مقالات کشاورزی اندیشه سبز پارسی

زردچوبه ؛ زعفران هندی ، ادویه مقدّس (4)

  (4) urmeric ; Indian Saffron , Sacred spice

گردآوری و تدوین :

اسماعیل پورکاظم ؛ کارشناس ارشد زراعت ،

مدرّس مرکز آموزش کشاورزی گیلان

کاشت مخلوط گیاه زردچوبه :

کشت خالص (pure cultivate) بوته های زردچوبه معمولاً به ندرت صورت می پذیرد لذا آن را در هندوستان بطور سنتی در قالب کشت مخلوط (mixed cropping) پرورش می دهند(3).

گیاه زردچوبه را در بسیاری از مناطق هندوستان به صورت کشت مخلوط و در قالب "زراعت همراه" (companion plant) یا "زراعت بینابین" (inter cropping) توأم با گیاهان زیر بکار می گیرند :

1) فلفل های سبز قلمی (chillies)

2) پیازها (onions)

3) بادمجان یا بادنجان (eggplant ، brinjal)

4) غلات (cereals) از جمله : ذرت (maize) ، ارزن انگشتی (finger millet) و پنجه کلاغ زراعی یا راگی (ragi) با نام علمی "Eleusine coracana" از خانواده "پوآسه"  

5) گیاه غده ای و رطوبت پسند "قلقاس" یا "تارو" (taro) با نام علمی "Colocasia sp" از خانواده "آراسه" (Araceae)(31،23).

6) در فواصل بین ردیف درختان میوه ای چون نارگیل و موز (coconut & banana) (12).

7) کرچک (castor)

8) گوجه فرنگی (tomato) (3).

9) لوبیای فرانسوی یا لوبیای سبز (green bean ، French bean) (4).

10) انواع سبزیجات (vegetables)

11) حبوبات (pulse ، gram) (7).

کاشت گیاه زردچوبه در باغ های نارگیل :

نتایج زیر در یک تحقیق در مورد زراعت گیاه زردچوبه در باغات نارگیل حاصل شدند :

1) کاربرد 60 کیلوگرم کود ازته خالص در هکتار همراه با 120 کیلوگرم کود پتاسه خالص در هکتار موجب افزایش عملکرد از 2/16 تن در هکتار به 8/19 تن در هکتار شد.

2) افزایش 90 کیلوگرم ازت خالص در هکتار موجب افزایش عملکرد از 5/16 تن در هکتار به 3/19 تن در هکتار گردید.

 3) کمبود شدید فسفر خاک موجب عدم واکنش مناسب به مقادیر معمول بکارگیری کودهای فسفره شد.

4) کاربرد کود مرکب N-K2O-B-Zn  با مقادیر 120-120-2-10 کیلوگرم در هکتار موجب بالاترین میزان عملکرد ریزوم های تازه تا مقدار 8/19 تن در هکتار طی دو سال متوالی شد.

5) عملکرد 8/19 تن در هکتار به عنوان حداکثر عملکرد اقتصادی یا MEY (Maximum Economic Yield) زراعت گیاه زردچوبه در باغات نارگیل حاصل گشت.

6) مصرف کودهای توصیه ای موجب افزایش 25 درصدی عملکرد محصول زردچوبه در قیاس با کاربرد مرسوم کودها در آزمایش مذکور شد (15).

زراعت پایدار گیاه زردچوبه :

در زراعت پایدار (sustainable agriculture) سعی می شود، به گونه ای از نهاده های کشاورزی استفاده شود، که ضمن تأمین نیازهای غذائی انسان ها به کمترین آسیب های محیط زیستی منجر گردد(29).

مزیت های زراعت پایدار  گیاه زردچوبه نسبت به زراعت سنتی عبارتند از :

1) افزایش دوره زمانی حاصلخیزی خاک

2) صرفه جوئی در مصرف آب

3) صرفه جوئی در مصرف انرژی

4) تولید گیاهچه های سالم تر

5) کاهش مصرف ریزوم های بذری

6) اصلاح وضعیت اقتصادی-اجتماعی جوامع کشاورزی (29).

مراحل مختلف کاربرد زراعت پایدار گیاه زردچوبه عبارتند از :

1) استفاده از کودهای طبیعی (natural fertilizers) برای تقویت خاک به شرح زیر :

1-1) بکارگیری کود سبز (green manure) بویژه گیاه "Daincha" (نوعی سزبانیا) در مزارع اصلی همزمان با تولید گیاهچه ها در گلخانه ها و خزانه ها (nurseries)

2-1) استفاده از کودهای دامی پوسیده یا FYM (farmyard manure ، animal manure)

3-1) کمپوست برگ ها و ضایعات هرس سبز (leaves compost) نظیر شاخه و برگ های هرس شدۀ باغات چای

4-1) برگرداندن مازاد گیاهان زراعی به خاک (extra plant material)

5-1) کنجاله گیاه روغنی "نییم" (neem cake)

2) مصرف بهینه (نوع ، زمان و مقدار) کودهای شیمیایی :

1-2) کودهای شیمیائی پایه یا شخمی (basal fertilizers)

2-2) کودهای شیمیائی میکرو (micro-nutrients)

3) تأمین نیروی لازم برای آماده سازی زمین و عملیات داشت از طریق :

1-3) استفاده از کار یدی (work by hand)

2-3) استفاده از گاوآهن های سازگار با وضعیت اراضی و شرایط آب و هوائی منطقه

3-3) عملیات خاکی سازگار با اقلیم (eco-friendly cultivation)

4) تهیّه بستر کاشت با مشخصات زیر :

1-4) ارتفاع 15 سانتیمتر

2-4) پهنای 120 سانتیمتر

3-4) فواصل 30 سانتیمتری بسترها از همدیگر

4-4) طول متناسب با وضعیت مزرعه و شیب زمین

5) برآوردن نیاز آبی گیاهان :

1-5) در زراعت فاریاب زردچوبه باید از نهرچه ها سود جُست و گیاهچه های تولیدی را بر بالای پشته ها مستقر ساخت.

2-5) آبیاری مناسب با کمک مطلوب ترین سیستم (optimum irrigatin)

3-5) تخلیه آب مازاد حاصل از باران های موسمی از طریق زهکش ها

6) انتخاب تراکم گیاهی 40×30 سانتیمتر در قیاس با تراکم گیاهی مرسوم 30×30 سانتیمتر

7) ازدیاد گیاه زردچوبه با توجه به موارد زیر :

1-7) در این شیوه از قطعات ریزوم بذری به وزن حدود 35-20 گرم (حاصل از قطعه کردن ریزوم های انگشتی) استفاده می شود.

2-7) برای هر هکتار فقط به 500-450 کیلوگرم ریزوم بذری (حدوداً 1/4-1/2 مقادیر مرسوم) نیاز می باشد.

3-7) هر کیلوگرم از چنین بذوری مشتمل بر 50-30 قطعه ریزوم است.

4-7) هر قطعه ریزوم بذری حدوداً 9-7 سانتیمتر طول دارد.

5-7) هر ریزوم مادری دارای 10-8 فرورفتگی حلقوی است.

6-7) هر ریزوم مادری معمولاً به 4-2 قطعه تقسیم می شود.

7-7) هر قطعه ریزوم بذری باید حاوی :

1-7-7) یک برآمدگی یا تحدّب (bulge)

2-7-7) تعداد 2-1 حلقه فرورفته یا چشم (ring ، bud ، eye)

3-7-7) در هر هکتار به 55000 قطعه ریزوم نیاز می باشد (29،9).

بکارگیری کود سبز در زراعت پایدار زردچوبه :

همزمان با آماده سازی قلمستان یا خزانه (nursery) برای تهیّه گیاهچه های بذری زردچوبه باید به کاشت کود سبز (green manure) در زمین اصلی اقدام ورزید.

از جمله گیاهانی که به عنوان کود سبز در مزارع زردچوبه هندوستان بکار گرفته می شوند، را می توان گونه ای از گیاه "سزبانیا" با نام محلی "Daincha" و اسم علمی "Sesbania bispinosa" را نام برد(9).

آماده سازی بستر کاشت زراعت پایدار زردچوبه :

در زمان شخم زمین برای آماده سازی بستر کاشت معمولاً از گاو آهن های مناسب و سازگار با شرایط محیطی و اقلیمی منطقه استفاده می گردد، تا موجبات فرسایش و تلفات آب و خاک را فراهم نسازند (9).

برای تقویت بستر کاشت در زراعت پایدار زردچوبه از مواد زیر سود می جویند :

1) کودهای دامی پوسیده یا FYM (farmyard manure)

2) کنجاله گیاه "نییم" (neem cake)

3) کودهای شیمیائی پایه یا شخمی (basal fertilizers)

4) کودهای شیمیائی حاوی عناصر غذائی میکرو (micronutrients) (9).

رعایت نکات و موارد زیر در آماده سازی بستر کاشت در زراعت پایدار زردچوبه حائز اهمیّت هستند :

بسترهای کاشت در زراعت پایدار زردچوبه به شکل پشته ای آماده می گردند.

پشته های کاشت با ارتفاع 15 سانتیمتر و پهنای 120 سانتیمتر تهیّه می شوند.

طول پشته ها بستگی به نوع خاک و وضعیت زمین خواهد داشت.

فواصل بین پشته های کاشت را حدود 30 سانتیمتر استقرار می بخشند.

در زراعت های فاریاب باید پشته ها و نهرچه ها (furrow & ridge) بخوبی سازماندهی شوند، تا آبیاری با سهولت امکان پذیر باشد.

گیاهچه ها یا دانهال های (seedlings) زردچوبه باید بر فراز پشته ها کشت گردند.

فاصله ردیف های کاشت در این حالت به صورت 40×30 سانتیمتر خواهد بود درحالیکه تراکم کاشت در شیوه بدون آبیاری مرسوم عموماً 30×30 سانتیمتر انتخاب می شود.

در این شیوه از قطعات ریزوم های بذری به وزن 35-20 گرم استفاده می کنند.

برای کاشت هر هکتار زراعت پایدار زردچوبه به 500-450 کیلوگرم ریزوم بذری احتیاج می باشد(9). 

تیمار ریزوم های بذری در زراعت پایدار زردچوبه :

برای تیمار غوطه ورسازی ریزوم های بذری زراعت پایدار گیاه زردچوبه به تهیّه محلولی با ترکیب زیر پرداخته می شود :

1) استفاده از قارچکش مؤثر (ترجیحاً آلی) با غلظت 2 در هزار

2) بکارگیری آفتکش مؤثر با غلظت 2 در هزار

3) کود اوره با غلظت 5 در هزار   

ریزوم های بذری زردچوبه را به مدت 5/0 ساعت در محلول مذکور می خیسانند.

ریزوم های بذری مزبور را متعاقباً آبکشی می نمایند و به مدت 8 روز درون گونی های محفوظ از هوا می ریزند و در مکانی گرم قرار می دهند تا به جوانه زنی بپردازند.

جوانه زنی ریزوم های بذری ابتدا از قسمت های برآمدۀ آنها شروع خواهد شد (29،9).

تولید گیاهچه ها در زراعت پایدار زردچوبه :

1) قطعات ریزوم جوانه زده را می توان در سینی های تولید نشاء حاوی بسترهای کاشت مناسب از جمله  "پیت الیاف نارگیل" (coco-peat) یا "ورمی کمپوست" (vermi-compost) کاشت و با مخلوط خاک مذکور پوشاند.

2) بسترهای کاشت را می توان با محلول حاوی میکروارگانیزم های مؤثر یا EM (effective micro-organisms) تلقیح نمود.

3) سینی حاوی بستر و قطعات ریزوم کشت شده را به مدت 45-40 روز تحت شرایط نیم سایه قرار می دهند و از آنها تا مرحله تولید گیاهچه های مناسب برای انتقال به خوبی مراقبت به عمل می آورند (29،9).

برخی از میکروارگانیزم های مؤثری که برای تلقیح بستر کاشت ریزوم های بذری در زراعت پایدار گیاه زردچوبه بکار می روند عبارتند از :

1) قارچ "تریکودرما" (Trichoderma viridae)

2) باکتری "سودوموناس" (Pseudomonas sp)

3) مخلوطی از قارچ و باکتری فوق الذکر (29،9).

طرز آماده سازی سینی های کاشت بذور زردچوبه :

برای آماده سازی سینی های کاشت (pro-tray filling) ریزوم های بذری جوانه زدۀ زردچوبه به منظور تهیّه گیاهچه های نشائی باید سطح آنها را با مخلوطی از مواد زیر پوشانید :

1) پیت الیاف نارگیل (coco-peat)

2) ورمی کمپوست (vermi-compost)

3) محلولی از میکروارگانیزم های مؤثر و کارآمد (EM) (9).

انتقال گیاهچه های بذری زردچوبه به مزرعه :

گیاهچه های تولیدی زردچوبه را پس از 45-40 روز مراقبت (آبیاری قطره ای ، کود-آبیاری) می توان به زمین اصلی منتقل نمود و با تراکم 40×30 سانتیمتر نشاء (transplanting) کرد (29).

برای حمایت مناسب از گیاهچه های در حال استقرار بهتر است از آبیاری قطره ای (drip irrigation) استفاده کرد و به کمک آن "کود-آبیاری" انجام داد.

در شیوه "کود-آبیاری" از کودهای قابل حل در آب استفاده می شود و آنها را توسط سیستم های آبیاری تحت فشار در سطح مزرعه بطور یکسان توزیع می کنند و مستقیماً در اختیار گیاه (شاخه و برگ ها یا ریشه ها) قرار می دهند، تا کمترین تلفات آب و عناصر کودی با بیشترین کارآئی حاصل آید (9).

حفظ زراعت پایدار زردچوبه در برابر آفات و بیماریها :

حمایت از گیاهچه های زردچوبه در زراعت پایدار باید بخوبی و بموقع انجام پذیرد بطوریکه کمترین میزان سموم کشاورزی مصرف گردند، تا کمترین آلودگی محیطی ضمن نیل به تولید اقتصادی حاصل آید(9).

حفاظت گیاهی در زراعت پایدار زردچوبه بر اصول زیر مبتنی است :

1) رعایت موارد پیشگیرانه بهداشت زراعی

2) بازدیدهای مکرر از مزرعه با رعایت هشدارها

3) استفاده از کنترل کننده های بیولوژیک

4) بکارگیری ترکیبات آلی و زیستی

5) مصرف حداقل مواد شیمیائی با کمترین میزان آلودگی (9).

عملکرد محصول در زراعت پایدار زردچوبه :

میزان عملکرد محصول مزارع زراعت پایدار زردچوبه در اراضی زهکش دار به حدود 5/12    

 تن ریزوم خشک در هکتار می رسد. این مقدار در قیاس با عملکرد 10 تن ریزوم خشک روش های سنتی در حدود 25 درصد افزایش دارد (29).

برخی گزارشات حاکی از آن هستند،که در مزارعی با مدیریت بهینه توانسته اند به میزان 15-13 تن ریزوم خشک زردچوبه در هکتار معادل 25 "کوئینتال" (quintal) بدست آورند.

هر "کوئینتال" معادل 100 پوند (450 گرم) محاسبه می شود (9).

 "جدول9) ارزیابی اقتصادی مقایسه ای هر ایکر زراعت زردچوبه پایدار و سنتی در هندوستان (9):"

ادغام سیستم زراعت پایدار زردچوبه با سیستم زراعت فشرده برنج :

سیستم کشت متوالی و فشرده برنج یا SRI (system of rice intensification) بطور گسترده ای در هندوستان و دیگر کشورهای برنج خیز جنوب و جنوب شرقی آسیا رواج دارد و معمولاً از تناوب های زراعی بنابر دلایلی در اینگونه شرایط استفاده نمی شود(9).

پرورش گیاه زردچوبه اصولاً با زراعت برنج متفاوت است لذا موضوعاتی نظیر موارد زیر در صورت ادغام آن با همدیگر مطرح می باشند :

1) برنج محصولی دانه ای است درحالیکه زردچوبه محصولی ریزومی محسوب می گردد.

2) مقدار کودهای مصرفی در بکارگیری تلفیقی سیستم زراعت پایدار زردچوبه یا STI (sustainable turmeric initiative) با سیستم کشت متوالی برنج تا حد قابل ملاحظه ای (80%) کاهش می یابند.

3) فواصل بین ردیف های گیاهان کاهش می یابد گواینکه فواصل کاشت در شیوه STI حدود 1/3 بیشتر از شیوه های زراعت مرسوم انتخاب می شوند.

4) کوددهی در سیستم تلفیقی هیچگونه تفاوتی نخواهد داشت بطوریکه در زراعت ارگانیک سعی می شود، که از کودهای آلی (دامی، کمپوست و کود سبز گیاه "سزبانیا" با نام محلی "Daincha") استفاده شود.

5) آبیاری در سیستم STI تا 2/3 کاهش می یابد. گیاهان در صورت بکارگیری آبیاری قطره ای و کود-آبیاری به تولید ریشه های بیشتری می پردازند و محصول افزون تری حاصل می آورند.

6) روش های جدید و تلفیقی زراعت ها نیازمند مدیریت دقیق تری هستند ولیکن هزینه های تولید را کاهش می دهند و همزمان نتایج بهتری عاید می گردد (9).

نظاره گری یا مونیتورینگ (monitoring) مزارع زردچوبه پایدار بر طبق دستورالعمل مرکز علوم کشاورزی ایالت "تامیل نادو" زیر نظر بخش باغبانی دانشکده کشاورزی ایالت مذکور شامل مراحل زیر می باشد:

1) انتخاب بذور مناسب (seed selection)

2) آماده سازی مطلوب خزانه (nursery preparation)

3) انتقال به موقع گیاهچه های تولیدی از خزانه به زمین اصلی (transplantation)

4) کنترل صحیح آفات و بیماریهای گیاهی (pests & diseases control)

5) برداشت به موقع محصول (on-time harvesting) (9).

پرورش ارگانیک گیاه زردچوبه :

برای اینکه محصولات مزرعه ای از جمله ریزوم های گیاه ادویه ای زردچوبه به عنوان تولیدات ارگانیک محسوب شوند، باید حداقل برای مدت 24-18 ماه تحت مدیریت و نظارت ارگان های مسئول مربوطه قرار گیرند. در این مدت که به "دوره انتقال" یا "دوره تغییر وضعیت" (conversion period) موسوم است، نباید هیچگونه ماده شیمیائی کشاورزی اعم از : کود ، قارچکش ، آفتکش و علفکش در مزرعه بکار گرفته شوند.

برای تقویت اراضی زیر کشت تولیدات گیاهی ارگانیک می توان از کودهای سبز (green manure) از جمله کاشت گیاهان خانواده حبوبات در قالب تناوب های زراعی مناسب بهره گرفت.

مزارع ارگانیک که در اراضی شیبدار (sloppy lands) واقع می شوند، باید بگونه ای مدیریت گردند، که از رواناب (run off) و مواد شیمیائی مازاد (chemical drift) حاصل از مزارع همجوار در امان بمانند.

برای حفاظت از خاک زراعی و ذخیره سازی آب در مزارع ارگانیک شیبدار باید به کندن چاله ها یا نهرهایی عمود بر شیب زمین اقدام نمود، تا موجب نفوذ آب در خاک گردند و بدین طریق از بروز رواناب و فرسایش خاک کاسته شود.

از ایستائی آب (water stagnation) باید در اراضی کم ارتفاع (low lying) و دشت های سیل گیر از طریق ایجاد کانال های زهکشی جلوگیری نمود.

برای کشت ارگانیک بهتر است، از ارقام بومی هر منطقه استفاده نمود، تا از ویژگی سازگاری آنها با شرایط آدافیکی (خاک) ، اقلیمی (کلیما) و مقاومت (resistant) یا تحمل (tolerant) به آفات و بیماریهای گیاهی سود جُست (31).

شیوه های زراعت ارگانیک گیاه زردچوبه :

زراعت ارگانیک گیاه زردچوبه به 2 صورت اجرا می گردد :

1) کشت خالص یکساله با یک دورۀ برگشت (conversion period) دو ساله

2) کشت بینابین (intercrop) با سایر گیاهانی که در سیستم ارگانیک بکار گرفته می شوند. چنین گیاهانی به عنوان محصولات همراه (companion crops) مطرح می باشند (10).

بذور مصرفی زراعت ارگانیک زردچوبه :

برای انتخاب بذور زردچوبه در سیستم های ارگانیک باید به موارد زیر توجّه داشت :

1) استفاده از ارقام سازگار با شرایط محیطی منطقه

2) استفاده از ارقام دارای عملکرد مناسب

3) انتخاب ریزوم های بذری عاری از آفات و بیماریها

4) تهیّه ریزوم های بذری زراعت ارگانیک از مزارع ارگانیک و یا ارقام بومی (10).

5) غوطه ورسازی ریزوم های بذری قبا از کاشت در محلول حاصل از 10 لیتر ادرار دام ها (urine، slurry) در 200 لیتر آب برای مدت 20 دقیقه (18).

 "برای مطالعه ادامه مطلب به بخش پنجم مقاله مراجعه نمائید."