مقالات کشاورزی اندیشه سبز پارسی

"کنترل شیمیایی علفهای هرز برنج 2" ؛

"2 Rice weed chemical control"

گردآوري و تدوين :

اسماعيل پوركاظم ؛ كارشناس ارشد زراعت ،

مدرّس دانشگاه جامع علمي كاربردي گيلان 

روند پیشرفت در کنترل علفهای هرز شالیزارها :

روند تدریجی کنترل علف های هرز شالیزارها بطور خلاصه عبارتند از :

1) وجین هر هکتار زراعت برنج به حدود 780-100 ساعت کار متناسب با نوع سیستم کاشت نیازمند است بطوریکه اگر تمامی عملیات مبارزه را صرفاً بصورت دستی انجام دهند آنگاه بطور متوسط 500 ساعت نیروی کار در هکتار ضرورت می یابد. این میزان زمان را در ژاپن توانسته اند از طریق بکارگیری شیوۀ کنترل شیمیایی و یا تلفیقی به حدود 20 ساعت تقلیل دهند.

2) برای نخستین دفعه در سال 1949 میلادی از علفکش توفوردی در مزارع بر علیه علف های هرز استفاده گردید. این علفکش در ابتدا با فرمولاسیون مایع ومتعاقباً با فرمولاسیون گرانول در شالیزارها مصرف شد. فرمولاسیون گرانول توفوردی به دلایل زیر از مقبولیت بیشتری در نزد شالیکاران برخوردار می باشد :

1-2) سهولت کاربرد و عدم نیاز به سمپاش

2-2) مصون ماندن بوته های برنج از تماس مستقیم با علفکش

3-2) پایداری علفکش گرانول از طریق تشکیل لایه سمّی در سطح خاک

4-2) خاصیت انتخابی بر علیه علف های هرز پهن برگ

3) علفکش های "فلویبل" (flowable) برای مصارف مستقیم در سطح آب ساکن شالیزارها معرفی گردیدند.

4) علفکش های "جامبو" (jumbo) وارد بازار مصرف شدند. آنها علفکش هایی هستند که بصورت فرمولاسیون های قرص یا کیسه های کوچک تهیّه می گردند و از محل مرزها به داخل کرت های شالیزار پرتاب می گردند.

5) دانشمندان به معرفی علفکش های جدید اقدام نمودند. اینگونه علفکش ها به مقادیر کمتری مصرف می شوند و خاصیت انتخابی مابین محصول و علف هرز در آنها از جنبه فیزیکی (نقطه کنترل) به جنبه بیولوژیکی تغییر یافته است.

6) پیشرفت های جدید در زمینه بیوشیمی و فیزیولوژی گیاهی موجب بکارگیری اختصاصی و دقیق تر علفکش ها بر علیه هدف های مهم در سیستم رشد گیاهان و ایجاد اختلال در آنها گردید.

7) نقاط هدف برای کنترل علف های هرز توسط علفکش ها از اهداف انفرادی به اهداف چندگانه تغییر یافتند تا موجب بروز مقاومت به علفکش در علف های هرز نگردند.

8) علفکش های "یکبار پاشش" (one-shot) با یک دفعه مصرف در سطح مزرعه برنج موجب کنترل علف های هرز به مدت یک فصل زراعی می شوند. این علفکش ها در واقع ترکیبی از چند نوع علفکش هستند که قادر به کنترل انواع علف های هرز نازک برگ ، پهن برگ و جگن ها (یکساله و چندساله) می باشند ضمن اینکه دوام طولانی تری در سطح خاک شالیزارها برقرار می سازند.

9) با بکارگیری تکنیک "پیش آگاهی" (forecasting) می توان زمان نسبتاً دقیق رویش (ظهور) علف های هرز شالیزارها را با کمک علوم اکولوژی و بیولوژی گیاهی تخمین زد تا با حداقل میزان مصرف علفکش ها بتوان نتایج بهتری حاصل نمود و مانع اثرات سوء مصرف بیشبود علفکش ها در اکوسیستم های طبیعی بواسطه بروز رواناب های سمّی (run-off) و تراوشات زیرزمینی (leaching) گردید. علفکش های جدید از سازگاری بالایی با محیط زیست نیز بهره مندند. 

تکنیک های کاربرد علفکش های شالیزار :

 1) اکثر علفکش ها با فرمولاسیون کنسانتره های امولسیون شونده (EC) تهیّه می شوند که باید پس از رقیق شدن با حجم مناسبی از آب و یا بطور مستقیم و یکنواخت بوسیله دست بر سطح آب کرت هایی به عمق 7-5 سانتیمتر پخش نمود.

هنگام کاربرد علفکش های برگپاش از قبیل : "بنتازون" ، "بیسپیریباک" و "فنوکساپروپ پی اتیل" ضروری است که آب شالیزار را بدواً تخلیه نمود تا تمامی ساقه ها و برگ های علف های هرز در معرض پاشش اینگونه علفکش ها قرار گیرند لذا علف های هرزی که هنوز سبز نشده اند و یا به دلیل کوچکی در زیر لایه نازک آب واقع گردند، کنترل نخواهند شد.

پس از کاربرد علفکش های برگپاش نباید شالیزار را به مدت 48 ساعت آبیاری نمود تا امکان جذب کافی علفکش در گیاه هرز قبل از حل شدن و بی اثر شدن در آب آبیاری بوجود آید. پس از 48 ساعت باید سطح آب شالیزار برای ادامه رشد برنج حفظ شود و از وارد ساختن تنش خشکی به محصول زراعی که باعث صدمه به آن و تحریک رشد علف های هرز می گردد، خودداری شود.

2) هر چه مقدار کلوئیدهای خاک شالیزار بیشتر باشد، باید اندکی بر مقدار علفکش مصرفی افزود.  

3) هر چه میزان دمای هوا ، آب و خاک شالیزار بیشتر باشد، از مقدار علفکش مصرفی کاسته می گردد.

4) هر چه عمق آب کرت ها در زمان نشاءکاری و وجین زیادتر از حد مرسوم باشد، از مقدار علفکش مصرفی به جهت حساسیت انتهای مغروق برگ های برنج کاسته می شود.

5) نشاءهای جوان 3-2 برگی، ضعیف و دوکی نسبت به علفکش ها حساس هستند.

6) از مقدار علفکش مصرفی در کرت هایی با ارتفاع آب کمتر از 2 سانتیمتر باید کاست.

7) بذور جوانه زدۀ برنج تا مرحله 3 برگی نسبت به علفکش ها حساس می باشند.     

کنترل شیمیایی علفهای هرز خزانه برنج :

1) قبل از بذرپاشی خزانه ها :

برای این منظور حدوداً 3 روز قبل از بذرپاشی از علفکش "ساترن" به مقدار 6 سی سی در ازای هر 10 مترمربع خزانه و یا علفکش "ماچتی" به مقدار 4 سی سی در ازای هر 10 مترمربع خزانه بصورت مستقیم بر سطح "آب تخت" شدۀ آنها پاشیده می شود و سطح آب را در حدود 5 سانتیمتر حفظ می کنند. البته قبل از آغاز بذرپاشی باید تمامی آب چنین خزانه هایی را تخلیه نمود و سطح خزانه را مجدداً دستکاری و پس از هوادهی تسطیح و آمادۀ بذرپاشی کرد.

2) بعد از سبزشدن خزانه ها :

برای این منظور حدوداً 3-2 هفته بعد از بذرپاشی زمانیکه سوروف ها به مرحله 3-2 برگی رسیده اند، با استفاده از علفکش "پروپانیل" به مقدار 12-10 سی سی در ازای هر 10 مترمربع خزانه بصورت سمپاشی برگی انجام می شود بطوریکه ابتدا یکروز قبل اقدام به کاهش سطح آب خزانه می گردد و سپس یکروز بعد از سمپاشی نیز مجدداً سطح آب خزانه را بالا می برند. مقدار آب مصرفی جهت تهیّه محلول سمّی به ازای هر 10 مترمربع خزانه حدوداً 300 سی سی می باشد و بهتر است چند روز قبل تا چند روز بعد از سمپاشی برگی از مصرف کودهای شیمیایی و حشره کش ها در خزانه ها خودداری شود.

کاربرد علفکش ها در شالیزارهای نشاءدستی :

علفکش های برنج بیشترین خاصیت انتخابی را در شالیزارهای نشاءکاری دستی به دلیل اختلاف رشد نشاءهای برنج با علف های هرز سبزشده بروز می دهند. در این روش با کاربرد علفکش ها قبل از جوانه زنی بذور علف های هرز در تلفیق با مدیریت بهینه آبیاری بر طغیان علف های هرز در طول فصل رشد می توان فائق آمد.

انتخاب علفکش ها در شالیزارهای نشاءکاری دستی نیز باید بر اساس اطلاعات مربوط به فلور علف های هرز غالب در مزرعه طی سال قبل صورت پذیرد.

بهترین زمان کاربرد علفکش ها در این شیوۀ برنجکاری حدود 4-3 روز پس از نشاءکاری می باشد ولیکن سمپاشی هیچگاه نباید دیرتر از 9-8 روز بعد از نشاءکاری انجام پذیرد زیرا ارتفاع گونه های مختلف سوروف بیشتر از ارتفاع آب کرت ها در اوایل رشد گیاه برنج خواهد شد.

پژوهش ها نشان می دهند که بکارگیری ترکیبی از غرقاب دائم در اوایل نشاءکاری به مدت 3 هفته و کاهش فاصله ردیف ها در قالب 20 × 10 سانتیمتر و افزایش تعداد نشاءها در هر کپه به میزان 6-4 عدد موجب کنترل علف های هرز و افزایش عملکرد برنج می شود.

بعلاوه مشخص شده است که در شرایط رژیم آبیاری متناوب 10 روزه (4 روز غرقاب + 6 روز بدون غرقاب) با کاربرد علفکش های ساترن 50% EC به میزان 5 لیتر در هکتار یا مصرف علفکش ماچتی 60% EC به میزان 4 لیتر در هکتار در 4-2 روز پس از نشاءکاری می توان باعث خسارات بر علف های هرز شد.  

استفاده از ارقام پُرپنجه و تراکم کاشت 20 × 10 سانتیمتر نیز می تواند تا 50 درصد از میزان مصرف علفکش ها بکاهد.

کاربرد علفکش ها در شالیزارهای نشاء ماشینی :

1) وجود آب کافی از یکروز قبل تا 3 روز بعد از کاربرد علفکش ها برای تأثیرگذاری ضروری است.

2) کاربرد علفکش های "تیوبنکارب یا ساترن 50% EC بمیزان 5/7 لیتر در هکتار معادل 6/3 کیلوگرم ماده مؤثره + بن سولفورون متیل یا لونداکس 60% بمیزان 75 گرم در هکتار معادل 40 گرم ماده مؤثره" یا "بوتاکلر یا ماچتی 60% بمیزان 5 لیتر در هکتار معادل 9/2 کیلوگرم ماده مؤثره + بن سولفورون متیل یا لونداکس بمیزان 75 گرم در هکتار معادل 40 گرم ماده مؤثره" قبل از سبزشدن علف های هرز شالیزارها می تواند بطور مؤثری از خسارت بر گیاه برنج بکاهد.

3) بنابر نتایج آزمایشات متعدد، کاربرد ترکیبی علفکش های تیوبنکارب و بوتاکلر همراه با یکی از علفکش های "سولفونیل اوره" برای کنترل طیف گسترده ای از علف های هرز شالیزارهای نشاءکاری مکانیزه شامل باریک برگ ها، پهن برگ ها و جگن ها ضرورت دارد.

4) کاربرد علفکش "بیسپیریباک" بمیزان 40 گرم ماده مؤثره در هکتار طی 20 روز بعد از نشاءکاری مکانیزه بسیار مفید است و بویژه در اراضی وسیع مقبولیت بیشتری دارد.

کاربرد علفکش در شالیزارهای کشت مستقیم :

الف) روش بذرپاشی در آب :

علفکش ها تنها گزینه منطقی و اقتصادی برای کنترل علف های هرز شالیزارهای کشت مستقیم می باشند. عامل مهم و مؤثر کنترل شیمیایی علف های هرز در شالیزارهای کاشت مستقیم عبارت از تراز کردن کامل سطح زمین شالیزار و استفاده از غرقاب مزرعه به عمق 10-5 سانتیمتر می باشد.

1) کاربرد علفکش ساترن :

امروزه علفکش تیوبنکارب (ساترن) تنها گزینه قابل دسترس برای کنترل انواع سوروف و اویارسلام برای اجرای این شیوۀ برنجکاری در ایران است. با این وجود گیاه برنج از مرحله جوانه زنی بذور تا مرحله 5/1 برگی از حساسیت متوسطی به این علفکش برخوردار می باشد ولیکن بیشترین خسارت هنگامی رُخ می دهد که علفکش ساترن را قبل از مرحله یکبرگی بویژه درحالیکه آب تمامی سطوح گیاهچه برنج را فرا گرفته است، در کرت های شالیزار بکار برند. استفاده از مقادیر کمتر از حد توصیه ای علفکش ساترن موجب کاهش قدرت کنترل آن بر علف های هرز خانواده گرامینه می شود و کاربرد بیشبود آن به گیاه برنج خسارت می رساند لذا بهترین روش استفاده از علفکش تیوبنکارب همانا بکارگیری آن در دو مرحلۀ قبل از کاشت بذور و پس از سبزشدن کافی گیاه برنج می باشد.

برای مبارزه شیمیایی در شالیزارهای کشت مستقیم برنج ابتدا پس از "گل آب" کردن شالیزار مبادرت به رساندن عمق آب به 10-5 سانتیمتر می کنند سپس علفکش ساترن را بمیزان 5/3 کیلوگرم ماده مؤثره در هکتار طی 4 روز قبل از بذرپاشی استفاده می کنند و متعاقباً 4 روز بعد بذور جوانه دار برنج را در داخل آب تازه می پاشند. آب موجود در کرت ها بعد از بذرپاشی هر 3 روز یکبار تعویض می شود ولیکن در بین دفعات آبیاری به مدت 2-1 روز عمل زهکشی اجرا می گردد تا رشد گیاهچه های برنج برای رسیدن به مرحله 2 برگی تحریک شوند و ریشه های آنها بخوبی در خاک گسترش یابند. مزرعه را تا 35 روز بعد از کاشت با فواصل 7-5 روز غرقاب می سازند و سپس بطور دائمی به حالت غرقاب اداره می کنند.

 در روش دیگر می توان علفکش ساترن را بمیزان 5/2 کیلوگرم ماده مؤثره در هکتار در مرحله 2 برگی گیاه برنج بکار گرفت. البته کاربرد قبل از کاشت علفکش ساترن بافت جذب کنندۀ علفکش در گیاهچه برنج (مزوکوتیل) را از آسیب دیدگی مصون می دارد.

در توصیه دیگری علفکش ساترن 50% بمیزان 4 لیتر در هکتار بصورت مخلوط با شن طی 4 روز قبل از کاشت توصیه شده است. در این طریقه باید میزان بذر مصرفی (137-135 کیلوگرم در هکتار) پس از رساندن سطح آب کرت ها به ارتفاع 3 سانتیمتر پخش شوند سپس غرقاب به مدت 5 روز ادامه یابد آنگاه آب کرت ها را تخلیه می کنند و مزرعه برای 3 روز به همان حالت نگهداری می گردد.

در شیوه دیگری می توان از علفکش ساترن 50% بمیزان 4 لیتر در هکتار طی 9-8 روز پس از کاشت بذور برنج (مرحله 2 برگی برنج) درون کرت های غرقاب شده استفاده نمود و پس از 25 روزگی به غرقاب دائم کرت ها اقدام ورزید ولیکن آبیاریها تا قبل از غرقاب دائم باید هر 6-5 روز انجام پذیرند.

همچنین می توان از ساترن 50% بمیزان 4 لیتر در هکتار ضمن 4-3 روز قبل از کاشت بذور برنج در اراضی آب تخت شده بهره گرفت ولیکن قبل از بذرپاشی باید به تخلیه آب کرت ها اهتمام ورزید.

2) کاربرد علفکش های سولفونیل اوره :

علفکش هایی چون "بن سولفونیل متیل" (لونداکس) بمیزان 40 گرم ماده مؤثره در هکتار و "پیرازوسولفورون" بمیزان 20 گرم ماده مؤثره در هکتار و مخلوط "بن سولفورون متیل + مت سولفورون اتیل" بمیزان 20 گرم ماده مؤثره در هکتار بصورت قبل از جوانه زنی بمنظور کنترل علف های هرز پهن برگ و جگن های یکساله بکار می روند.

مخلوط تیوبنکارب + "بن سولفورون متیل" یا "پیرازوسولفورون" در مزارع کاشت مستقیم برنج بر علیه علف های هرز پهن برگ و جگن های چندساله توصیه شده اند.

علفکش "فنوکساپروپ پی اتیل" در برنج های بعد از مرحله 4 برگی بر علیه گرامینه های هرز قبل از مرحله 4 برگی بکار می رود.

3) از علفکش "استام 4 ای" (Stam 4E) غالباً درشالیزارهای کشت مستقیم آمریکا بهره می برند. این علفکش بصورت 4 پوند ماده مؤثرۀ پروپانیل در هر گالن فرموله گردیده است. علفکش "Stam 4E" رایج ترین علفکش شالیزارهای کشت مستقیم ایالت فلوریدا است که بمیزان 3-2 پنت در ایکر بر علیه گیاهچه های علف هرز در مرحله 2-1 برگی برنج بکار می رود. این مقدار علفکش همراه با 10 گالن آب بصورت برگپاشی مصرف می گردد.

4) به دلیل اینکه پروپانیل علفکشی تماسی است و هیچگونه بقایایی برجا نمی گذارد لذا اجرای سمپاشی دوّم آن به میزان 5/1-1 پنت در ایکر در مرحله 6-5 برگی بوته های برنج و قبل از مرحله غرقاب دائمی می تواند بسیار سودمند باشد. متعاقباً 48-24 ساعت پس از سمپاشی نیز می توان به غرقاب کرت ها مبادرت ورزید. از انجام سمپاشی دوّم در مرحله 4-3 برگی گیاه برنج اجتناب نمائید زیرا بوته های برنج در این مرحله دارای سریع ترین وضعیت رشد هستند لذا به علفکش ها نسبتاً حساس می باشند .

5) در مواردی که استعمال علفکش مزبور در دومرحله توصیه ای امکانپذیر نگردد آنگاه می توان از علفکش "سیواژ" (sevage) طی یک مرحله در اواخر فصل رشد علف های هرز برنج سود جُست.

6) استعمال علفکش "هالوسولفورون" با نام تجارتی "Sandra" بخوبی می تواند باعث کنترل اویارسلام های ارغوانی و زرد شود. این دو اویارسلام چندساله جزو رایج ترین علف های هرز شالیزارهای ایالت فلوریدا می باشند. علفکش "هالوسولفورون" را می توان از زمان کاشت برنج تا مرحله غرقاب دائم شالیزار بکار برد. برای کنترل علف های هرز خانواده گراس ها نیز می توان آنرا با علفکش "پروپانیل" در مخزن سمپاشی مخلوط ساخت (4).

7) از علفکش جدید "بیسپیریباک" نیز می توان برای کنترل گونه های سوروف شالیزارهای کاشت مستقیم از مرحله 2 برگی تا قبل از گلدهی گیاه برنج استفاده نمود.

ب ) روش خشکه کاری خطی :

در این روش، زراعت برنج بصورت یک محصول خشکه کاری انجام می پذیرد. عمل غرقاب دائم در این روش را 35-30 روز بعد از کاشت بذور برنج اعمال می گردد لذا علف های هرز سریعتر و بیشتر رشد می کنند و کنترل دشوارتری دارند.

برای افزایش کارآیی علفکش ها در جهت کنترل علف های هرز شالیزارهای خشکه کاری خطی بهتر است از دو عامل مهم بدین شرح بهره گرفت :

1-ب) مدیریت آب قبل یا بعد از کاربرد علفکش ها

2-ب) تیمار بذور با اسید جیبرلیک بمنظور سبزشدن زودتر و یکنواخت تر بذور برنج  

موارد مهم در کنترل شیمیایی علفهای هرز مزارع خشکه کاری خطی برنج :

1#) در برخی کشورها از علفکش های ترکیبی "تیوبنکارب + پروپانیل" ، "پروپانیل + بنتازون" و "فنوکساپروپ پی اتیل" برای کنترل علف های هرز شالیزارهای بذرکاری-خشکه کاری استفاده می شود امّا علفکش "پندیمتالین" بمیزان 2 کیلوگرم ماده مؤثره در هکتار بصورت قبل یا اوایل جوانه زنی زنی علف های هرز یا مخلوط "بوتاکلر + اکسادیازون" به ترتیب بمیزان 2/2 لیتر در هکتار و 3/0 کیلوگرم در هکتار دارای بالاترین اثربخشی و هزینه هستند ضمن اینکه این دو علفکش تا حدودی سرطانزا می باشند.

2#) مصرف علفکش "فنوکساپروپ پی اتیل" بمیزان 73 گرم ماده مؤثره در هکتار در مرحله 4 برگی گیاه برنج از گزینه های مناسب برای کنترل علف های هرز خانواده گرامینه می باشد.

3#) کاربرد علفکش "بیسپیریباک" در این روش بمیزان 40 گرم ماده مؤثره در هکتار از مرحله 2 برگی تا مرحله پنجه زنی گیاه برنج بر علیه علف های هرز خانواده گرامینه مؤثر است.

4#) توصیه می شود که در موارد آلودگی شدید شالیزار به گونه های سوروف و سایر گرامینه ها از علفکش "تیوبنکارب" بمیزان 6/3 کیلوگرم ماده مؤثره در هکتار طی 3 روز پس از کاشت بذور برنج بهره گیرند و سپس 25-20 روز بعد از کاشت بذور برنج از علفکش "بیسپیریباک" بمیزان 40 گرم در هکتار مادۀ مؤثره سود جویند.

 «جدول3) کاربرد علفکش ها در شالیزارهای کشت مستقیم فلوریدا (4):»

 «جدول4) کاربرد علفکش ها در شالیزارهای کشور هند (1):»