مقالات کشاورزی اندیشه سبز پارسی

"تنک کردن گل ها و میوه ها" ؛

"Flowers & fruits thinning"

 

 

 

گردآوری و تدوین :

اسماعیل پورکاظم ؛ کارشناس ارشد زراعت ،

مدرّس دانشگاه جامع علمی کاربردی گیلان

 

 

 

مقدّمه :

معمولاً در مورد تنک کردن گل ها و میوه های مختلفی چون انواع "دانه دارها" یا "pome fruits" (سیب ، به و گلابی) و انواع "هسته دارها" یا "stone fruits" (هلو ، شلیل ، آلو) به دفعات بحث می گردد امّا غالباً شاهدیم که درک کاملاً واضح و مدللی ارائه نمی شود.

عملیّات تنک کردن (thinning) را عمدتاً به دو دلیل انجام می دهند :

الف) حذف برخی از میوه ها برای اینکه میوه های باقیمانده بتوانند به رشد کمّی و کیفی مطلوب تری دست یابند.

ب ) دادن فرصت کافی به درختان میوه تا به توسعه جوانه های گل برای سال آتی بپردازند ، البته به شرطی که تنک کردن را در بهترین زمان ممکنه صورت دهند.

تنک کردن میوه ها را در زمانی انجام می دهند که آنها به اندازه آخرین بند انگشت کوچک دست انسان یعنی حدوداً به قطر 5/0 اینچ رسیده باشند. باید توجّه داشت در مواردی که دارای انواع مختلفی از درختان میوه در باغات تجارتی یا باغچه های خانگی هستید، لزوماً باید تنک کردن را ابتدا بر واریته های زودرس آغاز نمائید.

امروزه بیشترین تنک شیمیایی میوه ها را بر درختان سیب و گلابی انجام می دهند زیرا مواد شیمیایی کاملاً مطلوبی برای تنک کردن میوه های هسته دار ارائه نمی گردد (5).  

 

فواید تنک کردن گل ها و میوه ها :

حذف گل ها یا میوه های جوان و نارس در اوایل بهار از طریق محدود کردن تعداد میوه های قابل رشد می تواند به افزایش اندازۀ (size) میوه های باقیمانده بینجامد (7).

 

تنک کردن درختان میوه در انواع زیر قابل انجام است :

الف) تنک کردن برگ ها :

نسبت مطلوب برگ ها به میوه ها در بسیاری از ارقام سیب و گلابی در حدود 40:1 تا 75:1 (یعنی 75-40 برگ به ازای هر میوه) است تا بدینطریق به اُپتیمم تعداد و اندازۀ میوه ها در زمان برداشت دست یافت. در این رابطه ارقام زودرس (early varieties) نیازمند نسبت برگ به میوۀ بیشتری هستند. بعلاوه واریته هایی از درختان سیب کوتوله (dwarf apple) و ارقامی که میوه هایشان فقط بر روی سیخونک ها (spur type) ظاهر می گردند ، برای حصول برداشت مناسب نیازمند نسبت برگ به میوۀ کمتری در حدود 25:1 می باشند زیرا انتقال مواد فتوسنتزی در مدت و مسافت کمتری از برگ ها به میوه ها انجام می پذیرد (7).

 

ب ) تنک کردن شکوفه ها :

باید توجّه داشت که میوه های درشت همواره از شکوفه ها و گل های بزرگتری حاصل می گردند که بخوبی در مقابل نور خورشید رشد می نمایند و بر روی گیاهانی قرار دارند که نسبت سطح برگ به میوه هایشان در حالت تعادل می باشد. واضح است که نهایتاً اینگونه درختان دارای تعداد زیادی از میوه ها بر روی هر شاخه نخواهند بود (7).

البته تنک کردن شکوفه ها (blossom thinning) نیز منجر به افزایش نسبت برگ ها به میوه ها می شود و به درشت شدن میوه ها و طویل شدن نوساقه ها (shoots) می انجامد (7).

باید توجّه داشت که تنک کردن شکوفه ها دارای خطرات بیشتری در قیاس با تنک کردن میوه ها می باشد زیرا تغییرات نامطلوب آب و هوایی پس از تنک کردن شکوفه ها ممکن است بگونه ای واقع شود که تمامی گل های باقیمانده بخوبی تلقیح نشوند و میوه دهی مورد انتظار را به مخاطره اندازد (7). 

 

پ ) تنک کردن میوه ها :

زمانیکه به کاهش تعداد میوه ها اقدام می شود آنگاه باعث افزایش نسبت سطح برگ ها به تعداد میوه ها ( Leaf/fruit ratio) در اثر حذف میوه های ریزی می گردند که هیچگاه به اندازه و کیفیت مطلوب نائل نخواهند آمد و بدین طریق به میوه های درشت تر و با کیفیت تری در انواعی چون : سیب ، گلابی ، شلیل ، هلو ، آلو ، کیوی و خرمالو دست می یابند درحالیکه انواع دیگری از گیاهان مثمر نظیر : آلبالو ، گیلاس و میوه های آجیلی غالباً تنک نمی شوند (7).

 

تنک کردن درختان میوه می تواند برای منظورهای زیر انجام پذیرد :

الف) حذف میوه ها یا گل های مازاد برای افزایش کمّی و کیفی محصول

ب ) حذف سال آوری برای داشتن محصول کافی در سال آتی

پ ) هرس شاخه های مثمری که از شادابی کافی برخوردار نیستند (7).

 

در تنک کردن میوه ها سعی می شود که فقط یک میوه در هر سیخونک یا میخچه (spur) باقی بماند و لاجرم کمترین تعداد میوه ها بر روی شاخه ها حاضر باشند. در این مورد باید سعی شود تا ترجیحاً گل ها و میوه های ضعیف حذف شوند و برعکس به حفظ گل ها و میوه های درشت تر ابرام ورزند. باید سعی شود تا تعداد پراکنش میوه ها یا خوشه های آنها بر روی شاخه های مختلف درختان نسبتاً یکسان باشند(7).

 

تکنولوژی تنک کردن شیمیایی میوه ها :   

امروزه بکارگیری مناسب استراتژی های تنک شیمیایی (chemical thinning) از نقش بسیار مؤثری در تولید مطلوب میوه های "دانه دار" (pipfruit ، pome fruit) نظیر سیب و گلابی برخوردار می باشد. باغداران ماهر معتقدند که تنک شیمیایی درختان میوه در حقیقت بکارگیری علم به شکلی هنرمندانه است زیرا در این روش از مواد شیمیایی بگونه ای برای تنک کردن میوه ها استفاده می شود که بر اساس : نوع میوه ، واریته ، محیط رشد و عوامل اقلیمی بتواند به بهترین برداشت محصول منتهی گردد(9).

 

پدیده سال آوری درختان میوه :

طی سال های اخیر بسیاری از درختان باغات مثمر استرالیا به دلیل سرمازدگی میوه های "سال آور" دچار صدمه شدیدی شده اند. محققین استرالیایی بدنبال چنین وقایعی تنها ابزار مؤثر برای غلبه بر پدیدۀ "سال آوری" (biennial bearing) را اجرای برنامۀ تنک شیمیایی درختان میوه دانستند لذا اقدام به اجرای وسیع آن در سال 2007 میلادی نمودند و متعاقباً به نتایج مثبتی در سال 2008 میلادی نائل آمدند.

پژوهندگان زمان بکارگیری تنک شیمیایی را حداقل 4-3 هفته لغایت 6 هفته بعد از شکوفه دهی کامل یا AFB (after full bloom) عنوان می کنند یعنی دقیقاً قبل از آنکه جریان هورمون جیبرلین بتواند به توسعه گل ها و تلقیح آنها بینجامد (9).

 

قوی ترین مواد شیمیایی که در مناطق میوه کاری سراسر جهان برای تنک گل ها و میوه های درختان مثمر بکار می روند، عبارتند از :

1) اترل (Ethrel)

2) تنک کننده های "آمونیوم تئوسولفات" یا ATS (ATS blossom sprays)

3) بنزیل آدنین یا BA (Benzyl-adenine)

4) کارباریل (Carbaryl)

5) "نفتالو استیک اسید" (NAA) و "نفتالن استامید" (NAD)

6) سیتولین (Cytolin) (9).

 

عوملی که باعث تسهیل در تنک کردن شیمیائی درختان میوه می شوند عبارتند از :

1) ویگوریته درختان میوه و داشتن شاخه های قائم (upright)

2) درختان جوانی  که هنوز بخوبی استقرار(unsettled) نیافته اند.

3) درختان متراکم و قرار گرفتن جوانه های میوه در وضعیت سایه

4) ویگوریته پایۀ پیوند (rootstock)

5) قرار گرفتن سیستم ریشه ای درختان در شرایط رطوبت اشباع

6) کمبود عناصر غذایی بویژه نیتروژن

7) فقدان گرده افشانی موفق

8) گلدهی ضعیف درختان میوه در سال "کم بار" (off crop years)

9) درختان دارای دورۀ گلدهی کوتاه و فشرده

10) واریته هایی که توانایی کمی در میوه دهی (shy setting) دارند (9).

 

 عوملی که باعث اِشکال در تنک کردن شیمیائی درختان میوه می شوند عبارتند از :

1) درختان دارای رشد ضعیف و شاخه های آویزان

2) درختان بالغی که بخوبی استقرار یافته اند.

3) درختان دارای پایۀ پیوند کوتوله (dwarf rootstocks)

4) درختان دارای شاخه و برگ های غیر متراکم که سایه اندازی کمی بر کانوپی دارند.

5) درختان برخوردار از عنصر ازت متعادل

6) وضعیت دگرگشنی مطلوب

7) شکوفه دهی تنک ولی قوی

8) درختان در سال "پُربار" (on crop trees)

9) دورۀ گلدهی طولانی

10) ارقامی که درصد زیادی از شکوفه ها را به میوه تبدیل (power setting) می کنند (9).

 

بسیاری از باغات میوه ممکن است دارای ارقامی از درختان مثمر باشند که به سادگی تحت تنک شیمیایی واقع می شوند و یا بالعکس به مقاومت در برابر تأثیرات آن می پردازند لذا تشخیص این موارد و بکارگیری دُز مناسبی از مواد شیمیایی برای حصول به نتایج مطلوب ضرورت دارد (9).

 

نقش گرده افشانی در تنک کردن درختان میوه :

گرده افشانی (pollination) دارای تأثیرات عمیقی بر واکنش درختان میوه نسبت به تنک شدن شیمیایی و همچنین اندازه و کیفیت میوه ها است.

بررسی ها مؤید آن هستند که زنبورهای گرده افشان معمولاً در محدوده ای به شعاع 30-20 متر به فعالیت می پردازند لذا باغاتی نظیر باغ های گلابی که درختان متراکم تری دارند ، نیازمند زنبورهای گرده افشان بیشتری هستند. البته برخی باغات سیب که مشتمل بر واریته های خودگشن (self-fertility) نظیر: Fuji ، Golgen delicious ، Granny smith ، Royal gala و Braeburn می باشند ، قاعتاً نیازمندی کمتری به حضور و فعالیت زنبورهای گرده افشان دارند.

نژادهای سیب Red delicious و واریته های تریپلوئید آن از جمله Jonagold نیز از قابلیت خودگشنی بی بهره اند. با توجّه به اینکه واریته های تریپلوئید توانایی تولید گرده های زیست پذیر را ندارند لذا نیاز شدیدی به گرده افشانی توسط درختان مجاور با کمک باد و یا حشرات گرده افشان دارند.

گرده افشانی در مواردی که فاصله درختان نسبتاً زیاد است و یا امکان تلقیح گل ها با گرده های ارقام مجاور وجود ندارد، هیچگاه مؤثر واقع نمی گردد (9).

 

نقش آب و هوا بر تنک کردن درختان میوه :

عوامل آب و هوایی در مراحل قبل ، حین و یا پس از تیمار تنک شیمیایی بر میزان واکنش درختان میوه حائز اهمیّت هستند. بعنوان مثال رفتار شکوفه دهی درختان میوه متأثر از عوامل زیر می باشد :

الف) میزان سرمای زمستانه

ب ) سرعت افزایش دمای محیط در اوایل بهار

ج ) دوام درجه حرارت در طی شکفتن شکوفه ها تا دورۀ ریزش گلبرگ ها (9).

 

زمستان های معتدل و باغات واقع در ارتفاعات پائین هر ساله از سطوح سرمای متغیّری بهره مند می شوند لذا رفتار شکوفه دهی متفاوتی دارند و خصوصاً از دورۀ شکوفه دهی طولانی تری (6-5 هفته ای) سود می برند درحالیکه باغات میوه واقع در ارتفاعات به دلیل بروز سرمای زمستانه دارای دورۀ شکوفه دهی کوتاه 10-7 روزه هستند.

هر چه دورۀ شکوفه دهی طولانی تر باشد آنگاه کاربرد مواد از بین برندۀ دورۀ خواب می تواند از دورۀ شکوفه دهی بکاهد و باعث افزایش اثربخشی تنک کننده های شیمیایی شود. بنابراین کاهش یافتن دورۀ شکوفه دهی به سبب کاهش مرحلۀ رشد شکوفه ها تا زمان توسعه میوه ها می تواند باعث افزایش واکنش به تنک کننده های شیمیایی گردد. نتیجتاً هر قدر واریته های درختان میوه دارای دورۀ شکوفه دهی طولانی تری باشند ، لزوماً نیازمند دُزهای بالاتری از تنک کننده های شیمیایی خواهند بود (9).

 

شرایط آب و هوایی خشک و خنک قبل از بکارگیری تنک کننده های شیمیایی نیز می تواند موجب کاهش جذب مواد مذکور گردد و از واکنش به آنها بکاهد.

شرایط آب و هوایی از جمله: بارانی ، ابری ، گرم و رطوبت نسبی زیاد نیز می توانند موجب نرمی کوتیکول درختان میوه شوند و با افزایش شرایط  جذب مواد تنک کننده شیمیایی باعث افزایش واکنش نسبت به آنها گردند.

افزایش حرارت محیط در حین و متعاقب کاربرد تنک کننده های شیمیایی سبب افزایش واکنش به آنها بویژه نسبت به موادی چون : Ethrel ، NAA و BA می شوند.

شرایط آب و هوایی ابری شدید و دماهای بالا پس از کاربرد تنک کننده های شیمیایی موجب کاهش واکنش های فتوسنتزی ، افزایش تنفس ، کاهش کربوهیدرات های ذخیره ای و در نتیجه افزایش اثربخشی می شود درحالیکه شرایط روزهای آفتابی و شب های خنک متضاد چنین تأثیراتی را باعث می گردند (9).

 

عوامل آب و هوایی مؤثر بر کاربرد تنک کننده های شیمیایی به شرح زیر می باشند :

 1) حرارت :

بالا رفتن دمای محیط موجب افزایش جذب و واکنش تنک کننده های شیمیایی توسط درختان میوه می شود.

2) رطوبت نسبی :

بالا بودن رطوبت نسبی موجب بهبود واکنش درختان میوه به تنک کننده های شیمیایی می گردد. بعلاوه ایجاد پوشش مناسبی از محلول اسپری بر روی هدف در شرایط رطوبت نسبی کم بسیار دشوار است زیرا قطرات کوچک محلول تنک کننده قبل از رسیدن به هدف تبخیر می شوند.

3) وزش باد :

وزش باد می تواند باعث خمیده شدن الگوی پاشش و افزایش تبخیر قطرات ریز محلول سمّی گردد لذا موجب عدم یکنواختی در نتایج تنک شیمیایی خواهد شد.

4) بارندگی :

بارش باران در طی 36-24 ساعت پس از کاربرد تنک کننده های شیمیایی می تواند موجب فعال شدن مجدد مواد شیمیایی سوزانندۀ شکوفه ها نظیر ATS شود که نتیجتاً بر شدت تنک کردن و مسمومیّت گیاهی افزوده می شود. بارش باران همچنین می تواند سبب کاهش اثربخشی تنک کننده های حاوی BA و NAA در صورت وقوع طی 8-6 ساعت پس از کاربرد اینگونه مواد گردد.

5) یخبندان :

وقوع یخبندان ممکن است سبب افزایش خرمایی شدن شکوفه ها گردد که علامت افزایش واکنش درختان میوه به تنک کننده های شیمیایی بویژه "اتریل" است.

6) تگرگ :

بارش تگرگ می تواند موجب تغییر موقت وضعیت میکروکلیمای باغات گردد و بدین طریق باعث افزایش واکنش درختان میوه به تنک کننده های شیمیایی شود (9).

 

زمان و شیوه کاربرد تنک کننده های شیمیایی :

زمان کاربرد تنک کننده های شیمیایی بستگی به مرحله گلدهی و توسعه میوه های کوچک یا "میوه چه ها" ( fruitlet) ، شرایط آب و هوایی و تکنیک های مورد استفاده دارد و تعیین زمان مناسب می تواند مشخص کنندۀ میزان اثربخشی آنها باشد (9).

 

"تنک کننده های شکوفه ها" (blossom thinners) بویژه مواد "سوزانندۀ شکوفه ها" (blossom burners) نیازمند تعیین دقیق زمان بکارگیری منطبق با مرحلۀ شکوفه دهی است (9).

 

"مواد تنک کنندۀ پس از شکوفه دهی" عموماً از فرصت بیشتری برای بکارگیری برخوردارند لذا می توانند منتظر بهترین شرایط آب و هوایی بمنظور حداکثر اثربخشی باشند. شرایط آب و هوایی در زمان بکارگیری تنک کننده های شیمیایی غالباً تعیین کنندۀ میزان اثربخشی اینگونه مواد می باشند (9).

 

کالیبراسیون سمپاش ها :

بکارگیری نازل مناسب در روند پاشیدن محلول تنک کننده های شیمیایی حائز اهمیت است. استفاده صحیح از تنک کننده های شیمیایی باید به یکنواختی تولید میوه ها در تمامی درختان باغ بینجامد لذا کالیبراسیون سمپاش ها می تواند کلید موفقیّت در چنین مواقعی باشد.

با توّجه به اینکه غالباً بیشترین مقدار میوه دهی در بخش های فوقانی درختان و کمترین میزان میوه دهی در بخش های تحتانی و درونی درختان بروز می یابند بنابراین اندازه نازل ها باید بنحوی انتخاب گردند که قطرات محلول تنک کننده شیمیایی را به بالای درختان برساند (9).

 

اخیراً پژوهندگان استرالیایی دریافته اند که میزان رطوبت نسبی دارای اثرات متقابلی با اندازه ذرات محلول تنک کننده های شیمیایی می باشد، بگونه ای که کاربرد حجم کم آب منجر به قطرات ریزتری (150-100 میکرون) در رطوبت نسبی بیش از 80 درصد می شود و می تواند بسیار مؤثر واقع گردد درحالیکه کاربرد حجم آب بیشتر در رطوبت نسبی کمتر قادر است به قطرات درشت تری (300 میکرون) منجر گردد که به نتایج نازل تری خواهد انجامید (9).

 

در مواقع بکارگیری موتد تنک کنندۀ شکوفه ها لازم است که مرحله خاصی از دوره گلدهی (برای ATS بلافاصله پس از باز شدن گل ها) انتخاب گردد لذا بواسطه اینکه زمان باز شدن گل ها در بخش های پائین ، میانه و فوقانی درختان میوه نسبتاً متفاوت است لذا باید پاشیدن مواد تنک کننده شیمیایی را برای هر بخش از درختان میوه بطور جداگانه ای انجام داد. گاهاً تنک کننده های شکوفه ها را فقط بر بخش های میانی و فوقانی درختان میوه بکار می برند و تنک بخش های پائینی درختان میوه را به برنامه های تنک پس از مرحله شکوفه دهی می سپارند.

در باغاتی که دارای درختان فشرده و مرتفعی هستند و میوه دهی نوک درختان مطلوب بنظر نمی رسد ، تلاش می گردد که منحصراً بخش های فوقانی درختان میوه با کمک بوم های قائم (vertical boom) و سمپاش های برجی (tower sprayers) تیمار گردند (9).

 

مهمترین تنک کننده های شیمیایی میوه ها :

1) ATS :

ماده "آمونیوم تئوسولفات" یا ATS اصولاً فقط بر گل های باز شده در مرحلۀ قبل از گرده افشانی آنها کاربرد دارد زیرا سبب سوختگی کلاله هایشان می شود و بدین ترتیب گرده افشانی موفقیت آمیز امکانپذیر نخواهد بود و میوه های کوچک حاصله نیز در واکنش به این وضعیت ریزش می کنند.

کارشناسان بهترین کاربرد ATS را زمانی می دانند که گلبرگ های اوّلین شکوفه های هر جوانه (king blooms) در حال ریزش هستند و بعبارتی 50-40 درصد شکوفه ها در حال بازشدن باشند.

اسپری ATS را بر اساس سرعت باز شدن شکوفه ها می توان با فواصل 7-3 روز مجدداً تکرار کرد تا بهترین نتیجه حاصل آید..

پاشیدن غلظت های کم ATS هیچگاه توصیه نمی شوند.

در شرایط محیطی خشک و دماهای بالا بهتر است از حجم آب بیشتری استفاده گردد تا ذرات محلول درشت تری حاصل شوند که امکان تبخیر کمتری دارند.

کاربرد ATS بویژه برای تنک کردن میوه های گلابی بسیار اثربخش و مفید است (9).

 

2) Ethrel :

"اترل" بیشترین فعالیت را در مرحله صورتی شدن غنچه ها و تأثیرات متوسط را در مرحله شکوفه دهی و کمترین اثربخشی را در مرحله ریزش گلبرگ ها برجا می گذارد.

میزان اثربخشی "اترل" بستگی به حرارت ماکزیمم طی 24 ساعت پس از کاربرد آن دارد.

دوّمین مرحله اثربخشی "اترل" طی دوره ای است که میوه های کوچک به اندازه 30-20 میلیمتر قطر دارند.

امروزه کاربرد "اترل" به دلیل اشکال در مدیریت پاشش و عدم اعتماد پذیری معمولاً توصیه نمی شود.

"اترل" را در غلظت های کم می توان با سمپاش های دارای نازل های مخصوص حجم های کم بکار گرفت(9).

 

3) NAA :

این تنک کننده شیمیایی میوه ها با عنوان "نفتالو استیک اسید" یا NAA بیشترین فعالیت را در زمان اتمام شکوفه دهی (full bloom) تا دورۀ ریزش گلبرگ ها و متعاقباً در دورۀ پس از شکوفه دهی یعنی زمانیکه میوه های کوچک به قطر 8-7 میلیمتر می رسند ، بروز می دهد. با این وجود مشخص است که کاربرد زودهنگام آن به نتایج مطلوب تری در قیاس با کاربرد دیرهنگام خواهد رسید.

در موارد کاربرد دیرهنگام توصیه شده است که آنرا در ترکیب با BA یا "کارباریل" مصرف نمایند تا اثربخشی بیشتری داشته باشد. در مواردی که به کاربرد خیلی دیرهنگام NAA اقدام ورزند، ممکن است به تولید میوه های کوچک و رشد نیافته ای (pygmy) منتهی گردد.

در اقالیم مرطوب می توان به کاربرد NAA در غلظت های کم نیز مبادرت ورزید.

توصیه شده است که NAA را با "مویان ها" یا "سورفکتانت هایی" (surfactants) نظیر : Tween 20 یا Regulaid مصرف کنند (9).

 

4) NAD :

ماده شیمیایی "نفتالن استامید" یا NAD در حقیقت فرم آمید "نفتالو استیک اسید" یا NAA است که ویژگی هایی مشابه آنرا به حالت کندتر و ملایم تر بروز می دهد. کاربرد NAD در بسیاری از واریته های حساس به تولید میوه های کوچک و رشد نیافته منجر می شود. بررسی های متعدد نشاندهندۀ دوام بیشتر NAD در دماهای پائین در قیاس با NAA می باشند. بعلاوه کاربرد NAD بر روی درختان سیب واریته Red delicious توصیه نمی گردد (9).

 

5) Lime Sulphure :

کاربرد این ماده شیمیایی تاکنون بعنوان تنک کنندۀ میوه ها از طریق سوزاندن شکوفه ها بسیار نویدبخش بوده است درحالیکه فعالیت آن در صورت تولید برخی فرمولاسیون های روغنی افزایش نیز می یابد. از آن همچنین می توان بعنوان تنک کنندۀ شکوفه ها در باغات ارگانیک سود جُست گواینکه ممکن است در شرایط اقلیمی مرطوب بر احتمال ضخیم و خرمائی شدن میوه ها (russet fruits) بیفزاید (9).

 

6) Cytolin :

"سیتولین" در حقیقت مخلوطی از هورمون جیبرلین (gibberellin) و "بنزیل آدنین" (BA) می باشد که دارای فعالیت تنک کنندگی متوسط در صورت کاربرد در زمان شکوفه دهی کامل تا اوایل دورۀ ریزش گلبرگ ها است.

زمانیکه BA را پس از شکوفه دهی و متعاقب پاشیدن "سیتولین" بمنظور تنک کردن میوه ها اسپری کنند آنگاه بر واکنش های مورد انتظار افزوده خواهد شد.

کاربرد "سیتولین" همراه با مقادیر کمی از NAA یا NAD دارای پتانسیل خوبی برای تنک کردن میوه های درختان در مرحله شکوفه دهی است لذا از آن معمولاً برای تنک کردن سیب های : Gala و Golden delicious در آفریقای جنوبی استفاده می کنند.

کاربرد "سیتولین" همراه با NAA یا پاشش NAA در 5-4 روز پس از کاربرد "سیتولین" بر روی درختان سیب Red delicious می تواند به نتایج مغایری از جمله تولید میوه های کوچک و رشد نیافته بینجامد لذا کارشناسان باغبانی کاربرد "سیتولین" را بر درختان سیب واریته های Red delicious توصیه نمی کنند (9).

 

7) BA :

این تنک کنندۀ پس از شکوفه دهی (post bloom) با عنوان "بنزیل آدنین" یا BA را معمولاً در مرحله ای بکار می برند که اوّلین شکوفه ها (king bloom) به اندازه 12-8 میلیمتر و ماکزیمم دما برای چند روز آتی بیش از 18 درجه سانتیگراد پیشبینی گردد زیرا افزایش حرارت محیط موجب تزاید فعالیت های تنک کننده ها می شود.

آب و هوای ابری و گرم همراه با شب های گرم نیز می تواند بر میزان فعالیت تنک کنندگی این مواد اضافه نماید(9).

برخی نتایج آزمایشی و تجربیات باغداران نشاندهندۀ توانایی تنک کنندگی BA حتی در صورت کاربرد در زمانی است که میوه ها به اندازۀ بزرگتر از 12 میلیمتر رسیده اند. کاربرد BA در زمانیکه میوه ها به اندازه 12-8 میلیمتر هستند ، با تحریک تقسیمات سلولی موجب افزایش اندازه میوه و استحکام بافت های آن می گردد. فعالیت تنک کنندگی BA در صورت کاربرد ترکیبی با "کارباریل" یا NAA فزونی می یابد. افزودن NAA به محلول BA ممکن است در برخی واریته های درختان میوه موجب عدم رشد و کوچکی میوه هایشان گردد(9).

مقدار مصرف BA را در واریته های مختلف درختان میوه می توان 50 ، 150 یا 180 پی پی ام برگزید. مقدار مصرف آب نیز در باغ هایی با پوشش کامل کانوپی در حدود 1200-1000 لیتر در هکتار می باشد.

افزودن عوامل مرطوب کننده ای (wetting agent) نظیر Tween 20 برای افزایش توان تنک کنندگی BA توصیه شده است (9).

کاربرد BA در رطوبت نسبی کم و درجه حرارت بالا نیازمند بکاربردن مقادیر بیشتری از آب است تا قطرات درشت تری از محلول پاشش یابند. از BA در بالاترین مقدار مجاز می توان بعنوان تنک کننده شیمیایی مؤثر برای بسیاری از واریته های گلابی استفاده نمود (9).

 

8) Carbaryl :

"کارباریل" را تا چندی پیش بعنوان رایج ترین تنک کنندۀ پس از شکوفه دهی (post blossom thinner) درختان میوه استفاده می کردند ولیکن امروزه به دلیل عدم دسترسی از گردونه کاربرد خارج شده است. "کارباریل" خسارات بسیار زیادی به زنبوران عسل وارد می سازد و با سیستم های تلفیقی تولید میوه ها سازگاری ندارد زیرا بسیاری از حشرات شکارگر و مفید را به کلی نابود می سازد (9).

"کارباریل" را در حجم های زیاد حدوداً 21-14 روز پس از شکوفه دهی کامل یا AFB (after full blossom) یعنی زمانیکه گلدهی کامل شده است ، بکار می برند. افزودن مقادیر کم NAA یا "تیرام" (thiram) می تواند موجب افزایش اثربخشی آن بر واریته های مختلف شود.

در اقالیم مرطوب که شبنم در پایان شب شکل می گیرد و بقایای مواد اسپری شده را مجدداً مرطوب ساخته و بر فعالیت آن می افزاید، می توان از غلظت هایی با حجم کم جهت بهبود اثربخشی استفاده کرد.

کاربرد "کارباریل" در شرایط سرد و خشک می تواند موجب افزایش تولید میوه های زبر و خرمایی (russet) شود.

"کارباریل" هیچگاه بعنوان یک تنک کننده شیمیایی مطلوب برای درختان گلابی محسوب نمی گردد (9).

 

9) Thiram :

قارچکش (fungicide) "تیرام" دارای فعالیت تنک کنندگی متوسط تا قوی بر واریته های سیب : Granny smith و non_spur red delicious در صورت کاربرد پس از دورۀ شکوفه دهی است (9).

 

ارزشیابی واکنش درختان به تنک کنندگی :

1) همواره چند درخت میوه را بصورت تیمار نشده باقی می گذارند تا در اندازه گیری میزان واکنش درختان میوه بکار روند. برای این منظور غاباً درختان میوه ای که در کناره های باغ قرار دارند ، بر می گزینند تا از اثرات حاشیه ای (edge effects) در امان بمانند.

از سمپاش های "هواپخش" (airblast) برای پاشش همزمان محلول تنک کننده به 3 ردیف از درختان مجاور می توان بهره گرفت ولیکن در این شیوه یقیناً درختان ردیف وسط از قطرات محلول کمتری بهره مند خواهند شد.

ارزیابی چشمی تمایز میوه دهی ناشی از کاربرد تنک کننده ها نیازمند حداقل 20 درصد تفاوت در تیمارها است درحالیکه شیوه شمارش تعداد میوۀ شاخه های مختلف می تواند ارزیابی دقیق تری باشد (9).

 

2) هر گونه تغییرات محیطی را باید در حین و پس از کاربرد تنک کننده های شیمیایی یادداشت نمائید و در محاسبات در نظر بگیرید زیرا در نتایج تیمارها بسیار اثرگذار خواهند بود (9).

 

تنک کردن میوه های جوان :

درختان میوه بویژه آنهایی که در طی فصل بخوبی هرس نشده اند ، غالباً به تولید میوه هایی بیش از توان توسعۀ مطلوب آنها می پردازند. بدین ترتیب میوه های مازاد برای دریافت مواد آلی فتوسنتزی جهت ذخیره سازی به رقابت با همدیگر می پردازند لذا در صورت ناکامی به همان شکل کوچک و رشد نیافته باقی می مانند. در نهایت نیز اینگونه منابع جذب (drain) و ذخیره سازی (sink) مواد هیدروکربنه همچنان به حالت ضعیف بر روی درختان بقاء می یابند که لاجرم نسبت به آفتاب سوختگی (sunburn) و خسارات آفات حساس خواهند بود (3).

حضور تعداد بسیار زیاد میوه ها بر روی درختان باعث می شود که آنها به سال آوری (alternate bearing) متوسل گردند بطوریکه یکسال به تولید فراوان میوه ها و سال بعد به میوه دهی بسیار اندک اکتفا نمایند. حضور میوه های فراوان در سال های بارآوری ممکن است به شکستن شاخه های درختان (lmb breakage) بینجامد درحالیکه تنک کردن میوه ها می تواند از چنین مصائبی جلوگیری نماید (3).

 

الف) فواید تنک کردن میوه ها :

تنک کردن میوه های نارس در زمان مناسب به میوه هایی که باقیمانده اند، فرصت می دهد تا به حداکثر رشد ممکنه برسند و درختان نیز دچار کمترین نقصان رشد و نوسانات باردهی گردند. میوه های تنک و کم تراکم موفق به دریافت مقادیر بیشتری از نور خورشید می شوند بنابراین رنگ و طعم آنها بهبود می یابد.

تنک کردن میوه ها می تواند از گسترش بیماری های گیاهی بکاهد. بعنوان مثال زمانیکه میوه ها در اثر تراکم زیاد با یکدیگر تماس می یابند آنگاه بیماری هایی نظیر پوسیدگی قهوه ای (brown rot) می توانند سریعاً گسترش یابند و تا قبل از مرحله برداشت به میوه های مجاور منتقل شوند.

سطوح میوه های متراکم و تنک نشده همواره مرطوب باقی می مانند و حرکت هوا برای خشک کردن سطوح آنها در حداقل میزان قرار می گیرد لذا بر احتمال گسترش میکروارگانیزم های بیماریزا در میوه های تنک نشده ، افزوده می شود (3).

 

ب ) ریزش طبیعی میوه ها :

گل ها و میوه های درختان مثمر ممکن است به صورت طبیعی و در زمان های متفاوتی در اثر بروز عواملی تنک شوند که برخی از آنها عبارتند از:

ب-1) شکوفه هایی که با گرده افشانی تلقیح نشوند ، بزودی به زردی می گرایند و متعاقباً پس از باز شدن گل ها ریزش می کنند.

ب-2) میوه های کوچک و نارس غالباً بطور طبیعی در یک دورۀ زمانی موسوم به "ریزش ژوئن" (june drop) بر زمین می افتند بطوریکه این واقعه در ایالت کالیفرنیا ضمن ماه مه صورت می پذیرد.

ب-3) میوه هایی چون سیب و گلابی که مبتلا به بیماری های گیاهی باشند و یا تحت هجوم آفاتی نظیر "کرم سیب" (codling moth) قرار گیرند ، ممکن است قبل از مرحله رسیدگی ریزش نمایند (3).

 

البته تنک شدن طبیعی در برخی درختان میوه تا حد کفایت صورت می پذیرد لذا بسیاری دیگر از انواع درختان میوه نیازمند تنک شدن اضافی برای تولید میوه های با کیفیت تر خواهند بود. با این وجود درختانی چون : آلبالو ، گیلاس ، انجیر ، خرمالو ، انار ، مرکبات و آجیلی ها (nut tree) معمولاً نیازمند تنک کردن نمی باشند.

در این میان درختانی نظیر خرمالو در سال های بارآوری ممکن است دچار شکستگی شاخه ها گردند لذا نیازمند برپا کردن پایه هایی بعنوان حائل (propping) خواهند بود (3).

 

پ ) گونه های درختان نیازمند تنک کردن :

پ-1) تمامی میوه های هسته دار (stone fruits) نظیر : هلو ، شلیل ، زردآلو ، گیلاس و آلو نیازمند تنک کردن هستند.

پ-2) میوه های دانه دار (pome fruits) نظیر : سیب و گلابی نیز خواهان تنک کردن می باشند. پ-3) میوه هایی نظیر گلابی "بارلت" (barlett) به تنک کردن خودبخودی اقدام می ورزند.

پ-4) برداشت میوه های درشت تر در اوایل مرحلۀ رسیدگی (اوایل تا اواسط جولای) به میوه های کوچکتر اجازه می دهد که تا اندازه ای درشت تر گردند و حدوداً بعد از 2-1 هفته برداشت شوند (3).

 

ت ) زمان تنک کردن میوه ها :

میوه ها را اصولاً در زمانی تنک می کنند که نسبتاً کوچک (اوایل آوریل برای میوه های زودرس یا early ripening) تا اواسط مه برای میوه های دیررس یا late ripening) هستند.

میوه های هسته دار را زمانی تنک می کنند که که به قطر 5/2-9/1 سانتیمتر رسیده باشند ولیکن میوه های دانه دار نظیر سیب و گلابی را 45-30 روز پس از شکوفه دهی کامل یعنی زمانیکه به قطر 5/2-3/1 سانتیمتر نائل آیند ، تنک می کنند.

تنک کردن زودهنگام ممکن است به بروز شکافتگی (split pit) در میوه های هسته دار بویژه هلو بینجامد.

تنک کردن خیلی دیرهنگام نیز ممکن است فرصت کافی برای رسیدگی میوه ها به حداکثر اندازه را ندهد(3).

 

ث ) مقدار تنک کردن میوه ها :

مقدار تنک کردن میوه ها بستگی به گونه درختان و مجموع میوه هایی دارد که به مرحله باردهی (fruit set) رسیده اند. بعنوان مثال : میوه های هسته داری نظیر زردآلو و آلو نسبتاً کوچکترند بنابراین آنها را می توان با فواصل 10-5 سانتیمتر تنک نمود درحالیکه میوه های درشت تری نظیر هلو و شلیل نیازمند تنک شدن بر روی شاخه ها با فواصل 5/12-5/7 سانتیمتر هستند (3).  

 

در مواردی که شرایط برای گرده افشانی در فصل بهار در حد ایده آل موجود باشد آنگاه میوه های بیشتری به مرحله باردهی می رسند لذا نیاز به تنک کردن بیشتری خواهند بود.

ولیکن در صورتیکه باردهی میوه ها در حد کمتری باشد امّا 2-1 شاخه دارای میوه های متراکمی شوند آنگاه به تنک کردن بسیار کمتری نیاز خواهد بود زیرا مجموع باردهی درخت در حد مازاد قرار ندارد (3).

 

بر خلاف درختان میوۀ هسته دار که معمولاً از محل هر جوانه (bud) به تولید یک میوه می پردازند ولیکن درختان میوه دانه دار (سیب و گلابی) مبادرت به تولید دستجاتی از گل ها و میوه ها از محل هر جوانه می نمایند. باید توجه داشت که در اینگونه موارد نباید به تنک کردن بیش از 2-1 میوه از هر دسته از این میوه ها پرداخت و این مقدار نیز بستگی به کل میوه های ببار نشسته و وضعیت رشد درختان دارد.

همچنین همواره باید سعی گردد که درشت ترین میوه ها در حین تنک کردن حفظ گردند.

بعلاوه حتی زمانیکه درختان به میوه دهی سنگین پرداخته اند ، نباید میوه ها را با فواصل کمتر از 20-15 سانتیمتر تنک نمود (3).

 

ج ) شیوه تنک کردن میوه ها :

بطور کلی 2 روش برای تنک کردن میوه های درختان وجود دارد :

1) روش دستی (by hand ، hand thinning)

2) شیوه استفاده از میله های بلند (by pole ، pole yhinning)

روش دستی بسیار کامل تر و دقیق تر از شیوۀ بکارگیری میله های بلند می باشد ولیکن نسبتاً کندتر انجام می پذیرد. در روش دستی مبادرت به حذف میوه های مازاد و باقی گذاردن میوه های کافی به تعداد 3-2 عدد بر روی هر میخچه یا سیخونک (spur) کوتاه می نمایند ولیکن اگر میوه ها در طول شاخه های بلندتری رشد نموده باشند آنگاه تنک کردن را به تعداد بیشتری بویژه در ناحیه انتهایی شاخه ها انجام می دهند (3).

 

برای حذف دستی میوه ها می توان ابتدا از انتهای یکی از شاخه ها به فعالیّت پرداخت بطوریکه یک میوه را در هر 10-6 اینچ از طول شاخه ها برجا گذاشت.

همواره باید مطمئن گردید گه در هر نقطه فقط یک میوه را باقی گذارده اید زیرا وجود میوه های بیشتر در هر نقطه علاوه بر کوچک ماندن میوه ها موجب افزایش شیوع آفات و بیماریهای گیاهی خواهد شد.

بخاطر داشته باشید که برای کسب محصول مطلوب به بیش از 8-7 درصد گل های درختان میوه نیاز نمی باشد.

تنک کردن میوه ها همچنین از میزان اضافه وزن شاخه های درختان می کاهد لذا از احتمال شکستگی شاخه ها نیز کاسته می شود.

تنک کردن میوه ها برای درختانی چون : سیب ، هلو ، شلیل ، گلابی و آلو ضرورت دارد ولیکن لزومی به اجرای آن بر درختان آلبالو (tart cherries) نمی باشد (5).

 

حذف دوگانه (doubles remove) یعنی حذف همزمان دو میوۀ کوچک از یک محل می تواند به سایر میوه های مجاورشان آسیب برساند لذا غالباً توصیه نمی شود (3).

 

در برخی موارد که میوه های بیشتری در سمت های مقابل همدیگر بر روی شاخه ها ببار نشسته اند آنگاه می توان به باقی گذاردن تعداد بیشتری از آنها اقدام نمود (3).

 

از روش تنک کردن با کمک میله های بلند معمولاً برای درختان بزرگ استفاده می کنند زیرا روش دستی در اینگونه موارد بسیار دشوار و گاهاً غیر ممکن است. این روش معمولاً سریع است ولی با دقّت و صحّت کمتری همراه می باشد امّا بهرحال اغلب توسط باغداران مقبولیّت یافته است. در این شیوه معمولاً اقدام به بستن قطعه کوتاهی از شیلنگ لاستیکی ، لباس یا نوار ضخیم در انتهای میلۀ بلند مخصوص تنک کردن میوه ها می نمایند تا از میزان خراشیدگی و صدمات شاخه های حامل میوه ها کاسته شود آنگاه ضربات منفردی را با میله مذکور بر هر میوه یا دسته ای از میوه ها وارد می سازند تا تعدادی از میوه ها حذف شوند. تعداد دفعات ضربات و مقدار نیروی لازم برای ضربه زنی بر میوه های حذفی بمرور با افزایش تجربه کسب می گردد (3).     

 

روش های تنک شیمیایی و غیر شیمیایی سیب ها :

درختان میوه از جمله سیب ها معمولاً به تولید میوه های بیشتری در قیاس با توانایی برای رسیدگی تمامی آنها می پردازند. از اینرو به ریزش (abscission) بسیاری از آنها طی 3 مرحله از رشد میوه ها (ontogeny) به شرح زیر اقدام می ورزند :

1) ریزش اوّلیه (early drop) یا ریزش گل ها (flower drop) :

این نوع ریزش اندکی پس از مرحله شکفتن غنچه ها (anthesis) صورت می پذیرد.

2) ریزش ژوئن (june drop)

3) ریزش نهائی (further drop) (4).

 

بعلاوه ریزش طبیعی گل های سیب می تواند در اثر برخی عوامل مشوّش گردد و بدین ترتیب به سال آوری درختان سیب (biennial bearing) منجر شود. این عوامل عبارتند از :

1) تنش های زنده (biotic stresses) نظیر هجوم آفات و سرایت بیماری های گیاهی

2) تنش های غیر زنده (abiotic stresses) نظیر یخبندان های اواخر بهار و کاربرد بیشبود کودها و سایر فعالیت های زراعی-باغی برای کسب حداکثر تولید (over cropping) (4).

 

پژوهش های متعدد مؤیّد آن هستند که تنک کردن مناسب گل ها و میوه های درختان سیب می تواند به نتایج زیر منتهی گردد :

1) افزایش اندازه میوه ها

2) بهبود رنگ میوه بویژه قرمزی

3) مطلوبیت بافت میوه ها

4) افزایش مواد قابل حل در بافت میوه ها

5) رفع پدیدۀ سال آوری درختان

6) کاهش شکستن شاخه ها

7) کاهش صدمات میوه ها و هزینه های برداشت (4).

 

این موضوع نیز بسیار مهم است که کاربرد برخی تنک کننده های شیمیایی از جمله "آمونیوم تئوسولفات" (ATS) و "ترکیبات اوره" موجب بروز اثرات نامطلوبی بر درختان میوه می شوند که عبارتند از :

1) زردی برگ ها (yellowing)

2) سوختگی برگ ها (leaf burn)

3) کاهش فتوسنتز به میزان 33-6 درصد طی 7-3 روز پس از کاربرد که از طریق اندازه گیری تبادلات گازی در محدودۀ کانوپی درختان سیب تعیین می گردد (4).

 

یک طرح آزمایشی در مورد تنک کردن میوه های درختان سیب 7 ساله از ارقام : Elstar و Cox در ایستگاه تحقیقاتی "کلین آلتن دورف" آلمان طی سال های 2-2001 میلادی اجرا گردید. این طرح برای دریافت اثرات تنک کردن میوه ها بر : میزان بارنشستن گل ها ، عملکرد و کیفیت (اندازه میوه ها) انجام گرفت. همچنین با اجرای این طرح در صدد بودند از اثرات فتوسنتز و تنفس (transpiration) بر تنک کننده های شیمیایی آگاهی یابند (4).

برای تنک کردن شیمیایی این درختان سیب طی سال 2001 میلادی از مواد زیر استفاده شد :

1) اترل (Ethrel) با نام تجارتی Flordimex به میزان 500 میلی لیتر در هکتار

2) اترل به میزان 1000 میلی لیتر در هکتار

3) "آمونیوم تیوسولفات" یا "ATS" (Ammonium Thiosulphate) به دو صورت زیر:

1-3- اسپری بر گل های روی شاخه های یکساله (ATS 1)

1-3- اسپری بر گل های روی شاخه های قدیمی تر (ATS 2)

4) Amidthin Plus Telmion

5) Amidthin Plus Ethrel

6) شاهد یا کنترل (بدون اسپری) (4).

 

همچنین برای تنک کردن شیمیایی درختان سیب مزبور طی سال 2002 میلادی از مواد زیر استفاده شد :

1) ماده Azolon fluid با نام تجارتی Urea formaldehyde که به میزان 5/7 لیتر در هکتار اسپری گردید.

2) اترل با نام تجارتی "فلوردیمکس" به میزان 300 میلی لیتر در هکتار

3) کنترل یا شاهد (بدون اسپری) (4).

 

تنک کردن غیرشیمیایی درختان سیب نیز منحصراً در سال 2002 میلادی و از طریق حذف برخی برگ ها (defoliation) اجرا گردید (4). 

 

طرح آزمایشی مزبور در قالب بلوک های کامل تصادفی با 3 تکرار اجرا گردید.

 

نتایج حاصل از اجرای این طرح پژوهشی در سال 2001 میلادی نشاندادند که :

1) کاربرد اترل به میزان 1000 میلی لیتر در هکتار طی سال 2001 میلادی دارای اثرات تنک کنندگی حدوداً 67 درصد بوده است درحالیکه کاربرد آن به میزان 500 میلی لیتر در هکتار طی همان سال فقط به تنک کنندگی 40 درصد نائل آمد.

2) سایر تیمارهای سال 2001 میلادی هیچگونه اثر تنک کنندگی بروز ندادند.

3) کاربرد Amidthin plus ethrel به 22 درصد کاهش عملکرد منتهی شد درحالیکه کاربرد اترل به میزان 1000 میلی لیتر در هکتار باعث 30 درصد کاهش عملکرد شد.

4) تیمار ATS 2 به 44 درصد افزایش عملکرد انجامید درحالیکه تیمار ATS 1 هیچگونه تأثیری برجا نگذاشت.

5) کاربرد اترل به میزان 1000 میلی لیتر در هکتار از نظر اندازۀ میوه ها به بهترین کیفیت تولید (میوه هایی با قطر 70 میلیمتر) منتهی شد ولیکن تیمارهای APE ، APT و اترل در میزان 500 میلی لیتر در هکتار به ترتیب در رتبه های بعدی قرار گرفتند (4).  

 

نتایج حاصل از اجرای این طرح پژوهشی در سال 2002 میلادی به قرار زیر بودند :

1) کاربرد Azolon fluid به 55 درصد ، اترل به 56 درصد و Azolon plus ethrel به 54 درصد اثرات تنک کنندگی منجر شدند درحالیکه تفاوت معنی داری با تیمار برگزدایی غیر شیمیایی نداشتند.

2) سرعت تنفس و فتوسنتز در اثر تنک کردن میوه ها به ترتیب به میزان 5 و 20 درصد کاهش یافت.

3) اترل به میزان 300 میلی لیتر در هکتار باعث کاهش معنی دار عملکرد محصول از 2/29 کیلوگرم به 5/25 کیلوگرم به ازای هر درخت شد درحالیکه کاربرد Azolon هیچگونه تأثیری برجا نگذاشت.

4) تنک شیمیایی میوه ها با استفاده از Azolon موجب افزایش اندازۀ میوه ها به میزان 67 درصد و با استفاده از اترل به میزان 79 درصد از انواع میوه های بزرگتر از 70 میلیمتر شدند.

5) نتیجه نهایی اینکه تیمار شیمیایی میوه ها تا اندازه ای مؤثر بودند ولیکن تفاوت معنی داری در سطح احتمال 5 درصد با شیوه های تنک غیر شیمیایی نداشتند. اندازه میوه ها در اثر تنک شدن بهبود یافت درحالیکه میزان تنفس و فتوسنتز درختان نیز پس از تیمار با Azolon اندکی تأثیر پذیرفت (4).

 

تنک کردن شیمیایی درختان سیب ایالت نیویورک :

تنک کردن شیمیایی میوه ها از جمله عملیات پذیرفته شدۀ بسیاری از مناطق میوه کاری جهان است. وجود میوه های مازاد بر توانایی درختان موجب تأثیرگذاری بر : رنگ ، مقدار قندها ، طعم و ماندگاری میوه ها می شود. از دلایل مهّم چنین تأثیراتی را می توان وجود نسبت نامناسب برگ ها به میوه ها (leaf/fruit ratio) را برشمرد زیرا برگ ها ضمن فرآیند فتوسنتز به تولید مواد هیدروکربنه ای می پردازند که به تأمین رشد و کیفیت میوه ها می پردازد.

بررسی ها بیانگر آن هستند که اُپتیمم اندازه و کیفیت میوه ها خواهان حدوداً 30 برگ به ازای هر میوه است. بدین طریق با حذف میوه های مازاد باعث می گردند که امکانات رشد برای میوه های باقیمانده حاصل آید. با توّجه به این حقیقت که تعداد برگ های درختان میوه را نمی توان افزایش داد بنابراین لاجرم باید از تعداد میوه ها کاست (2).

 

پدیده "سال آوری" (alternate bearing ، biennial bearing) از دو بخش مجزا به شرح زیر تشکیل می یابد :

1) سال "پُربار" (on years) :

درختان در سال های پُربار به تولید میوه های زیاد ولی کوچک می پردازند.

2) سال "کم بار" (off years) :

درختان در سال های کم بار به تولید میوه های کم ولی درشت اقدام می کنند (2).

 

گل های درختان سیب حدود 4-3 هفته پس از شکوفه دهی به شکوفائی کامل می رسند و در همین مدت هورمون جیبرلین در اثر شکل گیری بذور به فعالیت می پردازد و دوام گل ها را به انتها می رساند. بدین طریق رشد و نمو میوه ها آغاز می گردد و موجب عدم شکل گیری جوانه های گل برای سال آتی می شود درحالیکه حذف برخی از این میوه ها می تواند باعث تشویق درختان برای تولید جوانه های گل برای سال آینده گردد (2).

 

سابقه کاربرد تنک کننده های شیمیایی نشان می دهد که اوّلین تلاش ها برای تنک کردن شیمیایی میوه های سیب با مواد سوزاننده ای (caustic) نظیر DN انجام پذیرفت که از طریق خسارت بر شکوفه ها سبب تنک شدن میوه های سیب می شد.

متعاقباً از مواد شیمیایی ساقط کنندۀ دانه ها (seed abortion) استفاده گردید که اثراتی مشابه مواد سوزانندۀ شکوفه ها دارد (2).

 

مهمترین عوامل اثرگذار تنک کننده های شیمیایی ارقام سیب عبارتند از :

1) واریته درختان (variety)

2) ویگوریته درختان (tree vigor)

3) وضعیت شاخه و برگ ها (foliage condition)

4) گرده افشانی (pollination)

5) میوه دهی یا باردهی (fruit set)

6) شرایط بکارگیری تنک کننده ها (application condition) (2).

 

باید دقّت نمود که تمامی واریته های سیب نیازمند تنک شدن میوه ها به یکسان به کاربرد تنک کننده های شیمیایی پاسخ نمی دهند. ارقامی از سیب ها نظیر : Mutsu ، Ida red و Northern spy به آسانی تنک شیمیایی می شوند امّا ارقامی چون : Golden delicious و Early Mcintosh به سختی به تنک شیمیایی پاسخ مثبت می دهند و این موضوع بواسطه تفاوت در سیستم های آنزیمی آنها است که تحت کنترل ژنتیکی قرار دارند (2).

 

تنک کننده شیمیایی DM را باید در زمان صحیح بر درختان سیب بکار گرفت. کاربرد آن باید در شرایط محیطی آفتابی و خشک صورت پذیرد زیرا در شرایط بارانی می تواند به درختان سیب آسیب برساند. مثلاً اگر تا مدت 3-2 روز پس از کاربرد تنک کننده شیمیایی DM با وقوع بارندگی مواجه گردید آنگاه تأثیرات تنک کنندگی مرتفع گردیده و برگ های درختان نیز دچار خسارت می شوند (2).

 

"نفتالو استیک اسید" (NAA) نیز از جمله تنک کننده های شیمیایی با تأثیرات سریع بر درختان سیب است که در غلظت های 20-2 پی پی ام (ppm) اثرگذار می باشد و شدت اثربخشی آن دارای رابطه مستقیمی با مقدار دُز مصرفی خواهد بود (2).

 

تنک کننده شیمیایی "نفتالن استامید" (NAD) از مشتقات "نفتالو استیک اسید" (NAA) و دارای فعالیتی مشابه آن بر درختان سیب با اندکی تخفیف است (2).

 

"کارباریل" همراه با آفتکش هایی نظیر : Vylate ، Measurol و Sevin با خواص تنک کنندگی ملایم تری از NAA است. "کارباریل" را به نسبت 1-75/0 پوند در 100 لیتر آب محلول می سازند و برای تنک کردن شیمیایی میوه های سیب بکار می برند. البته حضور آفتکش "سوین" در ترکیب تنک کننده های شیمیایی می تواند موجب بروز عارضه "کوچکی و قهوه ای شدن" (russeting) میوه های سیب "گولدن" شود و بعلاوه بسیاری از کنه های شکاری را نابود سازد. آفتکش "سوین" همچنین با مرطوب شدن دوباره (rewetting) نظیر بروز رطوبت نسبی بالا و بارندگی خفیف (drizzle) به تجدید فعالیت می پردازد درحالیکه NAA چنین معضلاتی را ندارد زیرا هیچ بقایایی بر روی برگ ها باقی نمی گذارد و سریعاً در اثر نور خورشید غیر فعال می گردد.

برای تنک کردن ارقام سیب : Red delicious ، Spartan و Paula red از ترکیب "سوین + NAA" به میزان 5-5/2 پی پی ام ولیکن برای رقم Golden delicious به میزان 10 پی پی ام مصرف می کنند.

اصولاً این قبیل تنک کننده های شیمیایی درختان سیب را معمولاً از زمان شکوفه دهی کامل تا زمان ریزش گلبرگ ها (4-3 هفته پس از شکوفه دهی) استفاده می کنند. این زمان در شرایط آب و هوایی گرم باید سریعتر ولیکن در شرایط خنک با تأخیر 3-2 روزه انتخاب شود (2).

 

تنک کردن شیمیایی سیب ها با exilis :

تنک کردن شیمیایی میوه های سیب موجب افزایش کمی ، کیفی و ثبات تولید بسیاری از ارقام این نوع میوه می شود. محققین باغبانی معتقدند که شکل گیری میوه های سیب نیازمند یک دورۀ 18-16 ماهه است بطوریکه این دوران از تمایز (differentiation) گل های سیب در ابتدای شکل گیری میوه ها طی سال اوّل آغاز می شود و با رشد میوه ها در سال دوّم به پایان می رسد. در این میان، تعداد دانه های تشکیل یافته بر تعداد میوه های تولیدی برتری دارند زیرا هورمون جیبرلین که موجب رشد رویشی گیاه و ممانعت از تمایز گل ها می شود ، توسط دانه ها تولید می گردد (1).

 

بسیاری از درختان میوه بطور طبیعی قادر به تنک کردن گل ها و میوه ها به میزان 70-20 درصد می باشند که این مقدار بستگی به تراکم شکوفه ها دارد ولیکن اینگونه توانایی توارثی (hierarchy) همچنان کافی نیست و بهتر است با استفاده از تنک کننده های شیمیایی به میزان 20-10 درصد دیگر تداوم یابد تا به میوه دهی مطلوب بینجامد (1).

 

"کارباریل" از اهمیّت ویژه ای در تنک کردن طیف وسیعی از واریته های سیب برخوردار است ولیکن بعنوان یک آفتکش برای خیل عظیمی از حشرات مفید و محیط زیست زیان آور می باشد.

در بسیاری از کشورهای اروپائی از جمله آلمان و فرانسه برای تنک کردن گل ها و میوه های درختان سیب از "اتفون" (ethephon) ، "آمونیوم تئوسولفات" (ATS) ، "بنزیل آدنین" (BA) و PGRs استفاده می کنند (1).

 

برخی مواد شیمیایی نظیر : ATS ، Lime Sulphur و گاهاً "اتفون" برای تنک کردن گل ها ی درختان میوه بکار می روند زیرا بکارگیری اینگونه مواد از انجام موفقیت آمیز گرده افشانی در گل ها جلوگیری بعمل می آورند. با این وجود چنین موادی از قابلیت تنک کردن انتخابی برخوردار نمی باشند بلکه فرقی بین گل های اصلی (king flowers) جوانه های زایشی و گل های جانبی (side flowers) آنها باقی نمی گذارند. این نوع از تنک کننده های شیمیایی قادر به ایجاد سوختگی برگ ها نیز می باشند لذا کاربرد دقیق آنها در شرایط آب و هوایی مناسب ضرورت دارد (1).

 

برای تنک کردن میوه های سیب بسیار کوچک (fruitlet thinning) نیز قابل ذکر است که :

1) تکرار کاربرد NAA ، NAD ، BA و Carbaryl بر میزان موفقیّت می افزاید.

2) در غیر این صورت بهتر است که از مخلوط 2 یا چند تنک کننده شیمیایی استفاده گردد تا اثرات متقابل مثبت آنها به نتایج ملموس تری منتهی شوند. بعنوان مثال : کاربرد منفرد NAA و BA دارای اشکالاتی است که در اثر کاربرد مخلوطی از آنها بروز نمی یابند (1).

 

"جدول1) تنک کننده های شیمیایی درختان سیب مرسوم در اروپا (1):"

 

 

 

اخیراً تنک کننده شیمیایی جدیدی با نام تجارتی "exilis" و نام عمومی "6-benzyladenine" توسط صنایع آگروشیمی "Fine" در کشور انگلستان عرضه شده است که در واقع نوعی "بنزیل آدنین" (BA) محسوب می شود.

تنک کننده های شیمیایی Exilis و CPPU همانند هورمون سیتوکینین باعث تحریک تقسیمات سلولی و در نتیجه بزرگ شدن اندازۀ میوه ها می گردند (1).

 

تنک کردن میوه ها در انواع انگور :

تنک کردن خوشه های (cluster) انگور غالباً به منظور تکمیل پُرشدن دانه ها و بهبود کیفیت محصول اجرا می شود ولیکن مقدار خوشه هایی که بدین طریق حذف می شوند، به موارد زیر بستگی دارند :

1) ویگوریته تاک (vine vigor)

2) واریته پایه و پیوندک (variety & rootstock)

3) شرایط فصل رشد (growing season)

4) زمان تحویل محصول به خریداران (contract with buyer) (8).

 

در مناطقی مثل نواحی شمال شرقی آمریکا که شرایط اقلیمی ممکن است در طی سال های مختلف تفاوت داشته باشند، میزان خوشه های حذفی را مطابق با شرایط فصلی تعیین می نمایند. باید توجه داشت که اجرای تنک خوشه های انگور در حقیقت برای بدست آوردن محصولی با کمیّت و کیفیت مطلوب است بطوریکه بتواند رضایت باغدار و خریدار را توأمان جلب نماید (8).

 

بر این اساس زمانیکه تعدادی از خوشه های انگور حذف می گردند، بنحوی باعث ایجاد تعادل بین وسعت سطح برگ ها و میزان میوه ها می شوند. تنک کردن خوشه های انگور بیشترین تأثیر را بر تاک هایی وارد می سازد که میزان باردهی آنان بسیار فراتر از توان تاک ها در جهت تکمیل بلوغ رضایت بخش برای تمامی حبه ها می باشد. بدین ترتیب با حذف تعدادی از خوشه ها از تعداد حبه های (berries) انگوری که مواد آلی فتوسنتزی را از گیاه مادر دریافت می دارند، کاسته می گردد که این موضوع به نفع بقیّه دانه ها تمام می شود (8).

 

گواینکه با حذف برخی از خوشه های انگور بر نسبت سطح برگ به مقدار میوه ها افزوده می شود ولیکن حذف بیش از نیاز خوشه ها موجب کاهش عملکرد در واحد سطح باغات خواهد شد. البته باید در نظر داشت که همواره ارتباط معنی داری بین مقدار عملکرد و کیفیت محصول انگورها نیز وجود دارد لذا برقرار کردن تعادلی بین کمیت و کیفیت محصول حائز اهمیّت است. بدین منوال این موضوع از اهمیت و توجه بسیار زیادی برخوردار می شود که چه تعداد از خوشه های انگورها را و در چه زمانی باید حذف نمود ؟(8).

 

زمان تنک کردن خوشه های انگور :

خوشه های انگور را می توان در هر زمانی از فصل رشد حذف نمود ولیکن میزان اثربخشی عمل تنک کردن بستگی به زمان انجام آن دارد. بسیاری از افراد دورۀ اجرای تنک خوشه های انگور را از زمان بستن دانه ها (fruit set) تا پایان مرحله غورگی (veraison) یعنی آغاز دورۀ تغییر رنگ و نرم شدن حبه ها می دانند. در واقع زمانیکه از تعداد خوشه های انگور یعنی محل ذخیرۀ مواد فتوسنتزی (sink) کاسته می شود آنگاه مواد غذایی صرف تقسیمات سلولی و بزرگتر شدن حبه های باقیمانده می گردند که میزان تأثیر گذاری بستگی به میزان ویگوریته بوته های تاک دارد (8).

در صورتیکه عمل تنک کردن خوشه های انگور با تأخیر مواجه شود و به مرحله رسیدگی خوشه ها (ripening phase) یا مرحله نهایی (tag phase) محوّل گردد آنگاه یقیناً تأثیری بر درشت تر شدن حبه های باقیمانده نخواهد گذاشت. در حقیقت زمانیکه تنک کردن خوشه های انگور با تأخیر مواجه شود، مصادف با کاهش متوسط حرارت روزانه و طول روشنایی می گردد که این موضوع فرصت کافی برای پُرشدن حبه های انگور را فراهم نمی سازد (8).

 

شیوۀ تنک کردن خوشه های انگور :

شیوه و چگونگی تنک کردن خوشه های انگور به عوامل زیر بستگی دارد :

1) فصل رشد (growing season)

2) واریته (variety)

3) پایۀ بوته های تاک (rootstock)

4) مشخصات محل (site characteristics)

5) کمیّت و کیفیت قرارداد تجاری (buyer`s quality & quantity)

باید توجه داشت کلیّه بوته های انگوری که دارای میوه های بیش از حد و یا کمتر از حد مطلوب هستند، در واقع به یکسان دارای خواص نامطلوب ولیکن متفاوت خواهند شد (8).

 

تأثیر تنک کردن بر کیفیت میوه های خرما :

تنک کردن گل ها و میوه ها از جمله عملیات بسیار مهم برای باغداران خرما است که تأثیرات قابل ملاحظه ای بر رشد، کیفیت، عملکرد و تنظیم سال آوری میوه های خرما دارد. اصولاً فرآیند تنک کردن میوه های خرما را به دو روش زیر انجام می دهند :

الف) روش دستی (manually)

ب ) روش شیمیایی (chemical) (6).

 

امروزه مشخص شده است که همواره ارتباط قابل تأملی در استفاده از مواد شیمیایی و تأثیر آن بر آلودگی محیط زیست و سلامتی بشر وجود دارد لذا کاربرد مواد شیمیایی تنک کنندۀ میوه های خرما بجز در شرایط اضطرار توصیه نمی گردند. بعلاوه اثراتی مشابه کاربرد مواد شیمیایی را به سادگی می توان با کاهش تعداد خوشه ها و یا تعداد میوه های هر خوشۀ از درختان خرما بوجود آورد (6).

 

تیمارهای تنک کردن میوه های خرما ممکن است موجب بروز تغییرات زیر گردند :

1) کاهش عملکرد محصول

2) درصد تانن های قابل حل

3) درصد فیبر خام

4) درصد اسیدیته کل (6).    

 

تغییرات مذکور نیز در ارتباط نزدیک با مواردی بدین مضمون می باشند :

الف) بهبود وزن

ب ) اصلاح اندازه و ابعاد میوه

پ ) افزایش درصد وزن پالپ

 ت ) افزایش درصد مواد جامد قابل حل

ث ) افزایش مقدار قندهای میوه (6).

 

دانشمندان معتقدند که تنک کردن میوه های درختان خرما از طریق حذف 30-10 درصد تعداد خوشه های موجود بنحو معنی داری موجب افزایش وزن خوشه های باقیمانده در قیاس با خوشه های درختان خرمای تیمار نشده می گردند. در یک آزمایش حذف 30 درصد کل سنبلچه ها در خرماهای ارقام مصری : "Shamran" و "Nebetet ali" به افزایش عملکرد قابل ملاحظه ای منجر گردید، ضمن اینکه میوه هایی با کیفیت بهتر و تسریع در رسیدگی آنان حاصل آمد (6).

 

در آزمایش دیگری تنک کردن رشته های میوه و یا کاستن از تعداد میوه های هر رشته از خوشه های خرما موجب افزایش وزن ، قطر و مقدار قندها در میوه های رقم "Zaghloul" شد. اپتیمم عملکرد با بهترین کیفیت در اثر 30-15 درصد تنک کردن میوه ها در زمان 4-2 هفتگی پس از گرده افشانی حاصل گشت (6).

 

در یک آزمایش نیز به بررسی اثر تنک کردن خوشه ای (bunches) و رشته ای (strands) بر عملکرد و کیفیت میوۀ خرمای رسمی (date palms) در طی سه فصل رشد 11-2009 میلادی پرداخته شد. در این آزمایش به تنک کردن میوه های خرما با تنظیم خوشه ها به تعداد : 5 ، 7 و 9 به ازای هر درخت (bunches/palm) پرداخته شد آنگاه از هر خوشه به تعداد : 20 ، 25 ، 30 ، 35 ، 40 و 45 رشته از میوه های خرما (strands/bunch) باقی گذاشته و مابقی تنک گردیدند (6).

نتایج حاصل از اجرای آزمایش مزبور مبین آن هستند که :

1) ارتباط معنی دار منفی بین وزن خوشه ها و تعداد میوه های خرما در هر خوشه وجود داشت.

2) ارتباط معنی دار مثبت بین وزن خوشه ها و تعداد رشته های حاوی میوه در هر خوشۀ خرما مشاهده شد.

3) کاهش میزان رشته های هر خوشۀ درخت خرما به 25-20 عدد بنحو معنی داری موجب کاهش وزن خوشه ها و عملکرد محصول هر درخت در قیاس با درختان تنک نشده گردید.

4) بهبود قابل ملاحظه ای بر کیفیت میوه ها پس از تنک شدن در قیاس با تنک نشدن آنها وقوع یافت.

5) تنک کردن خوشه ها یا رشته ها بنحو معنی داری به افزایش وزن ، اندازه و درصد گوشت میوه ها در قیاس با انواع تنک نشده انجامید.

6) تنک کردن میوه ها موجب بهبود خصوصیات شیمیایی میوه های خرما شد.

7) مشخص شد که باقی گذاردن 35-30 رشته حاوی میوه بر روی هر خوشۀ خرما می تواند بنحو قابل ملاحظه ای بر عملکرد و کیفیت میوه ها بیفزاید.   

8) تنک کردن گل ها موجب افزایش کیفیت میوه ها و تنظیم محصول دهی در خرماهای ارقام : Zaghloul ، Haiany ، Sewy و Amry گردید.

9) حذف 30-20 درصد رشته های حامل میوه از کل خوشه های خرما به طریق تنک کردن یا بریدن قبل از گرده افشانی در تیمارها اثر گذار گردید.

10) تنک کردن با کمک پاشش آب بویژه در 4 ساعت پس از گرده افشانی بنحو معنی داری موجب کاهش وزن خوشه ها و عملکرد خرمای مرحله "تمری" (tamr stage) یعنی رسیدگی کامل میوه خرما در 29 هفته پس از گرده افشانی شد.

11) وزن و اندازه میوه ها همانند کل مواد قابل حل و مقدار قندها در خرماهای ارقام : Shahani و Khadrawy در اثر تنک کردن میوه ها در قیاس با شاهد بنحو قابل ملاحظه ای افزایش یافت (6).

 

 

 

منابع و مآخذ :

1) Dorigoni, Alberto – 2017 – Chemical thinning in apples with a special focus on the use of exilis (6 benzyladnine) – Fine Agrochemicals ; UK

2) Forshey, G. G. – 1986 – Chemical fruit thinning of apples – New York`s Food and Life Sciences Bulletin , No. 116

3) Ingels, Chuck & et al – 2001 – Fruit trees : thinning young fruit – University of California ; agriculture and Natural Resources ; http://anrcatalog.ucdavis.edu

4) Ouma, George – 2007 – Chemical and non_chemical thinning methods in apple (Malus domestica) – ARPN Journal of Agricultural and Biological Science (Asian Research Publishing Network) ; Vol. 2 , No. 6 ; www.arpnjournals.com

5) P. S. E. – 2017 – Fruit thinning – The Pennsylvania State University ; http://extension.psu.edu

6) R. A. A., Mostafa & M. M. El Akkad – 2011 – Effect of fruit thinning rate on yield and fruit quality of Zaghloul and Haiany date palms – Australian Journal of Basic and Applied Science , 5(12) : 3233-3239

7) U. C. – 2017 – Fruit thinning – University of California ; Division of Agriculture & Natural Resources

8) Walter Peterson, Hans – 2013 – Fruit thinning in wine grape varieties – Cornell University ; Cooperation Extension

9) Wilton, J. – 2007 – Chemical thinning and application technology – Orchard Walk Notes