"مدیریت تلفیقی علف های هرز برنج" ؛

"Rice IWM"

 

 

گردآوری و تدوین :

اسماعیل پورکاظم ؛ کارشناس ارشد زراعت ،

مدرّس دانشگاه جامع علمی کاربردی گیلان

 

 

مقدّمه :

تحقیقات نشان می دهند که اصلاح واریته های و بهبود عملیات زراعی از جمله مدیریت علف های هرز بعنوان منطقی ترین عوامل مطرح در نیل به عملکرد بهینه تولیدات گیاهی می باشند. مدیریت علف های هرز را می توان : "دستکاری در محیط آگرواکولوژیکی به نفع رشد محصول زراعی به گونه ای که علف های هرز مضر زنده نمانند"، تعریف نمود.

پژوهش ها نشان می دهند که حدوداً 15-12 درصد هزینه های تولید برنج در جهان و از جمله ایران مصروف عملیات مختلف مبارزه با علف های هرز شالیزارها می گردند بنابراین مدیریت صحیح و بکارگیری بموقع روش های مختلف کنترل علف های هرز مزارع برنج می تواند متضمن : پایداری تولید، راحتی زارعین، کاهش هزینه ها، سلامتی آحاد جامعه و عدم آلودگی محیط زیست باشد.

دانشمندان بهترین شیوه مدیریت اقدامات کنترل علف های هرز را بر اساس آستانه بحرانی تراکم علف های هرز یا "دوره های بحرانی" (critical period) رقابت و خسارتزایی آنان می دانند. با توجه به اینکه بحرانی ترین مراحل رقابت علف های هرز با برنج ضمن 30-20 روز اوّلیه پس از نشاءکاری و 55-50 روز اوّلیه پس از بذرکاری در شیوه کشت مستقیم است ولیکن زمان دقیق و چگونگی کنترل علف های هرز شالیزارها ضمن این دوره ها به وضعیت خاص علف های هرز و چگونگی استقرار محصول زراعی بستگی دارد.

بهرحال باید در نظر داشت که انتخاب روش های مبارزه با علف های هرز شالیزارها و کاربرد ترکیبی آنان به : میزان کارآیی و هزینه هر روش، شیوه کاشت برنج، امکانات موجود، اطلاعات فنی کاربران و سلایق زارعین بستگی دارد. بنابراین مبارزه تلفیقی با علف های هرز (IWM) بعنوان بخشی از مفهوم گسترده تر مبارزه تلفیقی با آفات (IPM) عبارت از : کاربرد معقولانه ، منطقی و به هنگام کلیه روش های مستقیم و غیرمستقیم کنترل اقتصادی علف های هرز با در نظر گرفتن پایداری تولید محصولات گیاهی ، سلامت آحاد جامعه و حفظ وضعیت طبیعی محیط زیست می باشد.

 

ارکان مدیریت تلفیقی علفهای هرز شالیزار :

ارکان مدیریت تلفیقی علف های هرز شالیزارها عبارتند از :

1) کنترل زراعی و اکولوژیکی :

1-1) تناوب زراعی

2-1) افزایش تراکم گیاه زراعی

3-1) ارقام زراعی حائز خواص آلیلوپاتی

4-1) کاشت گیاهان پوششی

5-1) آیش فصلی پویا

6-1) تغییر شرایط زیست گونه های خاص علف هرز

 

2) کنترل مکانیکی :

1-2) وجین 1 و 2

2-2) شخم و آماده سازی بهینۀ بستر

3-2) سوزاندن علف های هرز حواشی مزارع و انهار

 

3) کنترل بیولوژیک :

1-3) قارچ های پارازیت علفهای هرز

2-3) حشرات پارازیت علفهای هرز

3-3) باکتری های پارازیت علفهای هرز

4-3) ویروس های پارازیت علفهای هرز

5-3) گیاهان پارازیت علفهای هرز

 

4) کنترل شیمیایی :

کاربرد علفکش های مناسب با مقادیر توصیه ای در زمان مطلوب علاوه بر کنترل علف های هرز و کاهش هزینه های تولید می تواند میزان آلودگی محیط زیست را به حداقل ممکن کاهش دهد. 

 

روش های غیر مستقیم کنترل علف های هرز شالیزار:

روش های کنترل غیر مستقیم علف های هرز شالیزارها مربوط به عملیاتی می باشند که قبل از انجام نشاءکاری صورت می پذیرند و عمدتاً عبارتند از :

1) استفاده از بذور خالص :

بذور ناخالص و حاوی بذور علف های هرز از عمده ترین راه های آلودگی مزارع برنج هستند. مثلاً تعداد بذور تولیدی هر بوته سوروف حدود 6500 عدد و هر بوته اویارسلام در حدود 5100 عدد می باشند که بدینطریق باعث آلودگی اراضی شالیزار در سال های آتی خواهند بود لذا برای اجتناب از چنین مواردی باید :

1-1) مانع بذردهی علف های هرز شالیزارها شد.

2-1) از کشت بذور آلوده و مشکوک اجتناب ورزید.

3-1) نقاط آلودۀ شالیزار را بخوبی از وجود علف های هرز پاک کرد.

4-1) بذور مورد نیاز را از قسمت های پاک مزارع تهیّه نمود و یا از مؤسسات مطمئن ابتیاع کرد.

5-1) بیاد داشت که انسان مهمترین عامل گسترش علف های هرز بویژه در مسافت های طولانی است.

 

2) تهیّه خزانه مناسب :

یکی از منابع افزایش علف های هرز شالیزارها بویژه سوروف از طریق انتقال گیاهچه های آنها از خزانه های آلوده به زمین اصلی همراه با نشاءهای تولیدی است زیرا شناسائی گیاهچه های سوروف بمنظور جداسازی آنها از نشاءهای برنج برای بسیاری از افراد نسبتاً دشوار می باشد بنابراین:

1-2) برای تهیّه خزانه برنج از کودهای دامی کاملاً پوسیده استفاده کنید.

2-2) قبل از کاشت بذور برنج در خزانه ها باید زمین خزانه را در چندین مرحله زیرورو نمائید.

3-2) آب تخت کردن سطح خزانه به مدت چند هفته می تواند بسیاری از بذور مدفون را بپوساند.

4-2) در معبرهای ورود آب به خزانه می توان از توری هایی با شبکه های ریز بهره گرفت.

 

3) تهیّه مطلوب زمین اصلی :

کنترل صحیح علف های هرز زمین اصلی شالیزار قبل از نشاءکاری می تواند از تراکم آنها پس از استقرار بوته های برنج بکاهد و موجب نزول خسارت محصول شود. در این مورد می توان به شخم زدن مکرر جهت دفن و پوساندن علف های هرز، آب تخت کردن اراضی شالیزار، کاربرد علفکش های عمومی و سوزاندن حواشی انهار آبیاری و مرزها اقدام نمود. بیاد داشته باشید که تسطح کامل سطح شالیزارها دارای نقش برجسته ای در کنترل علف های هرز از طریق افزایش کارآیی علفکش ها و مدیریت آبیاری بر عهده دارد.

 

4) روش های بهزراعی :

1-4) در صورت امکان با کاهش فاصله بوته ها و تعداد بوته ها در هر کپه (hill) می توان موجب افزایش تراکم بوته های برنج در هکتار گردید.

2-4) استفاده از ارقام پُر پنجه، سریع الرشد و قد بلند گیاه برنج می تواند در کنترل علف های هرز شالیزارها مفید باشد.

3-4) در شیوه نشاءکاری برنج هر چه از نشاءهای قوی تر و بلندتری استفاده شود، از امکان رقابت علف های هرز شالیزارها کاسته می شود بنابراین در اینگونه اراضی خسارات علف های هرز در اثر نشاءکاری با ماشین های نشاءکار که از نشاءهای جوان تری بهره می برند، بسیار بیشتر می باشد.

4-4) استفاده از ارقام اصلاح شده که دارای برگ های ایستاده تری هستند و اجازه عبور نور بیشتر را به سطح زمین شالیزار می دهند و نیاز کودی بیشتری دارند، باعث تحریک رشد علف های هرز می شود.

 

5) کاربرد بهینه کودهای شیمیایی :

نیاز علف های هرز به مواد غذایی جهت حداکثر رشد و تکثیر بسیار زیاد است و به جهت سیستم ریشه دوانی و قدرت جذب عناصر مناسبی (جزو گیاهان C4) که دارند، قادرند بر گیاهان زراعی غلبه یابند. بنابراین باید زمانی اقدام به کاربرد کودهای شیمیایی نمود که گیاه اصلی بتواند بیشترین جذب را داشته باشد لذا قبل از کودپاشی باید مزرعه را از وجود علف های هرز کاملاً پاکسازی نمود.

بخاطر داشته باشید که پاشش سطحی و کاربرد دیرهنگام کودهای فسفاته موجب تحریک جوانه زنی و افزایش بذردهی علف های هرز می شود بنابراین بهتر است که کابرد آنها را به هنگام نشاءکاری انجام داد تا طی آن با خاک شالیزار مخلوط شوند.

 

6) مدیریت آبیاری :

ایجاد وضعیت غرقاب کرت های شالیزار در کاهش تراکم علف های هرز برنج مؤثر است. جمعیت علف های هرز شالیزارهای غرقابی با افزایش عمق آب کرت ها کاهش می پذیرند. بنابراین اگر شالیزارها بخوبی تسطیح شوند آنگاه امکان کنترل ارتفاع آب در کرت ها بخوبی مقدور خواهد بود، ضمن اینکه بر کارآیی علفکش های افزوده می گردد.   

اگر چه خشکانیدن متناوب و بموقع سطح شالیزارها در افزایش رشد نشاءهای برنج تأثیر بسزائی دارد امّا بهتر است که اجرای آنرا به زمان هایی که امکان رقابت علف های هرز و رشدشان در سطح مزرعه کمتر می باشد (مثلاً بعد از وجین دوّم که کانوپی شالیزار توسط گیاه برنج بخوبی اِشغال شده است) موکول نمود.

 

 «جدول1) گروه های علف هرز در شالیزارهای کلمبیا :»

 

ردیف

خانواده گیاه هرز

درصد

1

گرامینه ها

8/67

2

جگن ها

4/13

3

دو لپه ای ها

1/9

4

سایرین

7/9

 

 

7) مدیریت بانک بذور علفهای هرز :

جوانه زنی غیر هم زمان تعداد زیادی از بذور علف های هرز موجود در خاک شالیزار موسوم به "بانک بذور" (seed bank) در طی فصل رشد برنج که به دلیل وجود خاصیت دورمانسی متفاوت در بذور علف های هرز اتفاق می افتد ، سبب عرضه مداوم علف های هرز برنج می شوند و تولید مطلوب محصول را با مخاطره روبرو می سازند. بررسی ها نشان می دهند که معمولاً اولین گروه علف های هرز برنج را گرامینه ها (گراس ها) تشکیل می دهند. آنها همزمان با کاشت یا نشاءکاری برنج ظاهر می گردند و به دلیل مطابقت سیکل زندگی با گیاه برنج در راستای دوره بحرانی رقابت به رشد سریع خود اقدام می ورزند. مثلاً "سوروف بذری" ممکن است ضمن سه هفته اولیه رشد برنج دارای 4-3 دفعه رشد طغیانی شود.

 

  «جدول2) گونه های مختلف سوروف در شالیزارهای جهان :»

   

ردیف

منطقه

گونه سوروف

1

هند ، فیلیپین ، ژاپن ، چین ، تایلند

Echinochloa crus-galli

E. crus-galli var. crus-galli (glabrescens)

2

هند ، چین ، ژاپن

E. glabrescens

3

هند ، بنگلادش ، میانمار ، فیلیپین

E. colona

4

برنج های شناور آسیای جنوبی

E. pyramidalis

5

فیلیپین ، هند ، کره

E. oryzoides

6

ژاپن ، فیلیپین ، بنگلادش

E. frumentaceae

7

جنوب شرق آسیا

E. stagnina

E. phyllopogon

8

آسیا ، اروپا ، آمریکا ، استرالیا

E. crus-galli var. crus-galli

9

شالیزارهای خشکه کاری

E. crus-galli var. praticola

10

شرق آسیا ، هند

E. crus-galli var. hispidula

11

استرالیا ، جنوب شرقی آسیا

E. crus-galli var. japonensis

  

 

روش های مستقیم کنترل علف های هرز شالیزار:

روش های کنترل مستقیم علف های هرز شالیزارها عبارت از اعمالی هستند که پس از انجام نشاءکاری صورت می پذیرند. این عملیات برای کنترل سوروف هایی صورت می پذیرند که همراه با نشاءهای برنج از خزانه به زمین اصلی انتقال یافته اند و همچنین علف های هرز پهن برگ ، جگن ها و گراس هایی که با تأخیر شروع به رشد در شالیزارهای نشاءکاری شده، می نمایند زیرا در غیر این صورت با کاهش شدید محصول برنج مواجه می گردند. از جمله چنین فعالیت هایی عبارتند از :

1) وجین 1 و 2

2) کنترل بیولوژیک  

3) کنترل شیمیایی

4) مدیریت آبیاری .

    

تأثیر مدیریت تلفیقی بر علفهای هرز شالیزارها :

یک آزمایش مزرعه ای (روشن و همکاران، 1388) برای ارزیابی تأثیر روش های مختلف کنترل علف های هرز شالیزارها بر تراکم و وزن خشک علف های هرز برنج در قالب طرح بلوک های کامل تصادفی با دو فاکتور و 3 تکرار در معاونت مؤسسه تحقیقات برنج کشور (آمل) طی سال زراعی 1385 ه.ش اجرا گردید.

فاکتورهای مورد بررسی شامل :

1) رقم در دو سطح شامل :

1-1) رقم ندا

2-1) رقم هیبرید

 

2) مدیریت علف های هرز در هشت سطح شامل :

1-2) دو دفعه کانویدر

2-2) دو دفعه وجین

3-2) علفکش بوتاکلر + دو دفعه وجین

4-2) علفکش بوتاکلر + دو دفعه کانویدر

5-2) وجین + کانویدر

6-2) علفکش بوتاکلر + یکبار وجین

7-2) علفکش بوتاکلر + کانویدر

8-2) بدون اعمال مدیریت (شاهد)

 

نتایج بررسی نشانداد که مدیریت های مختلف علف های هرز شالیزار بر میانگین تراکم و وزن خشک علف های هرز تأثیر معنی داری در هر دو رقم داشته اند. بعلاوه بهترین روش مبارزه با علف های هرز از جنبه اقتصادی مربوط به تیمار استفاده از علفکش بوتاکلر همراه با دو دفعه استفاده از وجین کن مکانیکی کانویدر (مورد 4-2) بود. نتایج همچنین بیانگر اینکه برنج رقم هیبرید از نظر قدرت رقابت با علف های هرز موفق تر از رقم ندا عمل می کند. بعلاوه کمترین میزان عملکرد برنج در بین تیمارهای آزمایشی به تیمار شاهد تعلق گرفت.   

 

منابع و مآخذ :

1) علف های هرز و کنترل آنها ، محمدحسن راشد محصل

2) گیاهان هرز ایران ، هادی کریمی

3) عوامل زیان آور در زراعت برنج ، علی کریمی پور و محمدجواد معین

4) علف های هرز مزارع برنج و روش های مبارزه با آنها

5) راهنمای کاربردی علف های هرز مزارع برنج ایران

6) آفات و بیماریهای برنج و روش های مبارزه با آنها

7) مدیریت علف های هرز ، محمدحسن راشد محصل

8) برنج دیم ، محمد جواهر دشتی و مسعود اصفهانی

9) برنج (کاشت، داشت، برداشت) ، سیدمحمو اخوت و دانش وکیلی

10) آفات و بیماری های برنج و روش های مبارزه با آنها ، کریم کمالی

11) گزارشات سالانه نتایج پژوهشی مؤسسه تحقیقات برنج کشور