مقالات کشاورزی اندیشه سبز پارسی

"پرورش انگور فرنگی 2" ؛

" 2 Currants & Gooseberries"

 

  

 

گردآوری و تدوین :

اسماعیل پورکاظم ؛ کارشناس ارشد زراعت ،

مدرّس دانشگاه جامع علمی کاربردی گیلان 

 

 

ث) بادزدگی ساقه های رونده (cane blight) :

همچنان که میوه های انگور فرنگی در حال بالغ شدن و آمادگی برای برداشت هستند ، بواسطه شدت سرایت بیماری "بادزدگی" ملاحظه می شود که ساقه ها خشک ، برگ ها پژمرده و میوه ها چروکیده می گردند.

تداوم این روند باعث می شود که عامل بیماری کم کم به داخل پوست و چوب ساقه ها نفوذ یابد و با ایجاد حلقه ای از بافت مُرده به مرگ بوته های انگور فرنگی منجر گردد.

در چنین مواردی باید چندین دفعه در هر سال به بازرسی از بوته های انگور فرنگی مبادرت ورزید و ساقه های مبتلا را هرس نمود و سپس معدوم ساخت (1).  

 

 

برداشت انگور فرنگی :

باغداران انگور فرنگی می توانند در سال بعد از غرس نهال ها به برداشت محصول به میزان کم اقدام ورزند. به هر حال هر بوته از کیورانت های سفید و قرمز و همچنین گاس بری ها در مراحل بلوغ قادر به عملکرد سالانه 6-4 کوآرت خواهند بود درحالیکه عملکرد کیورانت های سیاه فقط به نصف این مقدار می رسد (5).

 

احداث باغ های جدید انگور فرنگی تا برداشت اولین محصول اقتصادی دارای وقفه ای 3 ساله است و اولین برداشت (harvesting ، reap) اراضی زیر کشت انگور فرنگی در سال سوّم یا چهارم وقوع می یابد (1،6).

 

میوه های سته (berries) انگور فرنگی ها ضمن اواخر ژوئن تا اواسط جولای بر روی بوته ها می رسند.

آنها در این دوره به بزرگترین اندازه نائل می گردند و بافت نرمی می یابند، بطوریکه میوه های رسیده را به سادگی می توان بین دو انگشت دست له نمود (6،1).

 

دوره رسیدگی کیورانت ها  حدود 2 هفته و برای گاس بری ها حدود 6-4 هفته به درازا می انجامد لذا امکان برداشت میوه های هر بوته در 4-1 دفعه (pickings) و طی مراحل مختلف رسیدگی وجود دارد.

 

میوه های رسیدۀ انگور فرنگی ها قادر به بقاء برای مدت بیش از یک هفته بر روی بوته ها هستند سپس ریزش می کنند.

 

کیورانت های سیاه را بواسطه سفتی بافت میوه ها می توان بصورت منفرد یا دانه ای (individual) برداشت کرد ولیکن اگر اقدام به برداشت منفرد میوه های کیورانت قرمز و سفید بنمایند آنگاه ممکن است بسیاری از میوه ها بواسطه بافت نرمی که دارند ، شکافته شوند و مقادیری از عصاره هایشان تلف گردند. از این جهت میوه های کیورانت های قرمز را ترجیحاً بصورت خوشه ای (clusters ، strings) برداشت می کنند و این میوه ها را بعداً و قبل از مصرف یا فرآوری از خوشه ها تفکیک (stripping) می نمایند.

 

بخاطر داشته باشید که اگر قصد تهیّه عصاره یا ژله انگور فرنگی را داشته باشید، باید سته ها را بدون اینکه از خوشه ها مجزا سازید ، له (crush) کنید (5،6،1).

 

رنگ میوه های رسیدۀ انگور فرنگی ها بستگی به واریته ها از قرمز تا سبز متفاوت می باشد (6،1).

 

برخی از باغداران اقدام به برداشت میوه های گاس بری پس از رشد کامل و قبل از رسیدگی می نمایند. بدین ترتیب آنها ترجیح می دهند که از میوه های نارس (immature) برای تهیّه مرباها و کیک های میوه ای بهره گیرند.

 

بسیاری از باغداران نیز بویژه برای مقاصد تازه خوری (fresh) ترجیح می دهند که میوه های گاس بری ها را پس از رسیدگی کامل برداشت کنند، که بسیار توصیه گردیده است (5).

 

برای برداشت آسان تر میوه های انگور فرنگی ها باید پارچه ای از جنس کرباس (canvas) یا مشابه آنرا در زیر بوته ها بگسترانید سپس بوته ها را بتکانید تا میوه های رسیده بر روی پارچه ریزش یابند. البته این روش برای انواعی از انگور فرنگی ها که دارای بوته های خاردار هستند ، مناسب نمی باشد زیرا موجب سوراخ شدن میوه ها در حین برداشت می شود (5).

 

بوته های بالغ انگور فرنگی ها می توانند سالانه حدود 8-4 پوند (5-4 کوآرت) میوه بدهند.

 

روند محصول دهی بوته های انگور فرنگی می تواند برای 15 سال و گاهاً بیشتر دوام یابد (1،6).

 

برخی انواع انگور فرنگی موسوم به "گاس بری" (gooseberry) نسبت به انواع دیگر موسوم به "کیورانت" (currant) دارای خارهای سوزنی و تیز می باشند لذا برداشت محصول آنها به کندی ، ظرافت و دقت صورت می پذیرد (6،1).

 

میوه های انگور فرنگی که برای تازه خوری (fresh use) و یا برخی اعمال فرآوری در نظر گرفته می شوند، عموماً توسط دست و در زمان رسیدگی کامل برداشت می شوند و سریعاً به مصرف می رسند (6).

 

برداشت میوه های انگور فرنگی برای تهیّه مربا معمولاً زمانی انجام می پذیرد که کاملاً رسیده باشند تا میزان پکتین طبیعی آنها در بالاترین حد قرار گیرد ، گواینکه ممکن است برخی افراد تهیّه مربا از میوه های نارس و ترش مزه را ترجیح دهند (1).

 

 

انبارداری انگور فرنگی ها :

انگور فرنگی هایی را که به صورت نارس برداشت می شوند، می توان در محل خنک برای چند روز تا 2 هفته انبار نمود (6).

 

جهت تمیز کردن میوه های انگور فرنگی می توان از پارچه های حوله ای استفاده نمود. برای این منظور ابتدا پارچه حوله ای را بر روی سطح صاف شیبداری نظیر تخته پهنی که بصورت مایل استقرار یافته است، پهن می کنند سپس میوه های درشت برداشت شده را در قسمت فوقانی پارچه حوله ای رهاسازی می کنند. بدین ترتیب میوه ها در اثر جاذبه زمین و در جهت سرازیری به سمت پائین حرکت می نمایند و در پائین شیب جمع می شوند درحالیکه مواد ناخالصی آنها از جمله برگ ها و دُم میوه ها به پارچه حوله ای می چسبند (2).

 

برای انبارداری (storage) انگور فرنگی ها باید میوه های سته آنها را بلافاصله پس از برداشت درون محفظه های درب دار و یا پاکت های قابل انسداد قرار داد و بلافاصله خنک نمود تا برای چند هفته قابل نگهداری باشند.

برای نگهداری میوه های انگور فرنگی به مدت طولانی تر باید آنها را به حالت یخزده (فرز کرده) در آورد (1).

برای این منظور بهتر است میوه های تازۀ انگور فرنگی را پس از شستشو با پارچه یا کاغذ حوله ای خشک نمود سپس بصورت لایه ای بر روی بشقاب های یکبار مصرف قرار داد و روی آنها را با صفحات پلی اتیلین پوشانید آنگاه برای یخزدن در فریزر قرار داد.

میوه های فرز شده را می توان تا 2 سال نگهداری نمود (2).

 

 

نیازهای کارگری و ملاحظات اقتصادی :

هر ایکر از باغات انگور فرنگی با حدود 600 بوته نیازمند 50 ساعت نیروی انسانی برای تولید و 400 ساعت برای برداشت محصول است. ضمن اینکه به کارگران بیشتری برای انجام فرآوری محصول نیاز می باشد (6).

 

برای احداث باغ های انگور فرنگی به سرمایه گذاری اولیه برای آماده سازی بستر ، استقرار گیاه و ایجاد سیستم های آبیاری نیاز می باشد.

بیشترین اهمیّت در احداث باغ های انگور فرنگی مرتبط به ابتیاع نهال های مناسب است.

هر نهال انگور فرنگی در حدود 5 دلار در کانادا بفروش می رسد. بدین ترتیب با محاسبه بهای هر پوند میوه های انگور فرنگی به میزان 6/3 دلار می توان محاسبه نمود، که سرمایه گذاری اولیه را می توان طی 5-4 سال تولید آغازین بدست آورد.

 

کارشناسان میزان هزینه احداث هر ایکر از باغات انگور فرنگی طی 3 سال اولیه تا آغاز برداشت اقتصادی در سال چهارم را حدود 16 هزار دلار تخمین زده اند.

 

تولید محصول انگور فرنگی در سال های پُربار (full-bearing) در حدود 8000-6000 دلار در ایکر ارزش دارد، که به هزینه ای معادل 800 دلار برای برداشت و بازاریابی نیاز دارد.

 

محاسبات نشان می دهند که هر ایکر از باغات انگور فرنگی سالانه به حدود 1650 دلار بعنوان هزینه های کل (total expenses) نیازمند می باشد (6).

 

 

 

عناصر غذایی و فواید انگور فرنگی :

میوه های انگور فرنگی منبعی غنی از آنتی اکسیدان ها هستند. آنتی اکسیدان ها در زُمرۀ مواد بیوشیمیایی مهّم در رژیم غذایی انسان ها می باشند.

انگور فرنگی های سیاه سرشار از ویتامین C ، پتاسیم ، منگنز و فیبر غذایی هستند.

کیورانت های سیاه سرشار از ویتامین C هستند و معمولاً برای تهیّه عصاره ، مربا ، ژله ، کیک میوه ای و سایر دسرها مصرف می شوند.

کیورانت های قرمز غالباً برای تدارک ژله و نوشابه ها کاربرد یافته اند.

کیورانت های سفید قاعدتاً به اندازه انواع قرمز و سیاه خواهان ندارند لذا از موارد مصرف کمتری برخوردارند.

میوه های گاس بری ها را می توان در رنگ های زرد ، سبز و قرمز مشاهده کرد. آنها غالباً بصورت تازه خوری ، تهیّه مربا ، کیک میوه ای و سایر دسرها استفاده می شوند.

میوه های انگور فرنگی ها به سادگی فرز می شوند، تا برای مصارف آتی بکار روند (2،5).

 

آزمایش "ظرفیت جذب رادیکال های اکسیژن" یا "ORAC" (oxygen radical absorption capacity test) نشاندهنده فعالیت آنتی اکسیدانی بارز میوه های انگور فرنگی به میزان بالاتر از مقیاس 40 بوده است، که بسیار قابل ملاحظه می باشد (2).

 

"جدول5) نتایج آزمایش ORAC میوه های انگور فرنگی به شرح زیر بوده است (2):"

 

 

 

 

طرز خشک کردن انگور فرنگی ها :

برای خشک کردن میوه های انگور فرنگی به شرح زیر عمل می گردد :

ابتدا سینی هایی را انتخاب می کنند و آنها را با پارچه چیت می پوشانند. آنگاه میوه ها را بر سطح پارچه پخش می کنند. سینی ها را برای مدت 2 روز در مقابل آفتاب قرار می دهند و میوه ها را یکبار در روز بهم می زنند. سینی های مزبور را متعاقباً به یک مکان خشک و گرم منتقل می سازند، تا میوه ها تدریجاً رطوبت خود را از دست بدهند (2).

 

جهت خشک کردن میوه های انگور فرنگی از دستگاه های خشک کن موسوم به "دی هیدراتور" (dehydrator) نیز می توان بهره گرفت. برای این منظور میوه ها را بر روی سینی های دارای سطح مشبک می گسترانند و سپس در داخل دستگاه مزبور تحت دمای 42-40 درجه سانتیگراد قرار می دهند(2).

 

بعلاوه میوه های انگور فرنگی را می توان تحت دمای 60 درجه سانتیگراد در داخل آون ها سریعاً خشک نمود ولیکن برای این منظور باید درب آون ها را برای فرار رطوبت مازاد نیمه باز گذاشت (2).  

 

میوه های انگور فرنگی خشک شده را پس از بسته بندی باید در مکان های خشک و خنک انبار نمود.

 

میوه های خشک شدۀ انگور فرنگی بسیار سفت و دانه مانند (seedy) هستند لذا قبل از مصرف باید در آب تمیز خیسانده شوند (2).  

 

 

طرز تهیّه عصاره انگور فرنگی :

برای استخراج عصاره (juice) میوه های انگور فرنگی باید 14 فنجان از آنرا با یک فنجان آب درون ظرفی قرار داد. میوه ها را با دست له می سازند سپس ظرف حاوی آنرا با دمای کم برای مدت 10 دقیقه می جوشانند. ژله حاصله را صافی می کنند و درون شیشه هایی می ریزند و سپس با 1/4 اینچ فضای خالی درب بندی می کنند.

اینگونه عصاره ها را باید در یخچال فرز نمود و یا بصورت کنسرو در آورد.

برای کنسرو کردن ظروف حاوی عصاره ها باید آنها را برای مدت 5 دقیقه درون آب جوش قرار داد (2).

 

 

طرز تهیّه شربت انگور فرنگی :

برای تهیّه شربت (syrup) انگور فرنگی به 1 فنجان عصاره آن بعلاوه 2 فنجان شکر نیاز می باشد. مواد مذکور را در ظرفی مخلوط می کنند و تحت دمای 65 درجه سانتیگراد قرار می دهند ولیکن نمی جوشانند.

شربت حاصله را می توان بر روی بیسکویت ، کیک میوه ای ، نان باگت ، بستنی و یا سایر دسرها ریخت و به عنوان عصرانه تناول نمود.

شربت انگور فرنگی را به مدت 6 ماه می توان بدون کریستاله شدن درون یخچال نگهداری کرد ولیکن برای زمان های طولانی تر باید آنرا فرز کرد و یا کنسرو نمود (2).

 

 

طرز تهیّه پوره انگور فرنگی :

طرز تهیّه پوره (puree) انگور فرنگی عبارت است از :

1) شیوه بدون پختن :

در این شیوه 4 فنجان از میوه های انگور فرنگی را شسته و آبکش می کنند. آنگاه میوه های مزبور را در دستگاه مخلوط کن می ریزند تا پوره ای غلیظ و باثبات حاصل آید (2).

 

2) شیوه با پختن :

در این روش ابتدا یک فنجان از آب را با 4 فنجان میوه انگور فرنگی درون ظرفی می ریزند و می پزند تا زمانیکه پوست میوه ها در اثر گرمای پخت بترکند. آنگاه آنها را درون آبکش می ریزند و با فشار دست ها صافی می کنند. بدین ترتیب پوره ای حاصل می شود، که پوست میوه ها و دانه هایشان جدا گردیده اند و باید دور ریخته شوند (2).

 

 

طرز تهیّه لواشک انگور فرنگی :

برای تهیّه لواشک (fruit leather) انگور فرنگی بشرح زیر عمل می شود :

ابتدا 2 فنجان از پوره انگور فرنگی را با 1/4 فنجان عسل مخلوط می سازند سپس آنرا بر روی سینی هایی که با صفحات پلاستیکی پوشانده شده اند، به ضخامت 1/8-1/4  اینچ پخش می کنند. بدین ترتیب تمامی سطح سینی ها تا لبه ها با مخلوط پوره و عسل پوشش می یابند که باید برای مدت 6 ساعت درون آون با دمای 60 درجه سانتیگراد قرار گیرند.

در این مورد نیز درب آون را اندکی باز می گذارند تا رطوبتی که از میوه ها گرفته می شود، تدریجاً از محفظۀ دستگاه خارج گردد (2).

 

 

طرز تهیّه ژله انگور فرنگی :

طرز تهیّه ژله (jelly) انگور فرنگی بشرح زیر است :

ابتدا 5/6 فنجان از عصاره انگور فرنگی را با 7 فنجان شکر و 1 پاکت پودر پکتین (معادل 75/1 اونس یعنی حدود 50-45 گرم) درون ظرفی مخلوط می سازند و تحت دمای بالا به مدت چند دقیقه قرار می دهند و مخلوط را مداوماً بهم می زنند. سپس ظرف را از روی حرارت برمی دارند و مخلوط را کف گیری (skim off foam) می کنند. آنگاه ژله حاصله را درون شیشه هایی با 1/4 اینچ فضای خالی می ریزند و پس از درب بندی درون آب جوش به مدت 5 دقیقه قرار می دهند تا کنسر و بادوام گردد (2).  

 

 

پرورش کیورانت ها (Ribes) :

"کیورانت ها" یا انگور فرنگی های بدون خار و شفاف دارای انواع زیر هستند :

 

1) کیورانت های قرمز و سفید که تنها تفاوت آنها در رنگ هایشان است شامل :

1-1) Ribes rubrum

2-1) Ribes petraeum

3-1) Ribes sativum

 

2) کیورانت های سیاه نظیر :

1-2) Ribes nigrum (3).

 

 

مشخصات گیاهشناسی کیورانت ها :

الف) بوته های کوچک به ارتفاع 5/1-1 متر

ب ) بدون خار

پ ) برگریز (خزان کننده)

ت ) بیشترین ثمردهی توسط ساقه های 2-1 ساله

ث ) کاهش شدید عملکرد در ساقه های چهار ساله و بیشتر (3).

 

 

مشخصات گل کیورانت ها :

الف) غیر واضح

ب ) خودبارور ولیکن اندازه میوه ها در صورت دگرگشنی افزایش می یابد.

پ ) دخالت حشرات در گرده افشانی

ت ) دورۀ گلدهی طولانی (3).

 

 

مشخصات میوه کیورانت ها :

الف) سته های کوچک

ب ) آرایش خوشه ای

پ ) دوام میلۀ پرچم تا زمان مصرف میوه

دوام میله پرچم ها می تواند موجب اشکالاتی در هنگام تازه خوری میوه ها گردد امّا مشکلی برای فرآیند ایجاد نمی کند (3).

 

 

مهمترین ویژگی های کیورانت های سفید و قرمز عبارتند از :

1) بومی مناطق خنک آسیا و اروپا

اغلب کیورانت های پرورشی امروزی در اروپا اصلاح گردیده اند.

 

2) اولین کیورانت قرمز آمریکا به نام "Fay`s prolific" در سال 1868 میلادی معرفی شد.

 

3) سایر ارقام کیورانت های قرمز که طی سال های اولیه قرن بیستم معرفی شدند عبارتند از :

"Wilder" ، "Red Cross" ، "Diploma" و "Perfection" (3).

 

 

شرایط عمومی پرورش کیورانت ها :

الف) قادر به تحمل سرمای زمستان تا 40-  درجه فارنهایت

ب ) نیازمند یک دوره سرمای 45-32 درجه فارنهایت برای مدت 1600-800 ساعت

پ ) فصل رشد 200-160 روزه

ت ) دوره 140-120 روزه فاقد یخبندان

ث ) جزو منطقه بندی اقلیمی 5-3 منطبق بر معیارهای USDA

ج ) شرایط نیمه سایه (3).

 

 

 

انتخاب مکان احداث پرورش کیورانت ها :

الف) کیورانت ها متحمل سرما هستند امّا تحمل گرما را ندارند.

ب ) گرمای شدید تابستانه می تواند باعث ریزش زود هنگام برگ ها و ایجاد نقاط آفتاب سوخته بر سطح میوه های کیورانت ها نماید.

پ ) بوته های آنها را در مناطق گرمسیری می توان در شیب های شمالی کاشت.

ت ) متحمل خاک های مرطوب هستند.

ث ) بیشترین محصول را در خاک های لومی دارای زهکش مناسب ارائه می دهند.

ج ) خاک های سرشار از مواد آلی برای پرورش کیورانت ها مطلوب نیستند.

چ ) سفره آب زیرزمینی بالاتر از 3 فوت برای رشد کیورانت ها زیان آور است.

ح ) ایجاد بسترهای پشته ای برای پرورش کیورانت ها در اراضی مرطوب مفید می باشد (3).

 

 

ویژگی های لازم بستر کاشت کیورانت ها بر اساس آزمایش خاک عبارتند از :

1) فسفر به میزان 100 پی پی ام

2) پتاسیم به میزان 150 پی پی ام

3) منزیم به میزان بیش از 30 پی پی ام

4) کلسیم به میزان 5000-1000 پی پی ام (3).

 

 

کنترل علف های هرز اراضی کاندید برای احداث باغات کیورانت ضروری است و به روش های زیر امکان پذیر می باشد :

الف) زیرورو کردن خاک بستر

ب ) کاشت محصولات پوششی

پ ) بکارگیری کود سبز

ت ) استعمال علفکش های سیستمیک نظیر گلیفوسیت برای کنترل علف های هرز چندساله (3).

 

 

موارد انتخاب نهال های کیورانت عبارتند از :

الف) نهال های یکساله مناسب ترند.

ب ) نهال های مسن دارای ویگوریته کمی هستند (3).

 

 

مواردی که در زمان غرس نهال های کیورانت توصیه می گردند شامل :

الف) حذف ساقه ها و ریشه های آسیب دیده

ب ) حذف 10-8 اینچ از انتهای ساقه اصلی

پ ) قرار دادن محل انشعاب پائین ترین ساقه ها در درون خاک (3).

 

 

آرایش کاشت کیورانت ها :

الف) فواصل روی ردیف ها (within row) به میزان 5-3 فوت انتخاب می گردد امّا برای برداشت مکانیزه باید بر تراکم بوته ها افزود.

 

ب ) فواصل بین ردیف ها (between rows) به میزان 12-10 فوت توصیه گردیده اند ولیکن این فواصل باید بر اساس نوع سیستم تربیت بوته ها و ادوات کشاورزی قابل دسترس انتخاب گردند (3).

 

 

کوددهی کیورانت ها :

الف ) کیورانت ها می توانند در شرایطی با حداقل حاصلخیزی خاک دوام آورند و با کمترین عملیات داشت به خوبی محصول دهند.

ب ) عناصر ازت و پتاسیم از مهمترین نیازهای غذایی کیورانت ها محسوب می شوند و باید به میزان کافی و در زمان مناسب تأمین گردند.

پ ) در مواردی که خاک بستر قبل از کاشت کیورانت ها اصلاح شده است ، لااقل برای سال اول نیازی به افزایش فسفر و پتاسیم نخواهد بود (3).

 

"جدول6) کاربرد کودها برای کیورانت ها بر اساس کیلوگرم در بوته برای سال های پس از کاشت (3):"

 

 

 

 

آبیاری کیورانت ها :

کیورانت ها نسبت به تنش های خشکی متحمل هستند ولیکن در مناطقی که دارای پراکنش بارندگی ناکافی یا نامناسب باشند ، لاجرم باید به آبیاری تکمیلی بویژه در زمان استقرار نهال ها و همچنین دورۀ گلدهی تا برداشت بوته ها پرداخت (3).

 

 

اصول کلی هرس کیورانت ها :

1) ساقه های رونده (canes) خسارت دیده و مریض را حذف کنید.

2) حذف ساقه های رونده باید حدالمقدور از سطح خاک انجام پذیرد.

3) ساقه هایی که در نزدیکی سطح زمین رشد می کنند و یا بر روی خاک می افتند ، تماماً باید هرس شوند.

4) بیشترین میوه دهی بر روی سیخونک های (spures) 3-2 ساله مستقر بر ساقه های قدیمی تولید می گردند (3).

 

 

دستورالعمل هرس کیورانت ها بر اساس سال :

سال اول :

حذف تمامی ساقه های رونده یا دستک ها (canes) بجز 8-6 عدد

 

سال دوم :

الف) حفظ 4-3 عدد از نوساقه های (shoots) دو ساله

ب ) حفظ 5-4 عدد از نوساقه های یکساله

 

سال سوم :

حفظ 4-3 عدد از نوساقه های 1 ، 2 و 3 ساله

 

سال چهارم :

الف) حذف تمامی نوساقه های 4 ساله

ب ) حفظ 4 عدد از نوساقه های 1 ساله (3).

 

بنابراین به طور خلاصه می توان گفت که هرس هر بوته کیورانت بالغ با هدف حفظ 12-9 نوساقه به شرح زیر انجام می پذیرد :

1) 4-3 نوساقه با عمرهای 1 ، 2 و 3 سال

2) حذف تمامی نوساقه های 4 ساله و مسن تر (3).

 

 

سیستم های تربیت کیورانت ها :

سیستم های رایج برای تربیت (training systems) بوته های کیورانت عبارتند از :

1) سیستم بوته ای (bushes)

2) سیستم کوردون (cordon)

3) سیستم داربست بادبزنی (fan trellis) (3).

  

 

مشخصات بکارگیری سیستم پرورش کوردون :

1) کاشت بوته های کیورانت با فواصل 18 اینچ بر روی ردیف

2) حفظ 3 ساقه رونده در هر بوته و تربیت آنها بر فراز قیم هایی از جنس بامبو ، چوب یا فلز بطوریکه یکی از آنها در ردیف وسط و دیگران با فواصل 15 سانتیمتر در طرفین قرار گیرند.

3) ارتفاع کوردون ها حداکثر 6-5 فوت باشند.

4) شاخه های قوی و شادابی را بعنوان ذخیره باقی گذارید تا در صورت مرگ هر یک از کوردون ها جایگزین آنان گردند (3).

 

 

نحوه اجرای هرس در سیستم کوردون ها :

1) تمامی ساقه های بارده را پس از برداشت محصول حذف کنید.

2) ساقه های کوتاه و شاخه های نابجای نامطلوب را حذف نمائید.

3) شاخه های متوسط را باقی گذارید تا به باردهی در سال آتی بپردازند.

4) شاخه های جانبی قوی را به سمت بالا هدایت کنید.

5) بوته ها را هر چند سال یکبار جوان سازی (renew) نمائید.

6) ساختار اصلی کوردون را بطور دائمی تا زمان خشک شدن بوته باقی بگذارید (3).

 

 

مدیریت علف های هرز باغات کیورانت :

1) کنترل علف های هرز باغات کیورانت برای کسب راندمان مطلوب حائز اهمیّت است.

2) علف های هرز دارای سیستم ریشه ای کم عمق موجب خسارات عمده ای نمی گردند.

3) پاکسازی زیر بوته های (understory) انگور فرنگی ها می تواند از خسارات علف های هرز و آفات بکاهد.

4) کاربرد علفکش ها با کنترل مناسب و به موقع علف های هرز محدود خواهد شد (3).

 

 

کاربرد مالچ ها در مدیریت علف های هرز :

1) استفاده از کمپوست ها ، پوست تنه درختان و بقایای موورزدن :

1-1) مأمنی برای جوندگان

2-1) افزایش حاصلخیزی خاک

3-1) حفظ رطوبت بستر

 

2) پلاستیک سیاه :

1-2) مؤثر در کنترل علف های هرز

2-2) افزایش عملکرد محصول در مواقع لخت نگهداشتن سطح باغ

 

3) قماش پوششی سطح خاک (3).

 

 

کاربرد بهم زدن خاک سطحی در کنترل علف های هرز کیورانت ها:

1) بهم زدن خاک سطحی به عمق 2 اینچ و یا کمتر

انجام این عمل با عمق بیشتر می تواند به ریشه های کیورانت ها آسیب وارد سازد.

2) مؤثر بر علف های هرز یکساله

3) عدم تأثیر کافی بر علف های هرز چندساله

این روش می تواند ریزوم ها و استولن های برخی علف های هرز را به قطعات متعدد تبدیل نماید و بدین ترتیب موجب گسترش آنها گردد (3).

 

 

مهمترین آفات کیورانت ها شامل :

1) شته کیورانت (currant aphid)  

2) ساقه خوار کیورانت (currant borer ، currant stem borer)

3) کرم کیورانت (currant worm)

4) کرم میوه "گاس بری" (gooseberry fruitworm)

5) مگس میوه کیورانت (currant fruit fly)

6) سن چهار خط (four plant bug)

7) سپردار "سان ژوزه" (San Jose scale) (3).

 

 

مهمترین بیماریهای کیورانت ها شامل :

1) سفیدک پودری (powdery mildew)

2) آنتراکنوز (anthracnose)

3) لکه برگی (leaf spot)

4) زنگ تاولی کاج سفید (white pine blister rust)

5) بوتریتیس (botrytis)

6) بادزدگی ساقه های رونده (cane blight)

7) زنگ فنجانی خوشه ها (cluster cup rust) (3).

 

 

برداشت کیورانت ها :

1) میوه ها را باید قبل از "زیاد رس" (over ripe) شدن و تغییر رنگ به قرمز تیره (dull red) برداشت نمود.

2) مواد محلول (soluble solids) میوه ها باید در حدود 14-5/9 درصد باشند.

3) اسیدیته میوه ها در حدود 2 درصد مطلوب است.

4) برداشت میوه ها به صورت خوشه کامل انجام پذیرد. برای این منظور بهتر است ارقامی پرورش یابند که رسیدگی یکنواختی دارند.

5) برداشت محصول را در اوقات خیس بودن سطح آنها انجام ندهید (3).

 

 

انتقال محصول کیورانت ها پس از برداشت :

1) انتقال محصول به محل های خنک دارای رطوبت نسبی (RH) حدود 95 درصد

2) میوه های کیورانت به شرایط خنک حساس نیستند.

3) انبار کردن محصول در دمای 34-32 درجه فارنهایت و رطوبت نسبی حدود 95 درصد  

4) قابلیت نگهداری در شرایط سردخانه ای تا 5/2 هفته

5) میوه ها نباید خیس گردند.

6) روی میوه ها را نباید با یخ پوشانید (3).

 

 

مشخصات بازاریابی کیورانت ها :

1) میوه کیورانت سفید :

اسیدیته کم ، مناسب برای تازه خوری

 

2) میوه کیورانت قرمز :

سفتی کم ، نسبتاً مناسب فرآوری

 

3) کیورانت سیاه :

طعم عالی ، سفت ، قابض ، مناسب فرآوری (3).

 

 

پرورش کیورانت سیاه :

تولید کیورانت ها بویژه در سیستم های کشاورزی ارگانیک می تواند به افزایش بازارهای سنتی انگور فرنگی و همچنین گشودن بازارهای جدید نظیر ژاپن بینجامد. تولید ارگانیک کیورانت های سیاه از قابلیت پرورش در اراضی کوچک و حاشیه ای امکان پذیر است و از جمله پرچین ها و مرزهای بسیاری از مزارع و باغات را می توان به تولید کیورانت های سیاه اختصاص داد (4).  

 

پرورش ارگانیک انگور فرنگی ها با اهداف تجاری نیازمند برخورداری از دانش تخصصی بویژه در سال های اولیه احداث برای موارد زیر است :

1) کنترل هزینه های احداث باغ

2) محاسبه زمان لازم برای برگشت سرمایه

3) کنترل علف های هرز باغات جدید

4) جلوگیری از کاهش نسبی عملکرد

5) مدیریت مشکلات برداشت محصول

6) مدیریت فروش یا فرآوری محصول تازه خوری

7) مدیریت بسته بندی و انبارداری

8) مدیریت بازاریابی (4). 

 

انتخاب اراضی حاصلخیز و آماده سازی مطلوب بستر کاشت به منظور احداث نهالستان ها (plantation) و باغات پرورش کیورانت های سیاه حائز اهمیت فراوانی هستند.

کنترل علف های هرز باغات انگور فرنگی از چالش های بزرگ پرورش ارگانیک این میوه ها می باشد زیرا در چنین شیوه هایی نمی توان از علفکش ها (herbicides) استفاده نمود (4).

 

 

 

 

 

 

 

مشخصات گیاهشناسی کیورانت سیاه :

 

"جدول7) مشخصات گیاهشناسی کیورانت سیاه (4):"

 

 

 

 

مهمترین ویژگی های گیاهشناسی کیورانت های سیاه عبارتند از :

1) کیورانت سیاه به فرم بوته ای به ارتفاع 2-1 متر رشد می کند.

2) نوساقه های کیورانت سیاه از سطح خاک و یا زیر خاک خارج می شوند.

3) طول عمر بوته های کیورانت سیاه در حدود 20-15 سال است.

طول عمر کیورانت سیاه نسبت به کیورانت قرمز و "گاس بری ها" کمتر است.

4) برگ های کیورانت سیاه به صورت متناوب ، ساده ، پهنا و طول 5-3 سانتیمتر ، گاهاً نوک تیز (acute) ، حواشی مضرّس (serrate ، dentate) ، پنجه ای (palmate) و دارای 5 بخش (lobs).

5) گل های کیورانت سیاه به قطر 6-4 میلیمتر ، دارای 5 گلبرگ سبز متمایل به قرمز تا قهوه ای ، بصورت منفرد و یا خوشه هایی به طول 10-5 سانتیمتر.

گل های کیورانت سیاه بر روی ساقه های یکساله و همچنین سیخونک های (spurs) روی ساقه های مسن تر (3-2 ساله) تشکیل می شوند. این گل ها در اوایل بهار همراه با رشد جدید ظاهر می گردند.

هر جوانۀ گل پس از باز شدن به تشکیل بیش از 20 گل منتهی می گردد که به ساقه های کوچک و سُست موسوم به "میخچه" (strig) متصلند.

فقدان سرمای زمستانه مکفی می تواند از طول "میخچه ها" و در نتیجه تعداد گل ها بکاهد (4).

 

امروزه اغلب واریته های کیورانت سیاه "خود گرده افشان" (self pollinating) هستند و برای میوه دهی نیازی به گرده افشان ها ندارند ولیکن میزان اثربخشی "خود گرده افشانی" بستگی به شرایط اقلیمی و ویژگی های واریته ها دارد.

زنبوران عسل و برخی مگس های درشت (hoverflies) در گرده افشانی کیورانت ها دخالت دارند (4).

 

تعداد و اندازه میوه های کیورانت سیاه را می توان با قطع بخش انتهایی (clipping) میخچه ها در طی دورۀ گلدهی افزایش داد.

میوه ها بر اساس نوع ارقام کیورانت سیاه حدوداً 100-70 روز پس از غنچه دهی می رسند.

 

میوه های کیورانت سیاه بر روی مادگی (epigynous) رشد می کنند لذا قطعات گل همانند گل های سیب ، خیار و نرگس زرد (daffodil) بر بالای تخمدان چسبیده اند. بدین ترتیب بقایای کاسبرگ ها یا "کاسۀ گل" (calex) به ایجاد اندامی تاج مانند بر انتهای میوه ها منجر می گردند.

 

میوه های کیورانت سیاه معمولاً صاف و بدون پُرز (glabrous) هستند.

سطح میوه های انگور فرنگی ها بویژه "گاس بری ها" در دورۀ جوانی دارای خطوطی مشابه طول جغرافیایی می باشد (4).

 

 

واریته های کیورانت سیاه :

کیورانت های سیاه در قیاس با سایر انگور فرنگی ها از طعم قوی تر و ویتامین C بیشتری برخوردارند ولیکن عملکرد آنها نسبت به کیورانت های قرمز کمتر است (5).

 

واریته های قدیمی کیورانت سیاه دارای محصول دهی باثباتی نبودند زیرا به سادگی از وقوع سرمازدگی های بهاره که در زمان گلدهی آنان اتفاق می افتد، دچار خسارات شدید می شوند درحالیکه واریته های جدید نظیر : "Titania" ، "Ben Lomond" و "Ben Series" ضمن ارائه عملکرد بالا از چنین مشکلاتی نیز برخوردار نیستند (4).

 

واریته هایی از کیورانت سیاه که برای پرورش انتخاب می شوند، باید از مقاومت در برابر دو بیماری مهلک یعنی "زنگ تاولی کاج سفید" و "سفیدک پودری" بهره مند باشند (4).

 

میوه های حاصل از کیورانت های سیاه باید دارای طعم و شیرینی مناسب باشند تا از آنها بتوان برای مقاصدی چون : تازه خوری ، ژله ، مربا ، عصاره ، یخزده و دَمنوش استفاده کرد (4).

 

متخصصین اصلاح نباتات در صددند تا در آینده نزدیک گونه هایی از کیورانت سیاه را با ویژگی های مطلوب زیر معرفی نمایند :

الف) مقادیر آنتی اکسیدان های بیشتر

ب ) امکان کاشت در مناطق ساحلی (4).

 

متخصصین مذکور همچنین در پی آنند تا با توجه به اینکه برداشت مکانیزه میوه های کیورانت از ساقه هایی با ارتفاع کمتر از 6 اینچ از سطح خاک بسیار دشوار است، به اصلاح بوته هایی با ارتفاع 6-5 فوت دست یابند، درحالیکه برای برداشت دستی می توان همچنان از انواع کوتاه فعلی سود جُست (4).

 

مشخصات مهمترین واریته های جدید کیورانت سیاه عبارتند از :

1) مشخصات واریته جدید "Ben Cannon" :

1-1) حدود 5-4 روز زودتر از واریته معروف "Ben Lomond" می رسد.

1-2) عملکرد بالا

1-3) رسیدگی یکنواخت

1-4) میوه های درشت (هر کیلوگرم حاوی 748 عدد میوه درحالیکه واریته "Ben Lomond" در هر کیلوگرم حاوی 824 عدد میوه است).

1-5) طعم ترش/شیرین ملایم

1-6) رشد متراکم

1-6-1) مناسب برای برداشت مکانیزه

1-6-2) کاشت در باغچه های خانگی

1-7) مناسب برای تازه خوری ، مربا و کمپوت

1-8) مناسب نبودن برای تهیّه عصاره

1-9) عدم مقاومت کامل نسبت به بیماری "زنگ تاولی کاج سفید" (4).

 

2) مشخصات واریته جدید "Ben Tirran" :

2-1) عملکرد بالا

2-2) دیررس (متحمل سرمای دیرهنگام بهاره)

2-3) میوه های کوچک

2-4) طعم خوب

2-5) مناسب عصاره گیری

2-6) رشد ایستاده

2-7) ویگوریته قوی

2-8) مناسب تهیّه مربا

2-9) مناسب برای باغچه های خانگی

2-10) حساس به بیماری "زنگ تاولی کاج سفید"

2-11) مقاوم به بیماری "سفیدک پودری" (4).

 

3) مشخصات واریته جدید "Ben Nevis" :

3-1) نهال های مشابه واریته "Ben Lomond"

3-2) باردهی زیاد

3-3) متوسط رَس

3-4) میوه های درشت با بافت سِفت

3-5) متحمل به سرمازدگی بهاره

3-6) متحمل به خسارات زمستان های سرد

3-7) مقاوم به بیماری "سفیدک پودری" (4).

 

4) مشخصات واریته جدید "Ben Alder" :

4-1) مناسب عصاره گیری

4-2) سرشار از "آنتوسیانین ها" (anthocyanins)  

4-3) سرشار از ویتامین C

4-4) میوه های متوسط

4-5) رنگ مطلوب

4-6) دیررس

4-7) اجتناب از سرمازدگی بهاره

4-8) رشد قوی

4-9) وضعیت ایستاده

4-10) مناسب برداشت مکانیزه

4-11) مقاوم به بیماری "سفیدک پودری"

4-12) حساس به بیماری "زنگ تاولی کاج سفید"

4-13) عدم تأثیر بیماری "زنگ تاولی" بر راندمان تولید میوه ها بواسطه دیررسی (4).

 

5) مشخصات واریته جدید "Ben Sarek" :

5-1) متوسط رس (حدوداً 7 روز زودتر از "Ben Lomond")

5-2) میوه های درشت با بافت سِفت

5-3) بوته های نیمه پاکوتاه و متراکم به ارتفاع حدود 3 فوت

5-4) مناسب برای برداشت با دست (U-Pick)

5-5) نامناسب برای برداشت مکانیزه

5-6) نسبتاً مقاوم به بیماری "زنگ تاولی کاج سفید" (4).

 

6) مشخصات واریته جدید "Ben Hope" :

6-1) عملکرد زیاد

6-2) ویگوریته قوی

6-3) بوته های پابلند

6-4) نیازمند قیم یا بادشکن در شرایط بادخیز

6-5) خوش طعم

6-6) مقاوم به بیماری های برگی نظیر "لکه برگی" و "سفیدک پودری"

6-7) حساس به بیماری "زنگ تاولی کاج سفید"

6-8) گلدهی 2 روز زودتر و برداشت 10 روز دیرتر از واریته "Ben Lomond"

6-9) میوه های متوسط

6-10) کیفیت متوسط

6-11) مناسب برای تولید تجاری (4).

 

7) مشخصات واریته "Consort" :

7-1) زودرس تا متوسط رس

7-2) باردهی متوسط

7-3) میوه های کوچک تا متوسط

7-4) خوشه های متوسط

7-5) نسبتاً نامناسب برای برداشت مکانیزه

7-6) حساس به بیماری "لکه برگی"

7-7) مقاوم به بیماری "زنگ تاولی کاج سفید" (4).

 

8) مشخصات واریته "Titania" :

8-1) رسیدن به مرحله بلوغ کامل طی 3 فصل

8-2) مقاومت نسبی به بیماری "زنگ تاولی کاج سفید"

8-3) مقاوم به بیماری "سفیدک پودری"

8-4) میوه های درشت با بافت سفت

8-5) طعم ملایم

8-6) مناسب فرآوری

8-7) نسبتاً مناسب عصاره گیری

8-8) ویگوریته عالی

8-9) گلدهی و رسیدگی مشابه واریته "Ben Lomond" (4).

 

9) مشخصات واریته "Tiben" :

9-1) عملکرد زیاد (بیش از واریته "Ben Lomond")

9-2) مقادیر فراوان "آنتوسیانین"

9-3) سطوح بالای ویتامین C

9-4) رشد ایستاده و قوی

9-5) مقاوم به سفیدک پودری

9-6) نسبتاً مقاوم به بیماری "زنگ تاولی کاج سفید"

9-7) متوسط رَس

9-8) حاصل تلاقی واریته های "Ben Nevis" × "Titania" (4).

 

10) مشخصات واریته "Tisel" :

10-1) عملکرد عالی

10-2) رسیدگی یکنواخت

10-3) سرشار از ویتامین C

10-4) خوش طعم

10-5) زودرس (دو هفته زودتر از واریته "Tiben")

10-6) مقاوم به بیماری "سفیدک پودری"

10-7) ایمن به بیماری "زنگ تاولی کاج سفید" (4).

 

 

 

"جدول8) خصوصیات برخی کیورانت های سیاه 5):"

 

 

 

 

پرورش کیورانت سیاه :

شرایط اقلیمی مناسب :

ویژگی هایی از کیورانت سیاه چون :

1) مقاومت به سرما

2) نیاز به دوره سرمای زمستانه طولانی

3) دوره بلوغ کوتاه

4) عدم تحمل گرمای تابستان

باعث شده اند که کیورانت سیاه به خوبی با عرض های جغرافیایی بالا سازگاری یابد. اگر چه وقوع زمستان های بسیار سخت می تواند تا میزان زیادی از عملکرد محصول سال آتی بکاهد (4).

 

بوته های کیورانت سیاه به دلیل کوتاهی به خوبی در زیر برف مدفون می گردند و از سرما و یخبندان های زمستانه محفوظ می مانند. کیورانت ها اصولاً نسبت به سرما مقاومند، بطوریکه می توانند تا 35-  درجه سانتیگراد دوام آورند.

گل های کیورانت سیاه نیز نسبت به سرمازدگی متحمل هستند بطوریکه در زمان بسته بودن تا 5- درجه سانتیگراد و در زمان باز شدن تا 5/0- درجه سانتیگراد را تاب می آورند.

میوه های کوچک کیورانت ها تا 3- درجه سانتیگراد را بخوبی سپری می نمایند.

کیورانت های سیاه نیازمند 140-120 روز عاری از یخبندان هستند، تا فصل رشد را کامل سازند و میوه ها را به مرحله بلوغ برسانند (4).

 

میوه های کیورانت سیاه طی 90 روز می رسند بطوریکه در شرایط کشور کانادا طی اواخر جولای تا اوایل آگوست برداشت می گردند (4).

 

بطور کلی انگور فرنگی ها (ribes) از جمله کیورانت سیاه بر خلاف سایر میوه ها نسبت به شرایط سایه متحمل هستند امّا بیشترین تولید را در شرایط آفتابگیر ارائه می دهند (4).

 

آبیاری کافی و بموقع در تولید کیورانت سیاه نظیر سایر کیورانت ها بسیار اهمیت دارد زیرا گیاهان مذکور دارای سیستم ریشه دهی کم عمق هستند.

نیاز آبی کیورانت ها نسبتاً کم و در حدود 1 اینچ در هفته است (4).

 

نیاز سرمایی کیورانت سیاه برای توسعه مطلوب در حدود 1600-800 ساعت در سال می باشد و گیاه مزبور در شرایط اقلیمی عدم کفایت سرما به نمو غنچه های کمتری می پردازد و لاجرم میوه های کمتری در سال آتی عرضه خواهد کرد. پژوهشگران برای رفع این مشکل به ارائه ارقام اصلاح شدۀ کیورانت سیاه سری "ben" پرداخته اند که با شرایط مختلف اقلیمی سازگاری بیشتری دارند و محصول پایدارتری عرضه می نمایند (4).   

   

 

انتخاب بستر کاشت :

کیورانت سیاه خاک های مرطوب و خنک را ترجیح می دهد.

بستر کاشت مناسب باید دارای بافت لوم- رسی ، PH حدود 5/7-6 و حائز زهکشی باشد. کیورانت سیاه به طیف وسیعی از PHخاک متحمل است ولیکن بهرحال می توان PH خاک را با افزودن مواد آلی به حالت متعادل در آورد لذا PH حدود 6 می تواند قابل پذیرش باشد.

 

موادی چون کمپوست ، پیت خزه و کودهای دامی پوسیده را می توان قبل از غرس نهال ها با خاک سطحی تا عمق 15 سانتیمتر در آمیخت.

استفاده از مالچ هایی چون : بقایای گراس های موور شده ، پوست درختان و خاک ارّه می تواند به حفظ رطوبت و تعادل دمای خاک بستر کمک نماید (4).

 

کیورانت سیاه نسبت به وقوع یخبندان های دیرهنگام بهاره حساس است لذا در صورتیکه در پائین تپه ها کشت گردد، بر اثر نزول هوای سرد ارتفاعات دچار خسارت حواهد شد.

 

برای جلوگیری از خسارات وزش باد نیز بهتر است نسبت به احداث بادشکن مناسب در مسیر باد غالب بهاره و تابستانه اقدام شود و گرنه بهتر است باغ های پرورش کیورانت سیاه را در پناه پرچین ها (hedges) و اراضی جنگلی (woodlands) احداث نمود.

 

برای احداث بادشکن جهت باغات کیورانت سیاه می توان از درختانی نظیر : غان (birch) ، کاج (spruce) و توسکاهای (alder) قرمز ایتالیایی و خاکستری بهره گرفت ولیکن توسکاهای معمولی و درختانی چون تبریزی و صنوبر (poplars) که نیاز شدیدی به آب دارند، برای این منظور مناسب نمی باشند.

کاشت مخلوطی از درختان مناسب برای ایجاد بادشکن ها غالباً مفیدتر از کاشت خالص آنها است.

بعلاوه از کاشت درختان کاج سفید به جهت حساسیت آنها به بیماری "زنگ تاولی" باید خودداری ورزید(4).   

"برای مطالعه ادامه مطلب به بخش سوّم مقاله رجوع فرمائید."