور به مرحله بلوغ می رسد و شروع به گلدهی می نماید. گلدهی زنبق زرد غالباً از اواخر بهار نظیر جنوب فلوریدا تا اوایل تابستان (مه - جولای) نظیر کانادا صورت می پذیرد امّا گاهاً تا نوامبر تداوم می یابد. گل آذین زنبق زرد شامل 12-4 گل است که بر روی دُمگل (pedicel) به طول 8-4 سانتیمتر (در حدود طول تخمدان) و در ارتفاع 4-3 فوت مستقر می باشد. گل های این نوع زنبق به رنگ زرد روشن تا تیره ، طول 10-7 سانتیمتر ، بزرگ ، نمایان و هرمافرودیت یا "دو جنسی " (bisexual) (دارای اندام های جنسی نر و ماده) هستند. قاعده هر گل زنبق زرد دارای براکته ای منفرد ، بزرگ و سبز رنگ موسوم به چمچه یا اسپات (spathe) به طول 9-6 سانتیمتر است که دارای بافتی نازک و خشک با حواشی فاقد سبزینگی اند. چمچه های خارجی گل آذین دارای ناوچه (keel) ولی چمچه های داخلی فاقد آن هستند گواینکه غالباً اندازه یکسانی دارند. گلپوش آنها 6 قسمتی (3 عدد کاسبرگ و 3 عدد گلبرگ) است که تشکیل لوله ای را بر فراز تخمدان می دهند. کاسبرگ ها به اشکال مختلف ولیکن به سمت خارج برگشته اند و دارای پنجه های کوچک ، رگبرگ های ارغوانی و نقاط نارنجی در قاعده هستند. گلبرگ ها کوتاهتر از کاسبرگ ها می باشند و لبه آنها به سمت بالا متمایل است. اندام های داخلی پوشش گل به حالت قاشقی (spatulate) می باشند و از اندام های خارجی کوچکترند. خامه دارای سه شاخۀ زرد رنگ است که در انتها دارای کلاله ای "لب مانند" می باشد. پرچم های سه گانه این نوع گل در زیر شاخه های خامه پنهانند.  

میوه زنبق زرد از نوع کپسول خشک و تخم مرغی شکل (elliptic) به طول 8-4 سانتیمتر ، استوانه ای سه گوشه ، منشور مانند (prismatic) ، نوک تیز (apiculate) ، به رنگ سبز براق با سه برچه و دو ردیف از بذور قهوه ای روشن است. بذردهی زنبق زرد در جولای تا نوامبر صورت می گیرد. هر گیاه زنبق زرد بطور متوسط 6-5 عدد کپسول تولید می کند و هر کپسول آن حاوی حدود 120-30 عدد بذر می باشد. این بذور صاف ، دیسکی شکل و با اندازه های مختلف هستند که در زمان بلوغ کامل به رنگ قهوه ای تیره در می آیند. بذرها یکسو پهن (D شکل) با عرض 7-6 میلیمتر و حالت چوب پنبه ای (corky) با خاصیت شناوری بر آب (buoyant) هستند. حداقل 95% بذور زنبق زرد برای مدت 2 ماه ، 25% تا 354 روز و 10% تا 429 روز به حالت شناور بر سطح آب باقی می مانند (10،1،4،3،2،6،5،7،9،8).

   «جدول1) مشخصات گیاهشناسی زنبق زرد (10،1):»    

اکولوژی و بیولوژی زنبق زرد :

زنبق زرد شرایط خیلی مرطوب را می پسندد لذا به حالت متراکم در اکوسیستم های آبی کم عمق (کمتر از 25 سانتیمتر) ، اراضی ماندابی (wetland) ، تالاب ها ، مرداب ها ، باتلاق ها ، بیشه زارهای نمناک ، انهار آبیاری ، کانال های زهکشی ، حواشی رودخانه ها و سواحل دریاچه ها بخوبی رشد می کند. زنبق زرد به PH کم ، خاک های اسیدی و بسترهای غرقاب بدون اکسیژن (anoxia) متحمل است. زنبق زرد می تواند حداقل به مدت 28 روز در خاک های غرقاب و تاریک دوام آورد درحالیکه این مدت برای بوته هایی که در شرایط زمستانگذرانی (overwintering) قرار دارند تا 60 روز نیز افزایش می یابد. زنبق زرد در شرایط بدون اکسیژن به تولید آنزیم "سوپراکسید دیسموتاز" می پردازد تا بتواند تنش مذکور را دوام آورد.

زنبق زرد جایگاه های زیستی (niche) مشابه گیاه لوئی (Typha) را از جمله در آب های کم عمق (کمتر از 25 سانتیمتر) اشغال می کند آنچنانکه دانشمندان آنرا اصولاً گیاهی آبزی (aquatic) می دانند که ریزوم هایش قادر به بقاء برای مدت های مدید در شرایط خشکی نیز هستند (10،6،9،3).

زنبق زرد پس از استقرار می تواند به مدت طولانی در شرایط خاک های غرقاب فاقد اکسیژن بقاء یابد (8).

هر بوته زنبق زرد می تواند مدت 40-30 سال به شاخه زائی و گلدهی تداوم بخشد و بدینگونه مرتباً بر اندازه اش بیفزاید. این گیاه بصورت دستجات کپه ای (clump) در علفزارهای مرطوب و به حالت خطی در حواشی بیشه ها رشد می کند.

زنبق زرد در طیف وسیعی از انواع خاک های شنی ، سیلتی ، سنگریزه ای ، رس چسبنده (gley) ، پیت و آبرفت مصب ها رشد می کند و در محدودۀ PH 7/7-6/3 دوام می آورد. این گیاه متحمل سطوح بالای مواد آلی خاک است و برای رشد مناسب به میزان زیاد نیتروژن نیازمند می باشد (4،9،8).

زنبق زرد خاک های نیمه شور مصب ها با شوری 24% را نظیر مناطقی از ایرلند و اسکاتلند تحمل می نماید ولیکن در چنین شرایطی از ارتفاع نهایی آن کاسته می گردد.

زنبق زرد موقعیت های آفتابگیر تا نیمه سایه را بخوبی می پذیرد ولیکن تحمل شرایط تماماً سایه را ندارد.

زنبق زرد کاملاً متحمل بادهای شدید می باشد (7،8،3).

گیاه مزبور نسبت به بروز خشکی متحمل است بطوریکه ریزوم های خشک آن می توانند بیش از 3 ماه زنده بمانند (2،8).

صفر گیاهی زنبق زرد 15 درجه سانتیگراد و حرارت اُپتیمم رشد آن 30-20 درجه سانتیگراد می باشد. بذور مغروق زنبق زرد قادر به جوانه زنی نیستند ولیکن حتی پس از 31 روز نگهداری در آب دریا متعاقب قرار گرفتن در بسترهای باز و مرطوب به جوانه زنی پرداختند (5،8).

برگ های زنبق زرد اغلب با فرارسیدن یخبندان های پائیزه خشک می شوند ولیکن گیاه با طلیعه بهار مجدداً به تولید برگ های دراز و ساقه های گلدهنده از ناحیه ریزوم های گسترده می پردازد. برگ های زنبق زرد در مناطق جغرافیایی ملایم و بدون یخبندان همواره پایا باقی می مانند (8،1).

پراکنش جهانی زنبق زرد :

زنبق زرد بومی اروپا (بریتانیا ، نروژ ، بجز ایسلند) ، مناطق معتدله غرب آسیا (قفقاز و سواحل مدیترانه) ، نیوزیلند و شمال آفریقا می باشد. این گیاه با معیار منطقه بندی اقالیمی USDA در مناطق 8-5 رشد می کند. زنبق زرد در مناطق غربی اسکاتلند بوفور می روید و دانه هایش منبع غذایی پرندگانی چون آبچلیک ها (corncrake) محسوب می شوند. این گیاه بعنوان گیاه زینتی طی قرن هجدهم میلادی به آمریکای شمالی برده شد امّا بمرور از پناهگاه ها گریخت و وارد محیط زیست طبیعی آمریکا (بجز کوههای راکی) و کانادا گردید.

زنبق زرد بومی بسیاری از اقالیم جهان محسوب نمی گردد زیرا بحالت گیاه آبزی مهاجم فقط به مناطق مستعد جدید گسترش می یابد و از طریق تراکم کافی و استقرار یکدست (monotypic) به رقابت با گیاهان بومی اکوسیستم می پردازد.  

زنبق زرد عمدتاً تا ارتفاع 330 متر در بریتانیا و کالیفرنیا یافت می شود امّا تا ارتفاع 1315 متر در ایالت یوتا آمریکا مشاهده شده است.

امروزه زنبق زرد در بیش از 2100 کیلومتر از کانال های آبیاری مونتانای شمالی دیده می شود. مشاهدات حاکی از آن می باشند که این گیاه می تواند کلون هایی را به قطر 20-7/0 متر در تالاب ها و جویبارها تشکیل بدهد و حتی گاهاً وسعتی بالغ بر 7/0 هکتار را در آب بندان ها تسخیر نماید.

سطح گسترش زنبق زرد در بریتانیا و ایرلند از سال 1962 میلادی تاکنون به میزان 10 کیلومتر مربع افزایش داشته است.

زنبق زرد در ایالت های مونتانا ، ماساچوست ، اوریگون ، نیوهامپشایر ، واشنگتن و کانیتیکت در زمرۀ علف های هرز : مهاجم ، زیانبخش ، قرنطینه و ممنوعه دسته بندی شده است. این گیاه در نیوزیلند نیز بعنوان علف هرز شناخته می شود (10،2،6،5،7،9،8).

روش های ازدیاد زنبق زرد :

زنبق زرد از طریق ریزوم ها و پراکنش بذور در آب با سرعت توسعه می پذیرد. اولویت ازدیاد رویشی و زایشی زنبق های زرد به شرایط محیطی بستگی دارد آنچنانکه در سواحل نیمه شور غالباً از طریق ریزوم ها ولی در اراضی غیر شور معمولاً توسط گیاهچه های بذری تکثیر می شوند (10).

زنبق زرد گیاهی دگرگشن (cross fertilizing) می باشد و بیشترین فرآیند گرده افشانی آن با کمک حشرات زیر انجام می پذیرد :   

1) زنبورهای وزوز کننده (bumble bee) نظیر "Bombus pascuorum"

2) زنبوران عسل (honey bee) نظیر "Apis mellifera"

3) زنبوران منزوی (solitary bee) نظیر "Osmia rufa"

4) مگس های ساکن پرواز (hoverfly) نظیر "Rhingia rostrata"

5) مگس های زبان دراز  "long tongued flies" (2،9).

هر بوته زنبق زرد به تولید 480-150 عدد بذر دست می یازد. این بذور زیست پذیری خود را لااقل برای یکسال حفظ می کنند امّا بندرت بیش از 3 سال در قالب بانک بذر بقاء می یابند. بذور زنبق زرد پس از 31 روز خیسانده شدن در آب دریا قادر به جوانه زنی خواهند بود. اکثر بذور بالغ زنبق زرد با فرارسیدن بهار قادر به جوانه زنی هستند. چگونگی و وضعیت بانک بذر زنبق زرد در خاک مشخص نیست ولیکن بررسی ها نشان داده اند که فقط 25-14 درصد بذور مذکور در طی فصل رشد جوانه می زنند. یک آزمایش در کشور لهستان نشانداد که 72-28 درصد گیاهک های سبز شده قادر به بقاء تا سال بعد هستند.

بذور زنبق زرد دارای توان جوانه زنی متوسطی هستند بطوریکه در یک آزمایش حدود 48 درصد این بذور جوانه زدند. البته نیشترزدن یا "اسکاریفیکاسیون" می تواند باعث تسریع و همچنین افزایش درصد جوانه زنی بذور زنبق زرد از 48 درصد به 70 درصد گردد (2،3).

بذور زنبق زرد قادرند برای مدت طولانی بر سطح آب شناور بمانند لذا در اثر جریان آب و یا تغییرات سطح آب به بخش های جدیدی از بستر جهت جوانه زنی انتقال می یابند. استقرار زنبق وحشی از طریق بذورش در اراضی زراعی شخم شونده نادر است (1).

رشد ریزوم ها باعث گسترش شعاعی زنبق زرد می شوند که نهایتاً به تولید کلون می انجامد. ریزوم های بالغ پس از 10 سال به صورت قطعاتی از گیاه مادری تجرید می گردند و اجتماعات جدیدی را بوجود می آورند (4).

زنبق زرد نیازمند اراضی باز برای جوانه زنی است لذا آشفتگی های حاصل از وقوع سیلاب ها و فعالیت های بشری برای استقرار زنبق زرد بسیار مفیدند (4).

بطور متوسط 48 درصد بذور زنبق زرد قادر به جوانه زنی هستند. جوانه زنی این بذور نیازمند حضور نور نیست. بذور زنبق زرد پس از بلوغ و قرار گرفتن در خاک مرطوب می توانند در اواخر تابستان جوانه بزنند. جوانه زنی طی 5 روز صورت می گیرد. غلاف لپه ای نوساقه ها در روز هفتم شکل می گیرد. اولین برگ حقیقی در روز دهم پدیدار می شود. سومین برگ حقیقی بعلاوه ریشه های نابجای جانبی در پایان روز سی ام قابل مشاهده خواهند بود (9).

پرندگان از دانه های زنبق زرد تغذیه نمی کنند لذا نقش چندانی در پراکندگی آن ندارند (1).

موارد استفاده زنبق زرد :

1) زنبق زرد را بعنوان گیاه زینتی (ornamental plant) در مناطق معتدله در قالب باغ های باتلاقی (bog garden) کشت می نمایند.

2) ریزوم ها و ریشه های تازۀ زنبق زرد بعنوان یک داروی گیاهی برای مقاصدی چون : قی آور ، قابض ، درمان اگزما ، مُدر ، مسهل ، قاعدگی آور و مسکن درد دندان استفاده می گردند. اغلب یک برش کوچک از ریشه زنبق زرد را بر روی دندان دردناک می گذارد تا به سرعت تسکین یابد ولیکن ریشه های خشک شده از چنین خاصیتی بی بهره اند.

3) زمانیکه عصاره گیاهی سرشار از تانن زنبق زرد بر سطح پوست قرار گیرد و یا استشمام شود آنگاه می تواند زننده و آزاردهنده باشد.

4) از پرورش بوته های زنبق زرد برای تصفیه منابع آب سطحی آلوده از جمله فاضلاب ها (sewage treatment) بهره می گیرند زیرا قادر به جذب فلزات سنگین نظیر مس و کادمیوم در ریشه هایش است. فلزات مزبور پس از مرگ گیاه مجدداً در محیط آزاد می گردند.

5) از کاشت زنبق زرد برای کنترل فرسایش خاک (erosion control) در شیب ها و سواحل استفاده می کنند.

6) زراعت زنبق زرد در مناطق جنوبی لهستان به 8-7 تن محصول در هکتار منتهی می شود.

7) از زنبق وحشی برای رنگرزی (dye plant) بهره می گیرند آنچنانکه از گلبرگ هایش رنگ زرد و از عصاره ریشه هایش پس از اختلاط با سولفات آهن برای تهیه رنگ مشکی استفاده می کنند.

8) از گیاه زنبق زرد جهت تهیّه فیبر (fiber plant) سود می جویند.

9) ریشه های زنبق زرد سرشار از تانن هستند لذا برای تهیّه جوهر مشکی کاربرد دارند.

10) نوعی اسانس بسیار مرغوب از ریشه های زنبق زرد تهیّه می نمایند.

11) زنبق زرد زمانیکه در منابع آب های سطحی رشد می کند، می تواند از جمعیت باکتری های موجود بکاهد. این گیاه قادر است در طی 24 ساعت به میزان 50 درصد "اشرشیا کولی" ، 70 درصد "سالمونلا" و 60 درصد "انترکولی" را پاکسازی کند.

12) پلی ساکاریدهای محلول در آب حاصل از زنبق زرد دارای کاربردهای داروئی هستند.

13) اتانول حاصل از زنبق زرد بعنوان لاروکش (larvicidal) کرم های روزنه دار (trematode) مطرح می باشد.

14) بذور زنبق زرد را می توان پس از برشته کردن بعنوان قهوه ارزان مصرف نمود (10،2،7،4،9،8،3).

خسارات گسترش زنبق زرد :

1) زنبق زرد قابلیت تبدیل شدن به علف هرز مزاحم در اراضی زراعی که مکرراً شخم زده می شوند، را ندارد لذا دانشمندان "رتبه تهاجمی" (invasiveness rank) گیاه زنبق زرد را معادل عدد 66 قرار داده اند.

"رتبه تهاجمی" گیاهان عبارت از : میزان صدمات اکولوژیکی ، ویژگی های بیولوژیکی ، قدرت پراکنش و واکنش نسبت به شیوه های مختلف کنترل است. این رتبه بندی را از 100-0 مقرر کرده اند آنچنانکه رتبه صفر به گیاهانی تعلق می گیرد که هیچگونه تهدیدی برای اکوسیستم های بومی محسوب نمی شوند درحالیکه گیاهان رتبه 100 از بیشترین توانایی تهدید اکوسیستم های بومی برخوردارند.

2) زنبق زرد به اراضی مرطوب (wetland ، mesic) و حواشی منابع آب سطحی شیرین تا لب شور (brackish) هجوم می برد و رشد کلونی های فشرده اش سبب کاهش تنوّع گیاهان بومی می گردند. این گیاه حتی می تواند مانع استقرار گیاهچه های درختانی نظیر بیدها (salix) شود.  

3) زنبق زرد گیاهی سریع الرشد با توانایی گسترش زیاد است لذا همانند تایفا (Typha ، cat-tail) از قابلیت برتری رقابتی نسبت به سایر گیاهان آبدوست برخوردار می باشد.

4) رشد کلون های زنبق زرد موجب نقصان ازت و فسفر خاک بستر می شود.

5) شبکه گسترده ریزوم های زنبق زرد می توانند موجب فشردگی خاک گردند و ارتفاع سطح خاک را فزونی بخشند و از این طریق موجب اختلال در کنترل سیلاب ها شوند.

6) بذور زنبق زرد قابلیت انسداد لوله های آبرسانی و آبیاری را دارند.

7) رشد زنبق زرد در جویبارها و کانال های آبیاری باعث افزایش رسوب گذاری می شود. این گیاه بدینگونه می تواند از عرض انهار آبیاری به میزان بیش از 10 اینچ در سال بکاهد.

8) رشد زنبق زرد موجب کاهش فراهمی علوفه های ذائقه پسند برای دام ها می گردد. 

9) گسترش سلطه زنبق زرد در اکوسیستم های طبیعی به کاهش عرصه زندگی پرندگان آبزی و ماهیان بویژه گونه های قزل آلا منجر می شود.

10) برگ ها و خصوصاً ریزوم های زنبق زرد دارای نوعی ماده رزینی موسوم به "Irisin" هستند که در صورت تماس موجب بروز آلرژی پوستی در برخی افراد می شود.  

11) گلوکوزیدهای موجود در اندام های زنبق زرد برای اغلب مهره داران سمّی هستند لذا برای دام ها و حیات وحش فاقد ذائقه پسندی می باشند. دام ها نه تنها از تعلیف زنبق زرد اجتناب می ورزند بلکه گیاهان مجاورشان را نیز چرا نمی کنند. حتی علوفه های خشک حاوی زنبق زرد می توانند سبب التهاب معده و روده (gastroenteritis) در گوساله های پرواری گردند.

12) علائم مسمومیت زنبق زرد در انسان و دام شامل : دردهای شکمی ، آماس معده و روده ، دل آشوب ، استفراغ ، اسهال ، اسپاسم ، تلوتلو خوردن و رعشه می باشند (2،7،4،9،1،3).   

روش های کنترل زنبق زرد :

1) حذف زنبق زرد پس از استقرار بویژه در سطوح وسیع بسیار دشوار است لذا نخستین گام در مدیریت زنبق زرد شامل ممانعت از استقرار آن در اراضی جدید خواهد بود که این امر مگر با پایش منظم حاصل نمی گردد.

2) میزان تغذیه از زنبق زرد توسط مهره داران و نرم تنان نسبتاً ناچیز است و تنها آهوان به میزان ناچیزی از آن چرا می کنند.

3) در سطوح کوچک می توان بوته های زنبق زرد را با دست ریشه کن نمود. این روش برای حذف بوته های تازه استقرار یافته نیز مناسب است. برای این منظور باید دقت گردد و تمامی قطعات ریزوم از عمق خاک جمع آوری شوند تا امکان رشد مجدد مقدور نباشد. این روش البته نیازمند زمان و نیروی انسانی بیشتری است. در هنگام کندن ریزوم های زنبق زرد حتماً از دستکش مناسب استفاده شود تا دچار معضلات پوستی بروز نیابند.

4) فرآیند قطع سالانه سرشاخه های گلدهنده (dead heading) زنبق زرد می تواند از بذردهی و گسترش این بذور جلوگیری نماید امّا موجب نابودی گیاه مزبور نخواهد شد. در حقیقت اجرای موورزدن و جمع آوری نیام بذور هم فقط می توانند از وسعت تهاجم آن بکاهند.

5) حذف متوالی و منظم بخش های هوایی زنبق زرد می تواند باعث کاهش ذخایر غذایی ریزوم ها شود و در نهایت به تضعیف گیاه بینجامد.

6) شخم زدن از تأثیر کافی برای نابودی ریزوم های زنبق زرد برخوردار نیست.

7) غرقاب کردن اراضی تحت سیطره زنبق زرد فقط زمانی در کنترل آنها مؤثر واقع می گردد که این عمل برای بیش از 65 روز تداوم یابد.

8) آتش افکنی تنها می تواند گیاهچه ها و بوته های سطحی زنبق زرد را بخشکاند ولیکن ریزوم های عمقی مجدداً جوانه خواهند زد. آتش افکنی اغلب موجب افزایش جوانه زنی ریزوم های زنبق زرد می شود.

9) برای کنترل مکانیزه زنبق زرد در سطوح وسیع از ماشین های برداشت مکانیکی (mechanical harvester) و ادوات خُرد کننده (chopping machine) استفاده می کنند.

10) باکتری "pseudomonas iridis" می تواند سبب بروز بیماری پوسیدگی ریشه در زنبق زرد گردد (4).

11) معمولاً از علفکش گلیفوسیت برای کنترل کلونی های زنبق زرد استفاده می شود. برای این منظور محلول 5 درصد آنرا در اواخر بهار تا اوایل تابستان همزمان با گلدهی گیاه مزبور بکار می برند.

12) علفکش های گلیفوسیت و "امازاپیر (Habitat) 1% + سورفکتانت 5/2%" را مستقیماً بر سطح برگ های زنبق زرد می پاشند ولیکن درصورتیکه محلول سمّی را متعاقب قطع سبزینگی گیاه زنبق زرد بر روی رشد جدید بپاشند ، از تأثیرات بیشتری برای کنترل آن برخورخواهند بود. 

13) علفکش گلیفوسیت ویژه اکوسیستم های آبی نظیر : Aquamaster® ، Rodeo® و Glypro® با غلظت محلول 25% و کاربرد سمپاش های فتیله ای می تواند در کنترل زنبق زرد مؤثر واقع گردد. کاربرد سمپاش های فتیله ای در چنین مواقعی بر انواع سمپاش های قطره پاش اولویت دارد.

14) با تهیّه محلول های 8-5 % گلیفوسیت و اسپری آنها با سمپاش های معمولی همراه با کاربرد مواد کمکی از جمله "سورفکتانت ها" می توان به کنترل مطلوب زنبق زرد دست یافت.

15) برای ریشه کنی زنبق زرد با استفاده از علفکش ها باید به تداوم سمپاشی بموقع برای مدت 4-3 سال پرداخت.

16) بسترهای رشد زنبق زرد را که با علفکش ها تیمار شده اند، هیچگاه نباید موور بزنند تا اثرات سمپاشی شیمیایی پایدار بماند.

71) زنبق زرد گواینکه نسبت به بسیاری از علفکش ها حساس است امّا نسبت به علفکش "ترباترین" (terbutryne) مقاوم می باشد (10،2،4،9،8،1،3).

منابع و مآخذ :

1) ISSG – 2005 – Iris pseudacorus – Invasive Species Specialist Group ; www.issg.org  

2) Katharine , stone.R – 2009 – Iris pseudacorus – U.S. Department of Agriculture , Forest Service , Rocky Mountain Research Station  

3) Morgan , V.H & et al – 2012 – Iris pseudacorus – Great lakes Aquatic Nonindigenous Species Information System (GLANSIS)   

4) Nawrocki , Timm – 2010 – Yellow flag iris (Iris pseudacorus) – Alaska Natural Heritage Program (University of Alaska Anchorage) ; http://aknhp.uaa.alaska.edu  

5) nwcb – 2016 – Yellow flag (Iris pseudocorus) – Washington State ; Noxious Weed Control Board ;  www.nwcb.wa.gov  

6) OABIF – 2016 – Iris pseudacorus (Yellow Iris) – Online Atlas of the British & Irish Flora

7) PFAF – 2015 – Iris pseudacorus – Plants For A Future ; Earth , Plants , People

8) Ramey , victor – 2001 – Iris pseudacorus – Center for Aquatic and Invasive Plants ; University of Florida

9) USDA – 2016 – Pale yellow iris (iris pseudacorus) – United States Department of Agriculture (USDA) ; Natural Resources Conservation Service (NRCS) ; http://plants.usda.gov

10) Wikipedia – 2016 – Iris pseudacorus – https://en.wikipedia.org