مقالات کشاورزی اندیشه سبز پارسی

"باغ های ژاپنی" ؛

"Japanese gardens"

گردآوری و تدوین :

اسماعیل پورکاظم ؛ کارشناس ارشد زراعت ،

مدرّس دانشگاه جامع علمی کاربردی گیلان

مقدّمه :

باغ های سنتی ژاپن از مهمترین اجزاء فرهنگ و هنر آن کشور محسوب می گردند. این باغ ها در انواع و سبک های مختلفی ساخته می شوند. هر نوع از باغ های ژاپنی حائز زیبایی ویژه ای است و خواستاران بیشماری در ژاپن و سراسر جهان دارد. باغ های ژاپنی قدیمی در گسترۀ آن کشور پراکنده اند امّا بیشترین تعدادشان در شهرهای "کیوتو" و "توکیو" واقع هستند.

شهر "کیوتو" دارای معابد و زیارتگاه های تاریخی بسیاری است که غالباً مزین به باغ های ژاپنی زیبا و مفتون کننده ای می باشند. این باغ ها حائز مناظر بدیعی هستند که در چهار فصل سال تغییر می نمایند، بگونه ای که بازدیدکنندگان هیچگاه برگ های ملوّن درختان در پائیز و شکوفه های گیلاس ژاپنی (sakura) را در بهار فراموش نخواهند کرد.

تدارک باغ های ژاپنی بهیچوجه ساده و آسان نیست بلکه نیازمند زمان نسبتاً طولانی برای احداث بناء و رشد طبیعی درختان ، درختچه ها و بوته های زینتی می باشد (4).

بسیاری از باغ های ژاپنی را بر اساس موقعیت اراضی طراحی می کنند آنچنانکه ساختار باغ های : خانگی ، بودائی ، پیاده روی ، میعادگاهی ، تفرّجی و صرف چای با یکدیگر متفاوتند (6).

برخی معتقدند که باغ های ژاپنی با الهام از باغ های سنتی چین شکل گرفته اند ، اگر چه ممکن است از آنها زیباتر و دلپذیرتر باشند.

برخی از انواع باغ های ژاپنی بجای آب دارای اجزایی چون شن ها و سنگریزه ها هستند که سَمبل و نماد رودخانه ها و دریاچه ها می باشند. آنها همچنین مشتمل بر تخته سنگ هایی هستند که سَمبل کوهستان ها و جایگاه خدایان محسوب می گردند (4).

تاریخچه باغ های ژاپنی :

باغ های ژاپنی که امروزه در سرزمین آفتاب تابان یافت می گردند ، در واقع طی سال های اخیر احداث نشده اند بلکه آنها میراث قرون پیشین می باشند ، گواینکه همچنان بخوبی آن ایام می درخشند. بسیاری از باغ های ژاپنی قدیمی تاکنون تخریب گردیده و بسیاری از آنها نیز توسط هنرمندان ژاپنی به سبک جدید نوسازی شده اند.

نوشته های تاریخی حاکی از آن هستند که گروه بزرگی از بازرگانان ژاپنی در طی سال های 710-538 میلادی موسوم به دوره "اوزاکا" (Asuka period) از کشور همسایه (چین) بازدید داشتند لذا تحت تأثیر هنرهای چینی هم عصرشان قرار گرفتند. مراودات بین ژاپن و چین ضمن سال های 838-630 میلادی با گسیل راهبان بودائی ، پژوهشگران ، دیپلمات ها ، دانشجویان و مترجمان به کشورهای یکدیگر شدت بیشتری یافت (4).

بطور کلی باغ های ژاپنی که در طی دوره های موسوم به : " اوزاکا" (Asuka) ، "نارا" (Nara) ، "حیّان" (Heian) ، "موراماچی- کاماکورا" (Muromachi-Kamakura) ، "مامویاما" (Momoyama) ، "اِدو" (Edo) ، "میجی" (Meiji) و همچنین عصر حاضر احداث شده اند ، دارای تفاوت هایی با همدیگر هستند. امروزه اکثریت باغ های ژاپنی دوره های "ازوکا" و "نارا" نابود شده اند و مردم ژاپن فقط تصوّراتی از آنها از طریق تماشای نقاشی های بجامانده دارند (4).

اولین باغ های ژاپنی در دوره های تاریخی "اوزاکا" (710-593 میلادی) و "نارا" (794-710 میلادی) شکل گرفته اند. در آن دوران ها خاندان های امپراطوری پُر قدرتی بر ژاپن حکومت می کردند که به ایجاد الگوهایی از : سواحل دریاها ، تالاب ها ، جزایر ، رودخانه ها و جنگل ها در اطراف اقامتگاه هایشان علاقمند بودند. آن اوان همچنین مصادف با معرفی دین بودائی توسط مهاجرین چینی و ساکنین شبه جزیره کره به ژاپن بود بطوریکه تأثیرات گسترده ای بر نحوه احداث باغ های ژاپنی از جمله بکارگیری تخته سنگ ها و پُل ها شد که در چین آن زمان بوفور مرسوم بوده است (5).

نوعی از باغات ژاپنی موسوم به "باغ بهشت" (paradise garden) از دوره "حیان" (1185-794 میلادی) ظهور یافت که تکنیک های احداث آن در کتابی قدیمی موسوم به "The sakuteiki" به تفصیل درج گردیده است (4).

مذهب بودائی (Zen Buddhism) در طی دوره های "کاماکورا" و "موراماچی" (1573-1185 میلادی) ظهور و گسترش یافت و در نتیجه منجر به احداث انواعی از باغ های ژاپنی در اطراف معابد بودائی موسوم به باغ های ژاپنی سبک بودائی (Zen style) شد.

از طرفی در طی دوره "مامویاما" (1600-1586 میلادی) نوعی از باغ های زیبای ژاپنی موسوم به "باغ چای" (Tea garden) معرفی شد که وسیعاً مورد استقبال طبقه اشراف قرار گرفت.

در ضمن دوره "اِدو" (1867-1616 میلادی) نیز باغ های بودائی صخره ای (rock zen) ابداع گردیدند ، که نسبت به باغ های دوره های "کاماکورا" و "ماروماچی" بسیار بزرگتر بودند (4).

مشهورترین باغ های ژاپنی که در عصر "میجی" (1912-1868 میلادی) احداث شدند ، تحت قیمومیّت تجار عمده و سیاستمداران آن زمان ژاپن قرار داشتند.

آن تعداد از باغ های ژاپنی که در عصر حاضر (قرن 21 میلادی) مشاهده می شوند ، عمدتاً باغ هایی هستند که با سبک های مدرن و تکنولوژی های پیشرفته عجین گردیده اند (4).

عناصر اصلی سازنده باغ های ژاپنی :

اجزاء و عناصر ساختاری باغ های ژاپنی که هر کدام مبین بخش کوچکی از پدیده های طبیعی هستند عبارت از :

آب ، شن ، سنگریزه ، سنگ ، صخره ، جزیره ، تپه ، چایخانه ، پل ، جویبار ، ماهی ها ، مسیر پیاده روی ، فانوس های سنگی ، لوله کشی آب با ساقه های بامبو ، خزه ، گل ها ، تالاب ، درختان ، مجسمه ها ، دروازه ها ، حوضچه های آب ، پرچین ها و سازه های معماری می باشند.

هر کدام از اجزاء مذکور بعنوان سَمبل پدیده ای خاص محسوب می شوند و دارای معانی ویژه ای هستند.

حضور آب یا تالاب بجز در باغات سبک بودائی بنظر می رسد که جزو عناصر اصلی باغ های ژاپنی باشد درحالیکه حضور شن ، سنگریزه ، آب ، مه و پاکیزگی از ضروریات باغ های سبک بودائی و صخره ای بشمار می روند.

پُل های ژاپنی که در اینگونه باغ ها مشاهده می شوند، بازگو کننده احساسات هنرمندان ژاپن می باشند.

تالاب ها نمایانگر اقیانوس یا دریا هستند درحالیکه ماهی ها فقط بخشی از عناصر دکوری باغ محسوب می گردند.

هر فانوس سنگی (stone lantern) مبین چهار عنصر طبیعت یعنی : آتش ، آب ، خاک و باد است.

بطور کلی عناصری که بعنوان دکور در ساختار باغ های ژاپنی بکار می روند ، باید بگونه ای باشند که بر جنبه ترسناکی محیط باغ بیفزایند (4).

باغ های ژاپنی از 7 عنصر اصلی زیر ساخته می شوند :

1) تخته سنگ ها (rocks) :

از تخته سنگ ها عملاً برای موارد زیر در ساختار باغ های ژاپنی استفاده می گردد :

1-1- حصار (fence)

2-1- دیوار حفاظتی (retaining walls)

3-1- مسیر عبور (paths) (3).

طراحان باغ های ژاپنی از تخته سنگ ها به 4 منظور بهره می گیرند :

الف) همزادگرایی (animistic) :

در مذهب بودایی تصوّر می رود که تخته سنگ ها دارای جوهره خدایی و قدرت های ماوراء طبیعی هستند لذا از تخته سنگ ها طی دوره های اخیر بعنوان "صخره روح و روان" (spirit rock) و بسان جزئی از ساختار باغ ها و پارک ها بهره جسته اند.

ب ) باورهای مذهبی (religious imagery) :

کوه ها جزو عناصر مقدس دین بودایی محسوب می شوند.

پ ) رسوم نگارگری :

صخره ها را می توان در تقلید از کوه ها ، پل ها و قایق ها نگارگری نمود.

ت ) عنصر پیکره سازی :

برخی از تخته سنگ ها مشابه پدیده های طبیعی هستند. بعلاوه تخته سنگ ها را می توان به شکل حیوانات و اشیاء تراشید (3).

2) شن های سفید (white sand) :

شن های سفید در حقیقت ترکیبات گرانیتی فلدسپار سفید ، کوآرتز خاکستری و میکای سیاه هستند که در فرهنگ ژاپن دارای معانی یکسان با : باران ، رودها ، آبشارها ، دریاچه ها و اقیانوس ها می باشند. اینگونه شن ها را پس از جمع آوری در ساختار باغ های ژاپنی بویژه در سبک بودایی (zen) بکار می برند تا مؤید حرکت امواج دریا و جریان رودها باشند (3).

باغ های ژاپنی را بعنوان مکان هایی صلح آمیز طراحی نموده اند و در حقیقت چنین ایده ای از افکار راهبان بودائی نشئات گرفته است. آموزه های دین بودا بدینگونه در افکار راهبان تجلی می یافت که از شن ها و سنگریزه ها برای القاء آرامش در دکوراسیون باغ های ژاپنی بهره گیرند. راهبان معتقد بودند که دو عنصر مذکور با حضور آب می توانند آرامش و صلح را جلوه گر سازند (4).

3) آب (water) :

تغییر حالت های طبیعی آب نظیر : روان شدن آب از کوه ها در بهار ، تجمع آب در درّه ها و ساکن شدن آب ها در دریاها و اقیانوس ها در مذهب بودایی بنوعی استعاره ای از وجودیت انسان ها نظیر : تولد ، رشد ، مرگ و تولد دوباره شمرده می شوند.

آب همچنین نعمتی محسوب می گردد که از فراز آسمان می تواند بر همه جا حتی زمین های محصور و ممنوعه ببارد و باعث رشد گیاهان شود (3).

4) رستنی ها (planting) :

رستنی ها می توانند شامل : درختان سایه دار ، گل های زینتی و حصارهای سبز باشند. مهمترین رستنی هایی که در باغ های ژاپنی پرورش می یابند عبارتند از :

1-4- سوزنی برگ ها (pines) :

گیاهان سوزنی برگ جزو نباتات همیشه سبز محسوب می شوند ولیکن نیازمند مراقبت ویژه ای از جمله هرس بموقع و مناسب هستند تا به اشکال و اندازه های مطلوب در آیند.

2-4- بامبو (bamboo) :

از گیاه بامبو معمولاً بعنوان حصار سبز در ساختار باغ های ژاپنی بهره می گیرند. آنها دارای ساقه های توخالی و قابل ارتجاع هستند.

3-4- درختان آلو و گیلاس (plum & cherry) :

درختان آلو را اغلب با هرس شدید بصورت تنه ای قطور با شاخه های ظریف و جوان در می آورند تا نماد جوانی و طراوت باشند درحالیکه درختان گیلاس اجازه می یابند که بطور کامل رشد کنند تا نمادی از پژمردگی و زوال تدریجی موجودات زنده باشند (3).  

5) پل ها (bridges) :

پل ها علاوه بر اینکه جزئی از باغ های ژاپنی هستند ، با رنگ های گوناگون خویش باعث جلوه ای شگرف در محیط می گردند. پل ها فقط یک ارتباط دهندۀ فیزیکی نیستند ، بلکه موجب اتصال دو دنیای انسانی و خدایی می شوند و بدین ترتیب انسان را قادر می سازند تا از یک دنیای کوچکتر به دنیای بزرگتری گام بر دارند.

انواع پل هایی که در ساختار باغ های ژاپنی بکار می روند عبارتند از :

1-5- پل های خمیده (curved) :

پل های خمیده در باغ های ژاپنی بیانگر امکان عبور انسان از عالم ناسوت (زمین) به عالم لاهوت (بهشت) هستند.

2-5- پل های سنگی مسطح (stone-slab) :

اینگونه پل ها را در معابد بودائی بر روی رودخانه های خشک حاوی شن جهت ایجاد چشم اندازهای طبیعی دلپذیر احداث می کنند.

3-5- پل های چوب جلادار قرمز (red lacquered wooden) :

پل های سبک چینی نماد تفکر انسان ها برای درک حقایق زندگی هستند (3).

6) پیکره های زینتی (sculptural ornamentals) :

پیکره های (مجسمه ها) زینتی غالباً در باغ های ژاپنی استفاده می شوند امّا عناصر حجمی دیگری چون : فانوس ها ، گنبدها ، زیارتگاه ها ، تخته سنگ ها ، سوزنی برگ ها و بوته هایی که با کمک هرس به اشکال مختلفی در می آیند، بیانگر تفکرات معنوی طراحان باغ های ژاپنی هستند (3).

7) دیوارها و حصارها (walls & fences) :

از دیوارها و حصارها معمولاً برای محصور کردن و قسمت بندی گسترۀ باغ های ژاپنی استفاده می گردد. از حصارهای چوبی بعنوان محافظی در برابر پدیده های آب و هوایی سود می جویند تا به کنترل مناظر طبیعی کمک نمایند. پرچین ها و حصارهایی که از 25 نوع بامبوی مختلف و انواع چوب ها فراهم می آیند ، در ترکیب با حصارهای سنگی ، سیمانی و آجری می توانند بسیار چشم نواز باشند (3).

اصول و مبانی ساخت باغ های ژاپنی :

در طراحی و ساخت باغ های ژاپنی از 3 اصل اساسی به شرح ذیل پیروی می گردد :

1) کاهش مقیاس ها (reduced scale)

2) بکارگیری نمادها (symbolization)

3) اقتباس از مناظر (borrowed views) (5).

کوه ها و رودخانه ها از جمله پدیده های طبیعی هستند که در اندازه های مینیاتوری و در مساحتی محدود در باغ های ژاپنی به همدیگر می پیوندند و می توانند صحنه هایی ایده آل از روستاهای کوهستانی را متبادر سازند.

بکارگیری شن های سفید در حاشیه برکه ها جلوه ای از سواحل دریاچه ها و بستر رودخانه ها را به نمایش می گذارد.

ژاپنی های قدیم باور داشتند، اغلب مکان هایی که با تخته سنگ ها احاطه گردیده اند ، زیستگاه های خدایان محسوب هستند لذا به آن مکان ها اصطلاحاً "مرزهای آسمانی" (amatsu iwasaka) یا "سکوی آسمانی" (amatsu iwakura) می گفتند و مورد احترام قرار می دادند.

در باغ های ژاپنی همچنین از کاشت متراکم درختان به مثابه "پرچین خدایان" (himorogi) ، خاکریزها ، خندق ها و جویبارها بعنوان "حصار آبی" (mizugaki) با هدف حراست از خاک مقدس بهره می جویند(5).

انواع عمومی باغ های ژاپنی :

باغ های ژاپنی را بطور کلی در 2 نوع عمومی قرار می دهند :

1) باغ های تپه ای (hill garden) موسوم به "تسوکی یاما" (Tsukiyama) که مشتمل بر مجموعه ای از تپه ها و تالاب ها هستند.

2) باغ های مسطح (flat garden) موسوم به "هیرانیوا" (hiraniwa) که عاری از تالاب ها و تپه ها می باشند (5).

سبک های خاص باغ های ژاپنی :

باغ های ژاپنی دارای سبک های مختلفی هستند که مهمترین آنها به شرح ذیل می باشند :

1) باغ ژاپنی سبک بودایی (Boddhism garden) :

باغ ژاپنی سبک بودائی موسوم به "زن سیکت" (Zen sect) است. مورخان معتقدند که دوره "کاماکورا" (1333-1185 میلادی) مصادف با ظهور جنگاوران و ورود روحانیون بودائی از کشور چین به ژاپن بود و این موضوعات تأثیرات شگرفی بر افکار و فرهنگ ژاپنی ها از جمله ساختار اماکن ، بازارها و باغ های ژاپنی گذاشتند. تا پیش از این دوره معمولاً باغ ها را فقط در حیاط خانه های ثروتمندان می ساختند امّا متعاقباً به ایجاد باغ های وسیعتر در جوار کاخ ها نیز پرداخته شد.

دوره "ماروماچی" (1568-1333 میلادی) در حقیقت دورۀ شکوفائی احداث باغ های ژاپنی بود و اشخاصی موسوم به "باغ سازان" (zenzui kawaramono) در این امور به مرحله خبرگی و ورزیدگی رسیده بودند.

در باغ های سبک بودائی از : کوه ، جویبار ، سواحل شنی ، تخته سنگ ها و آبشارها بهره می جستند که از نمونه های بارز اینگونه باغ ها می توان به : "Ryoanji" و "Daitokuji" در "کیوتو" اشاره نمود(5).

2) باغ ژاپنی سبک "باغ صخره ای/بودائی/خشک" (Rock/Dry/Zen Garden):

این نوع از باغ های ژاپنی موسوم به "کارساسوئی" (Karesasui) می باشد که روح گرائی مذهب بودا را تجلی می بخشد.

باغ "کارساسوئی" توسط یک راهب بودائی بنام "Muso soseki" در دوره های "کاماکورا- موراماچی" ابداع گردید. وی بجای استفاده از آب به بکارگیری شن و سنگریزه برای الهام بخشی رودخانه و دریا همّت گماشت و بدینگونه حالت صلح آمیز و حیرت آور فضای زیبای باغ های ژاپنی را تحقق بخشید.

از عناصر اصلی ساختار چنین باغ هایی آن است که از تخته سنگ ها در شکل ها و اندازه های مختلف استفاده می گردد و آنگاه انواع درختچه ها و بوته ها در جوارشان غرس می شوند.

بعلاوه از تکنیک های مختلفی در طراحی باغ های سبک بودائی استفاده می کنند. باغ های سبک بودائی موجب تدارک فضا و اتمسفر کافی برای اجرای مراسم مراقبه (meditation) و حرکات یوگا هستند. افراد علاقمند برای اجرای این موارد بر روی سطحی برجسته و سکو مانند قرار می گیرند (4).

 3) باغ ژاپنی سبک "باغ تپه و تالاب" (Hil & pond garden):

این نوع باغ که موسوم به "تسوکی یاما" (Tsukiyama) است، در واقع ارائه دهنده صحنه های طبیعی نظیر : برکه ها ، تپه ها ، سنگ ها ، درختان ، ماهی ها ، پل ها ، خزه ها ، گذرگاه ها ، گل ها ، درختچه ها و جویبارها می باشد.

با این اوصاف باغ های "تپه و تالاب" (تسوکی یاما) و "بودائی" (کارساسوئی) را می توان از جنبه های معنوی متشابه و همچنین تمایزات ساختاری با همدیگر مقایسه نمود. واژه "تسوکی یاما" به معنی تپه هایی است که بطور مصنوعی و توسط انسان شکل گرفته اند. باغ "تسوکی یاما" شیوه ای کلاسیک از باغ ژاپنی است که می توان با قدم زدن در پیاده روها و ایوان بیرونی معابدش لذت برد.

باغ های ژاپنی سبک "تپه و تالاب" معمولاً بزرگتر از باغ های سبک بودائی هستند ، اگر چه آنها را هم می توان با بکارگیری برخی تکنیک ها حتی در وسعت های کوچک احداث نمود. این نوع باغ تعداد زیادی از بازدیدکنندگان را در فصول بهار و پائیز به خود جلب می کند که بواسطه دربرداشتن شمار زیادی از درختان گیلاس ، افرا و جینگو است. این درختان به ظهور برگ های الوان در پائیز و همچنین شکوفه های زیبای گیلاس ژاپنی در بهار می پردازند که بسیار مطلوب بازدیدکنندگان هستند.

نمونه بارز باغ ژاپنی سبک "تسوکی یاما" را می توان باغ "جینکاکوجی" (Ginkakuji) یا به مفهومی دیگر "عمارت نقره ای" (silver pavilion) در شهر "کیوتو" نام برد (4).

4) باغ ژاپنی سبک "باغ چای" (Tea garden) :

باغ ژاپنی سبک "باغ چای" موسوم به "چانیوا" (Chaniwa) نوعی از باغ های ژاپنی است که مشتمل بر خانه های سنتی ژاپنی برای برگزاری مراسم صرف چای (tea ceremony) در حاشیه باغ می باشد. چنین مراسمی بویژه در سال های 1591-1522 میلادی بسیار رواج داشت. ژاپنی ها معتقدند که اینگونه باغ الهام بخش عالم روحانی و معنوی است.

در احداث باغ ژاپنی سبک "باغ چای" سعی می گردد تا از ایجاد بناهای مصنوعی خودداری ورزند و بگونه ای ظواهر طبیعی را لحاظ نمایند.

در چنین باغ هایی به ایجاد مکانی برای صرف چای موسوم به "چایخانه" (tea house) پرداخته می شود که ملزومات آن را بخش هایی چون : پله های سنگی ، فانوس های سنگی و دستجات فشرده ای از درختان تشکیل می دهند.

"چایخانه" در حقیقت عبارت از یک عمارت تابستانی موسوم به "gazebo" است که چشم انداز وسیعی به اکناف و جوانب باغ دارد.

باغ سبک "چانیوا" را می توان به دو بخش قسمت نمود :

1-4- بخش درونی باغ (inner garden)

2-4– بخش بیرونی باغ (outer garden)

بخش بیرونی باغ "چانیوا" دارای مسیری است که از طریق آن می توان به بخش درونی باغ دسترسی یافت. البته هر دو بخش درونی و بیرونی باغ "چانیوا" توسط دروازه هایی از یکدیگر مجزا می گردند.

رسم بر آن است که قبل از ورود به بخش درونی این باغ باید دست ها را با آب بشویند. برای این منظور از حوضچه های سنگی مملو از آب موسوم به "تسوکوبای" (Tsukubai) که در نقاط مختلف باغ احداث شده اند ، بهره می جویند.

بطور کلی "باغ چای" (چانیوا) در قیاس با باغ "تپه و تالاب" (تسوکی یاما) و باغ "صخره ای خشک" (کارساسوئی) کوچکتر است. با اینگونه باغ ها می توان در موارد دعوت به مراسم سنتی صرف چای (tea ceremony) در ژاپن مواجه گردید.

سیمای اصلی باغ های "چانیوا" مشتمل بر :

الف- فانوس های سنگی موسوم به "اشیدورو" (Ishidoro)

ب – حوضچه سنگی موسوم به "تسوکوبای" برای شستشوی دست های مهمانان

پ - دروازه میانی موسوم به "ناکاکوگوری" (Nakakuguri)

ت - پله های سنگی موسوم به "توبی-اشی" (Tobi-ishi)

ث - لوله های انتقال آب از جنس بامبو موسوم به "کاکیی" (Kakei) می باشند (4،5).

5) باغ ژاپنی سبک "پیاده روی" (Stroll garden) :

باغ های پیاده روی که موسوم به "کایو" (kaiyu) می باشند، در دوره "ادو" (1868-1600 میلادی) توسط مالکان بزرگ توسعه یافتند و به زیباترین باغ ها در سراسر ژاپن تبدیل شدند.

در اینگونه باغ های ژاپنی از تخته سنگ های عظیم و درختان باشکوه برای خلق مینیاتوری جلوه هایی از مناظر طبیعی بهره می جویند.

باغ های "کایو" مشتمل بر یک تالاب مرکزی و تعدادی باغچه های پیرامونی هستند. بدینگونه اشخاص قدم زنان از باغچه ای به باغچه مجاور می روند و لحظات خویش را در آرامش سپری می کنند.

این باغ ها دارای بخش های درونی و بیرونی نیستند بلکه دارای مسیرهایی برای انجام پیاده روی با فراغ بال و آسودگی می باشند. این پیاده رو ها دارای مسیرهای عبور هم جهت با گردش عقربه های ساعت هستند.

باغ های پیاده روی معمولاً دارای یک دریاچه یا تالاب مرکزی با مسیرهای متعدد راهپیمائی در اطراف آن می باشند. باغ هایی از گیلاس ژاپنی که طی دوره "ادو" در خارج از "کیوتو" احداث شده اند، نمونه های بارزی از باغ های سبک پیاده روی محسوب می شوند. این باغ ها دارای یک تالاب در مرکز باغ و چندین مکان برای صرف چای در اطراف و اکنافش هستند.

دو عنصر مهم باغ های ژاپنی یعنی درختان و تخته سنگ های عظیم (boulders) را برای افزایش زیبائی به این قبیل باغ ها نیز افزوده اند. نمونه بارز باغ پیاده روی را در "سویزینج پارک" (Suizenj park) شهر "کاماموتو" می توان ملاحظه نمود.

باغ دیگری بنام "اوکینیوا" (Oikeniwa) به معنی "باغ- تالاب" در قرن هفدهم میلادی ساخته شد که دارای یک تالاب مرکزی با چندین جزیره کوچک مملو از درختان سوزنی برگ است.

باغی نیز بنام "کوراکیون" (Korakuen) در سال 1626 میلادی در "توکیو" ساخته شد که آن نیز می تواند مؤید این سبک از باغ های ژاپنی باشد. این باغ دارای یک دریاچه مرکزی و یک جزیره در داخل آن است که به خدای هندی موسوم به "بنازایتن" (Benzaiten) اهدا گردیده است. هندوان وی را حافظ موهبت خوشبختی برای بشر قلمداد می نمایند. یک پُل سنگی به شکل نیم دایره موسوم به "پل ماه کامل" (full-moon) باعث اتصال جزیره به ساحل تالاب می شود. انعکاس این پل نیم دایره ای بر سطح آب باعث تکمیل شکل دایروی می گردد.

یکی از فواید باغ های سبک پیاده روی آن است که از مسیرهای مختلف می توان به سرتاسر باغ دسترسی یافت و از زیبائی هایش بهره گرفت (4،5).

6) باغ ژاپنی سبک بهشت (Japanese paradise garden) :

اشرافیت ژاپن طی قرن دهم میلادی به شدت تحت تأثیر فرامین دین بودا قرار گرفت و ایمان به وجود مکانی زیبا ، دل انگیز و مملو از پاکی ها بنام بهشت (paradise یا pure land)  موسوم به "جودو" (Jodo) گسترش یافت و بدینطریق باغ هایی برای تجلی مواهب بهشت در عالم خاکی و ناسوت بر اساس آموزه های دین بودا احداث شدند.

باغ ژاپنی سبک بهشت در طی دورۀ "حیّان" توسط مریدان فرقه "آمیدا" (Amida sect) و راهبان بودائی در ژاپن ابداع گردید. عناصر اصلی ساختار باغ های بهشت عبارتند از :

1-6- تالاب مملو از نیلوفرهای آبی

2-6- پل های قوسی شکل

3-6- تالار بودائی بزرگ

4-6- درختان

تالاب ها نقطه مرکزی باغ های ژاپنی سبک بهشت یا "جودو" را تشکیل می دهند. در وسط تالاب نیز به احداث جزیره ای مبادرت می ورزند که با یک پُل به حاشیه تالاب مرتبط می گردد.

از باغ های ژاپنی سبک بهشت می توان به نمونه هایی چون : باغ "Byodoin temple" مربوط به معبدی در حومه "کیوتو" و باغ ژاپنی "Motsuji temple" اشاره داشت که از مکان های مناسب برای تمدّد قوای فکری و رسیدن به آرامش روحی محسوب می گردند.

باغ های ژاپنی سبک بهشت معمولاً با عناوین زیر نیز بیان می شوند :

الف- سرزمین پاکی ها (pure land garden)

ب – بودای نشسته بر تپه (imitates the Buddha sitting on a raised level surface)

پ – جزیره ای در میان تالاب نیلوفر آبی (island contemplating in the middle of a lotus pond) (4،5).

7) باغ ژاپنی سبک تالابی (Japanese pond garden) :

این نوع باغ بدواً در چین ابداع گردید سپس در دورۀ "حیّان" (Heian) در ژاپن معرفی شد. احداث و نگهداری باغ های تالابی نسبتاً پُر هزینه است.

باغ تالابی "معبد داکاکوجی" (Daikakuji temple) از جمله باغ های ژاپنی سبک تالابی است که به دستور امپراطور "ساگا" (Saga) ایجاد شد. وی علاقه وافری به ایجاد و حفاظت از اینگونه باغ ها داشت.

عناصر اصلی باغ های تالابی شامل : یک ساختمان تشریفاتی دو باله و یک دریاچه یا تالاب بزرگ در مقابل آن است.

از دیگر باغ های ژاپنی تالابی می توان به "Heian Jingu shrine" واقع در "کیوتو" اشاره نمود که در فصل بهار مملو ازشکوفه های گیلاس ژاپنی می گردد (4).

8) باغ ژاپنی سبک حیاطی (Gapanese courtyard garden) :

باغ ژاپنی سبک حیاطی موسوم به "تسوبونیوا" (Tsuboniwa) از وسعت کمی برخوردار است و به سبب شمول عناصر متفاوتی که نسبت به سایر اقسام باغ های ژاپنی دارد ،دارای انواع گوناگون تری است. اگرچه این نوع باغ نیز از دوره "حیّان" رایج گردید امّا در دوره "اِدو" بسیار گسترش یافت تا بدانجا که اغلب تاجران ژاپنی نسبت به احداث باغ های کوچکی در ورای مغازه ها و خانه هایشان همّت می گماردند. بعلاوه بسیاری از اقامتگاه های جنگاوران ژاپنی موسوم به "سامورائی ها" (samurai) نیز مزّین به اینگونه باغ ها بودند.

باغ های ژاپنی حیاطی گواینکه : کوچک ، ساده و بی آلایش هستند امّا بکارگیری اجزایی از باغ های ژاپنی سبک های : بودائی ، چای و تپه ای توانسته است به ایجاد مجموعه ای کامل منجر گردد.

اجزائی که در ساختار باغ های ژاپنی حیاطی بکار می آیند ، غالباً از نوع زینتی می باشند و قابلیت کاربردی ندارند. معماران ژاپنی با احداث باغ های حیاطی توانسته اند حیطه کوچک مجاور خانه ها را به صحنه هایی زیبا ، مفرّح و دل انگیز تبدیل سازند (4).

9) باغ ژاپنی سبک خزه (Moss) :

باغ ژاپنی سبک خزه موسوم به "شیندن زاکوری" (Shinden-zukuri) است.

بنابر ادعای مورخین ، پایتخت ژاپن در سال 794 میلادی و در دوره امپراطوری "حیّان" از شهر "نورا" به "کیوتو" انتقال یافت و خانواده "فوجی وارا" (Fujiwara) آن زمان در قدرت قرار داشتند. آنها علاقه وافری به احداث باغ های بزرگ در سبک "خزه" داشتند. علت چنین علاقه ای آن بود که آب و هوای "کیوتو" در تابستان ها نسبتاً گرم است لذا کاخ نشینان با ایجاد کانال های آب موسوم به "یاریمیزو" (yarimizu) در بخش های مختلف باغ ها به ایجاد شرایط خنک اقدام می کردند.

در اینگونه باغ ها همچنین تالاب های تخم مرغی شکلی برای قایقرانی تفریحی احداث می شده است.

عمارت های کلاه فرنگی نیز در وسط چنین تالاب هایی ایجاد می گردیدند تا محلی برای استراحت ، خلوتگاه و گاهاً ماهیگیری باشند. این عمارت ها از طریق راهی باریک و پوشیده از شن به کناره های تالاب متصل می شدند.

باغ های سبک خزه در دوره های : "حیّان" ، "کاماکورا" و "ماروماچی" بوفور احداث شدند که نمونه بارز آنها باغ ژاپنی "Saihoji temple" در "کیوتو" می باشد (5).

معروفترین باغ های ژاپنی :  

ژاپنی ها همواره معتقدبوده اند که فضای آرامش بخش باغ ها می توانند موجب پالایش مغز انسان گردند و خستگی های جسمی- روانی و افکار ناخوشایند را از آنان بزدایند. شاخص ترین باغ های ژاپنی در شهر "کیوتو" واقع شده اند.

برخی از معروفترین باغ های ژاپنی عبارتند از :

1) باغ ژاپنی Korakuen garden :

باغ "کوراکیون" نوعی از باغ های سبک پیاده روی (strolling garden) محسوب می شود که در سال 1952 میلادی تحت لوایح قانونی برای محافظت از فرهنگ ملی ژاپن نوسازی شد. باغ "کوراکیون" در مجاورت قصر "اوکایاما" و در شهری به همین نام واقع می باشد. این باغ نظیر باغ های "کینروکیون" (kenrokuen) و "کایراکیون" (kairakuen) دارای مناظر طبیعی زیبا و بدیع است. احداث باغ مذکور را در سال 1687 میلادی به دستور یکی از زمین داران بزرگ موسوم به "Ikeda Tsunamasa" آغاز نمودند و در سال 1700 میلادی به اتمام رساندند و بدین ترتیب حدود 13 سال برای تکمیل پروژه صرف گردید.

بسیاری از بازدیدکنندگان خارجی معتقدند که باغ "کوراکیون" مجموعه ای بدیع و منحصر بفرد از مناظر و قصرهای ژاپنی است که می تواند فرهنگ اصیل آن کشور را آشکار گرداند. این باغ مشتمل بر : مکان صرف چای ، استراحتگاه ، زیارتگاه ، تالاب ، تپه های تمرکز ذهن ، باغ زنبق ، باغ چای ، مزرعه برنج ، درختستان های افرا ، آلو و گیلاس ژاپنی (ساکورا) نیز می باشد.

بعلاوه قفس های متعددی از پرندگان از جمله مرغ ماهیخوار تاج قرمز ژاپنی (red-crowned crane) در باغ قرار داده شده اند.

برخی فستیوال های سالانه کشور ژاپن نظیر : جشن سلامت روح و روان (Goshinko) ، مراسم آغاز برداشت چای (Tea picking) ، جشنواره نوشیدن چای (Yosai) ، جشنواره نیلوفر آبی ، جشن آغاز بهار ، جشنواره کشت برنج و غیره همواره در این مکان برگزار می گردند (4).

2) باغ ژاپنی Kairakuen garden :

باغ ژاپنی "کایراکیون" از مشهورترین باغ های ژاپنی برای تماشای شکوفه های آلو موسوم به "یومه" (ume) در آغاز فصل بهار است. واژه "کایراکیون" در فرهنگ ژاپنی به معنی گردش لذت بخش گروهی در پارک می باشد.

باغ "کایراکیون" که یکی از 3 باغ زیبای ژاپنی محسوب می شود، در منطقه "اباراکی" شهر "میتو" واقع است و زیباترین مناظر سراسر ژاپن را به نمایش عموم می گذارد. این باغ دارای بیش از 100 واریته از انواع درختان آلو است که شکوفه هایشان سراسر باغ را در آغاز بهار مملو از عطر دل انگیز و مسحور کننده می نمایند. باغ "کایراکیون" به دستور فرمانروا "تاکاگاوا ناریاکی" (Tokugawa Nariaki) در سال 1842 میلادی احداث گردید (4).

3) باغ ژاپنی Kenrokuen garden :

باغ "کِنروکیون" توسط وزارت آموزش و پرورش ژاپن در راستای حفاظت از هنر و فرهنگ ملی آن کشور اداره می گردد. این باغ که بزرگترین مجموعه درختان ژاپن را در بر دارد ، در شهر "کانازاوا" استان "اشیکاوا" واقع است. باغ "کِنروکیون" توسط یکی از ملاک بزرگ "کاگا" و در سبک باغ های پیاده روی احداث گردیده و بدواً در مالکیت خصوصی قرار داشته است.

باغ "کِنروکیون" در فصل بهار مملو ازشکوفه های گیلاس ژاپنی می شود و صحنه هایی مهیّج را جلوه گر می سازد. این باغ مشتمل بر مواردی است که مجموعه آنها مناظری مجلل و با شکوه را در چشم انداز بازدیدکنندگان مهیّا می گردانند :

1-3- یک تالاب مصنوعی بزرگ

2-3- تعدادی جزیره

3-3- تخته سنگ ها

4-3- مکانی برای صرف چای

5-3- فانوس های سنگی

6-3- کلبه ها

7-3- باغچه های گل

8-3- خزه 

9-3- مسیرهای پیاده روی (4).

4) باغ ژاپنی Motsuji temple :

باغ "معبد ماتسوجی" در قرن دوازدهم میلادی احداث شد و نمونه ای از باغ های سبک "جودو" محسوب می گردد. این باغ علاوه بر بوته ها و درختان زینتی شامل بکارگیری هنرمندانه ای از : تخته سنگ ها ، شن ، تپه های مصنوعی ، تالاب ها و آب های جاری است. در باغ مذکور بر عکس باغ های سبک غربی که درختان را با نظمی ویژه و مطابق با توپوگرافی زمین غرس می کنند، به کاشت درختان با شیوۀ خاص سنت ژاپن پرداخته اند که تقلیدی از طبیعت زیبا و بی نظیر آن کشور می باشد (5).

5) باغ ژاپنی Seisui Tei :

باغ ژاپنی "سیزو تای" موسوم به باغ "آب پاک" (pure water) به سبک بودائی (Zen) در "مینه سوتای" آمریکا احداث گردیده است. باغ "سیزو تای" توسط یک معمار معروف ژاپنی بنام "Koichi kawana" طراحی و اجرا شده است. این باغ که اهدائی خانواده "John G. Ordway" در سال 1985 میلادی می باشد ، تدارک کننده محیطی آرام و ساکت برای بازدید کنندگان می باشد. باغ مزبور بعنوان یکی از 25 باغ ژاپنی موجود در ایالات متحده آمریکا بشمار می آید.

مرکز باغ "سیزو تای" که با درختان بزرگ احاطه می باشد، دارای آبشاری به ارتفاع 9 فوت است که منظره ای اعجاب انگیز را مجسّم می سازد. چیزهایی که در باغ تعبیه شده اند ، جملگی یگانه و منحصر بفرد هستند لذا بازدید کنندگان با مناظر تکراری مواجه نمی شوند و بدین لحاظ مجبورند در سرتاسر باغ حضور یابند تا از تمامی مواهبش بهره مند گردند.

بازسازی باغ "سیزو تای" در سال 1995 میلادی انجام پذیرفت. از جمله اینکه شکل ظاهری آبشار آن را بگونه ای طبیعی تر تغییر دادند و در اطرافش تعدادی تخته سنگ و تپه های کوچک تعبیه نمودند. پیاده روهای پوشیده از سنگریزه را در سراسر باغ بوجود آوردند تا بازدیدکنندگان با تأنی به قدم زدن بپردازند. برخی درختان قدیمی باغ حذف شدند و درختان زیباتری جایگزین گردیدند که با شرایط اقلیمی منطقه سازگاری دارند. تعدادی حوضچه ، ستون سنگی و فانوس های سنگی نیز به مجموعه افزوده گردیدند. همچنین بمرور اتاق های متعددی برای استراحت و اقامت موقت بازدیدکنندگان احداث شده اند (2،1).

اسامی و سبک مشهورترین باغ های ژاپنی :

فهرست مشهورترین باغ های ژاپنی به قرار زیر می باشد :

1) Korakuen در سبک پیاده روی (stroll garden)

2) Kairakuen در سبک مناظر (landscape garden)

3) Kenrokuen در سبک های پیاده روی ، مناظر و صرف چای (Tea garden)

4) Ryoan-ji temple درسبک بودائی (zen garden)

5) Suizenji Koen در سبک پیاده روی

6) tenryu-ji temple در سبک پیاده روی

7) Tofuku-ji temple در سبک بودائی

8) Entsu-ji temple درسبک مناظر

9) Kinkauji/golden pavilion در سبک های پیاده روی و مناظر

10) Katsura imperial villa در سبک پیاده روی و تالاب (pond & stroll garden)

11) Acachi museum of art در تلفیق با سبک مدرن (Modern style)

12) Ginkaku-ji درسبک تالاب خشک (pond & dry)

13) Shoden-ji درسبک بودائی

14) Hosen-in درسبک بودائی

15) Byodoin در سبک بهشت (paradise)

16) Daitoku-ji temple در سبک بودائی

17) Motsuji temple در سبک بهشت

18) Suizenji park در سبک پیاده روی

19) Ginkaku-ji در سبک بودائی و خزه (Zen & moss)

20) Heijo palace در سبک تالاب (Pond)

21) Saiho-ji temple در سبک خزه (Moss)

22) Shukkeien garden در سبک پیاده روی و تپه (Stroll & hill)

23) Daigoji temple در سبک مناظر و بودائی (Landscape & Zen

24) Ritsurin garden در سبک پیاده روی

25) Nijo castle در سبک مناظر

26) Shikinaen garden در سبک پیاده روی

27) Kyoto imperial palace در سبک خشک (Dry)

28) Kanjizaio-in در سبک بهشت

29) Shinjuku Gyoen در سبک مناظر و تلفیق با شیوۀ انگلیسی- فرانسوی

30) Ninnaji temple در سبک بودائی

31) Toji temple در سبک بودائی و تالاب (Zen & pond)

32) Oyama shrine در سبک تالاب

33) Nanzenji temple در سبک تالاب

34) Kodai-ji temple در سبک بودائی

35) Heian-Jingu shrine در سبک تالاب (4).

تأثیر فصول سال بر باغ های ژاپنی :

بسیاری از مردم ژاپن علاقمندند که به راهپیمائی عصرگاهی طی فصول بهار ، پائیز و تابستان در باغ های سنتی بپردازند بویژه اینکه تماشای شکوفه های خوش رنگ درختان آلو در باغ "Kairkuen" و شکوفه های گیلاس ژاپنی در باغ "Ninnaja temple" را بسیار دلپذیر و خوشایند می دانند.

باغ "Tofuku-ji temple" در شهر "کیوتو" واقع است. این باغ که در سبک باغ های بودائی ساخته شده است ، در فصل پائیز جلوه ای زیبا از برگ های رنگارنگ و درخشان را به نمایش می گذارد. این باغ همچنین هر ساله در فصل تابستان میزبان برگزاری فستیوال زنبق است که بسیاری از علاقمندان از سرتاسر ژاپن در آن شرکت می جویند.

بهر حال فصول چهار گانه ای که در کشور ژاپن وقوع می یابند ، بزرگترین صدمات و بیشترین خسارات را هر ساله بر زیبائی و شکوه باغ های ژاپنی وارد می سازند (4).

منابع و مآخذ :

1) Arboretum – 2017 – Elements of Japanese gardens – www.arboretum.umn.edu

2) Arboretum – 2016 – Japanese garden introduction and history : Seisui Tui , garden of pure water – www.arboretum.umn.edu

3) Crump , Claudia – 2017 – Creating a Japanese rock garden – Indiana University

4) Kyuhoshi – 2017 – Japanese gardens : history , types , elements and more – Kyuhoshi ; Japan Travel & Culture Guide

5) Mofa – 2017 – Gardens ; A unique integration of elements to create beauty – Ministry of Foreign Affairs ; Japan

6) Suzuki , Arno – 2005 – The learning process of Japanese Gardens – University of California