مقالات کشاورزی اندیشه سبز پارسی

زردچوبه ؛ زعفران هندی ، ادویه مقدّس (5)

  (5) urmeric ; Indian Saffron , Sacred spice

گردآوری و تدوین :

اسماعیل پورکاظم ؛ کارشناس ارشد زراعت ،

مدرّس مرکز آموزش کشاورزی گیلان

آماده سازی بستر و کاشت زردچوبه ارگانیک :

1) استفاده از شخم حداقل (minimum tillage) به عمق 30-20 سانتیمتر

2) ضد عفونی خاک بستر کاشت با تابش مستقیم آفتاب یا "سویل سولاریزاسیون"

3) جمع آوری و خارج نمودن پوشش پلی اتیلن مصرفی "سویل سولاریزاسیون" از سطح مزرعه

4) تدارک بسترهای برآمده با مشخصات زیر:

1-4) عرض 2/1-0/1 متر

2-4) طول متناسب با شیب و اندازه زمین

3-4) ارتفاع 15 سانتیمتری

4-4) فواصل یک متری بین بسترها

5) مخلوط کردن 25 گرم پودر کنجاله گیاه "نییم" با خاک هر چالۀ کاشت

6) کاشت کم عمق ریزوم های بذری

7) فواصل بین بذور 25-20 سانتیمتر

8) پوشاندن سطح ریزوم های کاشته شده با کود دامی پوسیده یا کمپوست حاوی قارچ "تریکودرما"

9) کاشت بذور قبل از آغاز باران های موسمی (آوریل تا مه) (10).

10) اجرای آبیاری بلافاصله پس از کاشت بذور

11) تداوم آبیاری های کافی و منظم بویژه طی آوریل تا ژوئن برای استقرار بهینه بوته ها

12) اولین وجین حدود یک ماه پس از کاشت و تکرار آن پس از 50-45 روز (18).

تقویت مزارع ارگانیک با ضایعات کشاورزی (farm wastes) از جمله :

1) بقایای محصولات کشاورزی (crop residues)

2) مازاد هرس سبز گیاهان (green lop pings) تا میزان 15-12 تن در هکتار

3) گراس های موور شده (grasses)

4) مدفوع پوسیده و ادرار دام ها (cow dung & slurry) تا میزان 40-25 تن در هکتار

5) فضولات ماکیان (poultry dropping)

6) "ورمی کمپوست" (vermicompost) و یا سایر کمپوست ها تا میزان 10-5 تن در هکتار

7) استفاده از دولومیت/آهک ، فسفات معدنی و خاکستر چوب برای برآوردن نیازهای پتاسیم و فسفر خاک مبتنی بر آزمایش خاک

8) استفاده از کنجاله گیاه روغنی "نییم" (neem cake) به میزان 2 تن در هکتار

9) بهره گیری از "آزوسپیریلیوم" باکتری گرم منفی تثبیت کننده آزاد ازت اتمسفر (nitrogen-fixing ، diazotroph)

10) استفاده از قارچ های محلول ساز فسفات معدنی خاک (phosphate solubilizing)(31،18،10).

کنترل آفات و بیماری های مزارع ارگانیک از طرق زیر :

1) بازدیدهای دقیق و منظم

2) جستجو ، جمع آوری و انهدام لاروهای آفات

3) برای کنترل آفات در اراضی ارگانیک باید از کاشت گیاهان تله (trap crops) نظیر گیاهان جلب کننده ، گیاهان فرار دهنده و گیاهان حشره خوار سود جُست.

4) استفاده از شیوه های مختلف زراعت مخلوط یا MCS (mixed cultivation system) می تواند در کنترل آفات و بهبود حاصلخیزی خاک مؤثر واقع گردند.

5) برای جلوگیری از آلوده شدن محصول مزارع ارگانیک توسط مزارع غیر ارگانیک همجوار باید از اراضی حد واسط (buffer zone) به عنوان مرزهای جداساز و محافظتی استفاده نمود.

6) محصولاتی را که در اینگونه کمربندهای حفاظتی و جداساز (isolation belt) کشت می گردند، نمی توان به عنوان محصول ارگانیک محسوب نمود.

7) آفتکش های زیستی (biopisticides)

8) عوامل کنترل زیستی (biocontrol agents)

9) شیوه های کنترل زراعی (cultural measures)

10) بهداشت زراعی (phytosanity)

11) اسپری روغن گیاه "نییم" (Neem Gold ، Neem Oil) به نسبت 50 میلی لیتر در 15 لیتر آب (غلظت 5/3 در هزار) در طی جولای-اکتبر (مرداد-مهر) با فواصل زمانی 21-15 روز بر علیه آفاتی چون ساقه خوار زردچوبه

12) استفاده از ریزوم های بذری سالم (healthy rhizomes)

13) ضد عفونی خاک با تابش مستقیم خورشید (soil solarization)

14) تیمار ریزوم های بذری قبل از انبار کردن و کاشت (seed treatment)

15) تکثیر باکتری "سودوموناس" (Pseudomonas) در کمپوست الیاف نارگیل (coir)

16) پخش و اختلاط مدفوع پوسیده دام ها (cow dung) در سطح مزرعه

17) اسپری کردن محلول "اُکسی کلراید مس" با غلظت 3 در هزار بر سطح بوته ها

18) استفاده از قارچ "پوچونیا" (Pochonia chlamydosporia) بر علیه نماتدها (31،10).

19) استفاده از محلول بوردو 1% بر علیه بیماریهای قارچی لکه برگی (leaf spot) و لکه تاولی برگ های (leaf blotch) زردچوبه به محض مشاهده علائم شیوع

20) استفاده از قارچ خاکزی "تریکودرما" (tricoderma) در زمان کاشت برای متوقف ساختن عارضه پوسیدگی ریزوم ها (rhizome rot) (10).

21) برای کنترل بیماری لکه برگی زردچوبه با عاملیت قارچ "سرکوسپورا" (Cercospora curcuma) باید از 100 کیلوگرم در هکتار کنجاله گیاه "نییم" در زمان کاشت سود جُست (18).

حفاظت از منطقه حدواسط مزارع ارگانیک و غیر ارگانیک :

برای اجرای موفقیت آمیز زراعت ارگانیک گیاه زردچوبه نیازمند ایجاد مناطق بینابین یا حدواسط (buffer zone) به عرض 20-10 متر با مزارع همجوار غیر ارگانیک می باشد.

تیمار گیاهان زراعی منطقه حدواسط نیز همانند مزارع ارگانیک نباید با مواد شیمیائی (کود و سم) انجام پذیرد(10).

عملیات برداشت و پس از برداشت زردچوبه ارگانیک :

1) برداشت ریزوم های زردچوبه در مرحله رسیدگی کامل

2) تعیین زمان برداشت محصول بستگی به واریته گیاه و منطقه کاشت

3) شخم زدن مزرعه و جمع آوری محصول

4) پاک کردن محصول و تفکیک ریزوم های مادری از ریزوم های انگشتی

5) انبار کردن ریزوم های مادری به عنوان بذور سال آتی

6) فرآوری ریزوم های انگشتی برای تهیّه زردچوبه مصرفی (10).

ارزیابی اقتصادی زراعت سنتی و ارگانیک زردچوبه :

زراعت زردچوبه از نظر اقتصادی بسیار سودمند است. این گیاه بواسطه سهولت در پرورش و گوناگونی کاربردها به عنوان "گنج زرین" (golden treasure) طب سنتی هند موسوم به "ایور-ودیک" مشهور است (18).

در یک بررسی به ارزیابی اقتصادی شیوه های سنتی و ارگانیک زراعت زردچوبه با در نظر گرفتن موضوعات زیر پرداخته شد :

1) حفاظت مطلوب خاک

2) صرفه جوئی در مصرف آب

3) صرفه جوئی در مصرف انرژی

4) وضع اقتصادی خانوارهای روستائی

5) وضعیت ایمنی زیستی (30).

مطالعه مزبور طی سال زراعی 11-2010 میلادی با جمع آوری اطلاعات لازم از 30 مزرعه زراعت سنتی و 30 مزرعه زراعت ارگانیک گیاه زردچوبه در ایالت "تامیل نادو" کشور هندوستان صورت پذیرفت.

اطلاعات حاصله نشان دادند که مزارع کشت ارگانیک عمدتاً دارای وسعت های بزرگتر و منابع بهتری بودند و توسط افراد باسوادتری اداره می شدند. اینگونه مزارع به نیروی انسانی بیشتری نیاز داشتند ولیکن هزینه های تولید کمتری را متقبل می گردیدند زیرا در مصرف : کودهای شیمیائی ، آبیاری ، بذور و مواد شیمیائی کشاورزی صرفه جوئی می نمودند.

عملکرد مزارع ارگانیک نسبتاً کمتر بود امّا این مشکل با قیمت های بالاتر محصول آنها جبران می شد بطوریکه سود حاصل از هر هکتار مزرعه سنتی و ارگانیک حدوداً ثابت باقی می ماند. ضمناً مزارع ارگانیک از نظر حفاظت خاک و ایمنی زیستی به شدت برتری داشتند (30).

حمایت های دولتی از کشاورزان مزارع پایدار و ارگانیک زردچوبه :

در هندوستان برای حمایت از کشاورزان مزارع پایدار و ارگانیک از جمله زراعت زردچوبه اقدام به تأسیس یک مؤسسه دولتی موسوم به "کمیته ادویه" (spice board) شده است.

کمیته ادویه به کشاورزان مزبور به ارائه راهنمائی در راستای بکارگیری تکنیک های مناسب برای موارد زیر می پردازد :

1) آماده سازی بستر و کاشت (cultivation)

2) عملیات داشت (conservation)

3) عملیات برداشت (harvesting)

"کمیته ادویه" با ادغام شیوه های نوین مورد پذیرش کشاورزان با شیوه های سنتی رایج در هر منطقه توانسته است، پیشرفت های قابل توجّه ای در توسعه اجتماعات روستائی از طریق ارتقاء درآمدها ایجاد کند و با ایجاد رضایتمندی زندگی از سیل مهاجرت روستائیان به حواشی شهرهای بزرگ شدیداً بکاهد(11).

تناوب زراعی در زراعت زردچوبه :

زردچوبه گیاهی چند ساله است ولیکن آن را معمولاً بصورت یکساله کشت می کنند و پس از 10-7 ماه مبتنی بر واریته گیاه و محل های پرورش بطور کامل برداشت می نمایند امّا در برخی موارد و شرایط اقدام به حفظ گیاه مزبور می نمایند بطوریکه هر ساله فقط تعدادی از ریزوم های بالغ آن را با کنار زدن خاک اطراف طوقه گیاه برداشت می کنند. در اینگونه موارد مزرعه را پس از 4-3 سال بکلی بر می چینند و قطعات ریزوم حاصله را در اراضی جدید می کارند درحالیکه مزرعه قبلی را به کشت سایر گیاهان زراعی سازگار با منطقه تخصیص می دهند (21).

نتایج بسیاری از پژوهش ها نشان می دهند که باید از تکرار کاشت گیاه زردچوبه در یک مزرعه بدون فاصله گذاری زمانی خودداری ورزید زیرا علاوه بر طغیان آفات ، بیماریهای گیاهی و علف های هرز به کاهش معنی دار راندمان محصول منتهی خواهد شد (7).

زراعت زردچوبه را می توان با گیاهان زیر در تناوب زراعی (crop rotation) قرار داد :

1) ارزن انگشتی (finger millet)

2) برنج (rice)

3) نیشکر (sugarcane)

4) فلفل سبز قلمی (chilli)

5) پیاز (onion)

6) سیر (garlic)

7) "یام" یا سیب زمینی شیرین هندی (yam)

8) حبوبات (pulse)

9) گندم (wheat)

10) ذرت (maize)

11) پنجه کلاغی زراعی یا "ایلیوسین" (ragi) (3).

12) گیاه غده ای "تارو" (taro) (20).

کارشناسان کاشت گیاه زردچوبه را در تناوب های زراعی دارای محاسن زیر دانسته اند :

1) تقویت کننده زمین زراعی (subsidiary)

2) عمق دهنده خاک زراعی (3).

زمان کاشت زردچوبه (planting time) :

کارشناسان دریافته اند که تاریخ کاشت زردچوبه می تواند تأثیر بسیار زیادی بر رشد گیاه زردچوبه داشته باشد(20).

زمان کاشت ریزوم های بذری زردچوبه بر اساس موارد زیر متفاوت است :

1) اقلیم هر منطقه

2) واریته گیاه (1).

کاشت بهاره زردچوبه :

1) کاشت بهاره گیاه زردچوبه در اقالیم معتدله برخوردار از سرمای زمستانه مرسوم است و آن را زمانی انجام می دهند، که خطر بروز سرما و یخبندان ها به کلی خاتمه یافته باشند. کاشت بهاره را عمدتاً در اواسط تا اواخر بهار اجرا می کنند(28،14).

2) کاشت زود هنگام (هراکش) می تواند موجب افزایش عملکرد زردچوبه شود (4).

2) گیاه زردچوبه را در مناطق شمال شرقی هندوستان در فاصله مارس تا آوریل (اسفند تا فروردین) کشت می کنند زیرا اغلب پژوهشگران اوایل بهار را بهترین زمان برای کاشت قطعات ریزوم زردچوبه در مناطق مذکور می دانند(35،12).

4) کاشت ریزوم های زردچوبه در نقاط جنوبی هندوستان طی آوریل تا مه (فروردین-اردیبهشت) انجام می گیرد (23).

5) کاشت ریزوم های زردچوبه در مناطق سرد در اواخر بهار (مه-ژوئن یا جولای-آگوست) مصادف با گرم شدن هوا صورت می پذیرد(13،1).

کاشت پائیزه زردچوبه :

کاشت پائیزه زردچوبه را در ضمن سپتامبر تا اکتبر (شهریور تا مهر) در خاک های لوم-رسی مناطق گرمسیری مشروب از باران انجام می دهند (21).

کاشت گیاه زردچوبه را در اقالیم گرمسیری بطور مکرر و در طی ماههای متوالی انجام می دهند، تا محصول کافی برای برداشت و عرضه به بازار مصرف در سرتاسر ماههای سال موجود باشد (11).

عمق کاشت بذور زردچوبه :

قطعات ریزوم بذری زردچوبه را پس از ضدعفونی و جوانه دار کردن در داخل خاک تعبیه می کنند و با لایه ای از خاک سبک یا کود دامی پوسیده می پوشانند. ضخامت لایه پوششی می تواند 7-3 سانتیمتر باشد که بستگی به عوامل زیر دارد :

1) نوع ماده پوششی

2) اندازه قطعات بذری

3) نوع خاک بستر

4) شیوه زراعت (34،32،21).

عمق کاشت قطعات ریزوم بذری زردچوبه را در شیوه کاشت جوی-پشته ای بیشتر از شیوه پشته های مسطح پهن انتخاب می کنند (21).

سبز شدن  و ادامه رشد گیاه زردچوبه :

کاشت ریزوم های بذری زردچوبه را باید پس از وقوع بارندگی (رطوبت کافی خاک) انجام گیرد وگرنه باید مزرعه را بلافاصله پس از کاشت بذور یا گیاهچه ها آبیاری نمود، تا تأخیری در جوانه زنی و سبز شدن ریزوم ها وقوع نیابد و یا احیاناً به پوسیدگی آنها منجر نشود (12).

نوساقه های گیاه زردچوبه حدوداً 2 ماه پس از کاشت ریزوم های بذری از خاک سر بر می آورند و سبز می شوند(13).

گیاه زردچوبه برای ارائه رشد مطلوب خواهان محیط های گرم و مرطوب است (14).

ریزوم ها یا ساقه های زیرزمینی گیاه زردچوبه به صورت افقی و زیرزمینی رشد می کنند و نوساقه ها همزمان با رشد ریشه ها از ریزوم ها به سمت سطح خاک خارج می گردند (5).

گلدهی گیاه زردچوبه برخلاف بسیاری از سبزیجات و گیاهان داروئی تأثیر چندانی بر وضعیت ریشه هایش ندارد (14).

مراقبت های پس از کاشت یا داشت محصول (maintenance ، after care) :

آبیاری مزارع فاریاب زردچوبه :

نیازهای آبی زراعت زردچوبه از دو طریق زراعت زیر برآورده می شوند :

1) زراعت مشروب از باران (rain crop)

2) زراعت فاریاب یا آبیاری شونده (irrigated crop) (7).

آبیاری (irrigation ، watering) مزارع فاریاب زردچوبه در هر فصل رشد بستگی به عوامل زیر دارد :

1) شرایط آب و هوائی منطقه (climatic conditions) نظیر میزان بارندگی سالانه بویژه پراکنش مناسب در طی فصل رشد گیاه

2) وضعیت ادافیکی یا خاکی (soil type) مزرعه (31،23،1،3،7).

آبیاری در زراعت های زردچوبه به شرح زیر اجرا می شوند :

1) اولین آبیاری قبل از کاشت

2) دومین آبیاری بلافاصله پس از کاشت

3) آبیاری های بعدی بستگی به نوع خاک با فواصل 10-7 روز (4،7).

دفعات آبیاری مزارع زردچوبه به شرح زیر می باشند :

1) تعداد 25-15 دفعه آبیاری در اراضی دارای بافت متوسط (medium heavy) نظیر لوم-رسی

2) تعداد 40-35 دفعه آبیاری در اراضی دارای بافت سبک (light textured) نظیر لوم-شنی(31،23،1).

محققین توصیه کرده اند که از آبیاری مازاد و ایجاد شرایط اشباعی (soggy ، waterlogged) بستر کاشت قطعات بذری ریزوم های زردچوبه بویژه قبل از سبز شدن و تحت شرایط خنکی هوا جداً خودداری شود(14).

وجین مزارع زردچوبه :

اجرای به موقع وجین (weeding) در مزارع زردچوبه می تواند جمعیت علف های هرز آن را در تراکم کمتر از آستانۀ خسارت اقتصادی نگهدارد و وضعیت خاک را برای رشد معمول گیاه زردچوبه مهیّا سازد(31).

پاک کردن سطح مزرعه از علف های هرز بویژه در طی 6-4 هفته آغازین رشد گیاه زردچوبه حائز اهمیّت است(4).

وجین مزارع زردچوبه را بر اساس موارد زیر انجام می دهند :

1) نوع علف های هرز

2) تراکم علف های هرز

3) سرعت رشد علف های هرز (2،35).

وجین علف های هرز مزارع زردچوبه را معمولاً طی 3 مرحله به شرح زیر اجرا می کنند گواینکه آن را در برخی شرایط و مبتنی بر شدت هجوم علف های هرز در 6-5 دفعه نیز بکار می گیرند :

وجین 1 :

اوّلین وجین مزارع زردچوبه در ماه جولای (تیر) یعنی حدوداً 50-45 روز پس از کاشت ریزوم های بذری انجام می شود.

وجین 2 :

وجین دوّم مزارع زردچوبه با فاصله زمانی 45-40 روز پس از وجین 1 و متناسب با شدت هجوم علف های هرز اجرا می شود.

وجین 3 :

وجین سوّم مزارع زردچوبه نیز با فاصله زمانی 45-40 روز پس از وجین 2 و متناسب با شدت هجوم علف های هرز اجرا می شود.

عملیات وجین مزارع زردچوبه معمولاً در تلفیق با عملیات زیرورو کردن خاک نظیر : فوکا زدن (hoeing) و خاکدهی (earthing) بوته های زردچوبه به عمل می آید، تا از مقدار هزینه های تولید و زمان انجام آنها کاسته شود (35،31،23).

در مواردی که به هر دلیل اقدام به وجین مزارع زردچوبه منحصراً در دو مرحله می شود، بهتر است به ترتیب زیر عمل گردد :

1) وجین 1 : حدوداً 45-35 روز پس از کاشت ریزوم ها

2) وجین 2 : حدود 3 ماه پس از کاشت ریزوم ها (45 روز پس از وجین اوّل)

متعاقب هر دفعه وجین باید به مالچ پاشی سطح مزرعه بویژه روی پشته ها پرداخت، تا علاوه بر حفظ رطوبت از هجوم علف های هرز کاسته گردد(12).

در زمان وجین علف های هرز می توان عملیات زیر را در تلفیق با آن انجام داد :

1) پاک کردن زهکش ها (cleaning drains)

2) خاکدهی پای بوته ها (earthing up) (12).
 
 "برای مطالعه ادامه مطلب به بخش ششم مقاله مراجعه نمائید."