مقالات کشاورزی اندیشه سبز پارسی

زنجبیل ؛ اِعجاز آشپزی ، ادویه سلامتی (11) 

 (11) Ginger ; Culinary marvel , Health stunning   

 گردآوری و تدوین :

اسماعیل پورکاظم ؛ کارشناس ارشد زراعت ،

مدرّس مرکز آموزش کشاورزی گیلان    

کاربردهای داروئی زنجبیل در طب مدرن :

1) سوء هاضمه (dyspepsia)

2) نفخ (flatulence)

3) اسهال (diarrhea)

4) سر دردهای میگرنی (migraine)

5) نقرس (gout)

6) عفونت های ریوی (respiratory infections)

7) ضد التهاب و افروختگی (anti-inflammatory)

8) ضد انعقاد خون (anti-coagulant) برای رفع لخته شدگی خون (inotropic) و تجمع پلاکت ها (platelets)

9) کاهش کلسترول خون (blood cholesterol)

10) تأثیر بر دریافت کننده های "سروتونین" (serotonin receptors)

11) کاهش قند خون (hypoglycemic)

12) کاهش فشار خون (hypotensive)

13) افزایش فشار خون (hypertensive)

14) کاهش اسیدهای چرب موجود در بدن بویژه منی (prostaglandin) (4)

15)  ضد اسپاسم (anti-spasmodic) (5).

16) سرطان ها (cancer)

17) بیماریهای قلبی (heart diseases) (9).

18) تجمع پلاکت ها (platelet aggregation)

19) چربی خون (hyperlipidemia) (17).

20) رفلکس معده (acid reflex)

21) تورّم سرطانی معده (ulcerative colitis) (12).

محققین مهمترین خواص زنجبیل را در موارد زیر عنوان نموده اند :

1) ضد التهاب (Anti-inflammatory)

2) ضد لختگی خون (Anti-thrombotic)

3) کاهنده کلسترول خون (Cholesterol lowing)

4) کاهنده فشار خون (Blood pressure)

5) میکرب کُش (Antimicrobial)

6) آنتی اکسیدان (Antioxidant)

7) ضد تومور (Antitumor)

8) ضد دیابت (Anti-hypoglycemic) (16).

9) ضد استفراغ (anti-emetic)

10) محافظت کنندۀ شیمیائی (chemo-protective) (11).

اثربخشی ترکیبات زنجبیل :

فعالیت های بیولوژیک زنجبیل علاوه بر اینکه بستگی به ساختار شیمیائی ترکیبات موجود در آن دارد، بلکه به عواقب متابولیسم ترکیبات فیتوشیمیائی حاصل از هضم آنها نیز بر می گردد(17).

ترکیبات موجود در زنجبیل دارای دو نوع اثرگذاری در بدن انسان می باشند :

1) اثرات مثبت ترکیبات زنجبیل در بدن انسان :

1-1) زنجبیل می تواند در بدن انسان به سنتز ترکیبات زیر کمک نماید :

1-1-1) چربی های غشائی

2-1-1) پپتیدها

3-1-1) پروتئین ها

4-1-1) آمینواسیدها

2-1) زنجبیل می تواند از سنتز "پروستاگلاندین ها" (prostaglandins) و "لئوکوترین ها" (leukotrienes) که میانجی بروز التهاب ها هستند و از "اسید آراچیدونیک" (arachidonic acid) حاصل می گردند، جلوگیری نماید.

3-1) "گینگرول های" موجود در زنجبیل می توانند اثرات داروئی بارزی را در بدن انسان بروز دهند(10).

2) اثرات منفی ترکیبات زنجبیل در بدن انسان :

ترکیبات موجود در زنجبیل می توانند در سنتز برخی مواد ارگانیک ایجاد اختلال نمایند و بدین طریق بدن انسان را دچار کمبود سازند (10).

شواهد اثربخشی داروئی زنجبیل :

1) مصرف زنجبیل در موش های خانگی به افزایش حرکات امعاء و احشاء منجر گردید و از این لحاظ تأثیری همانند داروی "متاکلوپرامید" (metoclopramide) برجا گذاشت (5).

2) مصرف زنجبیل موجب جلوگیری از وقوع استفراغ (vomit ، emesis) در قورباغه ها شد (5).

3) یک معجون گیاهی شامل زنجبیل و "جینگو" (ginkgo) توانست در بسیاری از موارد بر روی حیوانات تأثیراتی همانند داروی "متاکلوپرامید" برای رفع تهوّع داشته باشد (5).

4) نتایج مطالعات مکرر کاربرد زنجبیل بر روی موش های صحرائی و موش های خانگی نشان دهندۀ تأثیرات ضد حساسیت آن بوده اند (5).

5) بررسی ها حاکی از آن می باشند که مصرف زنجبیل می تواند با محافظت از موکوس معده در برابر صدمات زیر مانع بروز عارضه زخم معده شود:

1-5) الکل مصرفی

2-5) داروهای ضد التهاب غیر استروئیدی

3-5) اسید هیدروکلریک (5).

6) محققین چینی گزارش داده اند، که معجون های گیاهی حاوی زنجبیل توانسته اند، اثرات بسیار مهمّی بر توقف خونریزی (hemorrhage) معده و روده داشته باشند (5).

7) مصرف روزانه 0/2-5/1 گرم زنجبیل خشک توسط یک مرد 42 ساله که حدود 16 سال دچار دردهای میگرنی بود، به خلاصی قابل ملاحظۀ وی انجامید (5).

8) در آزمایشی مشخص شد، که مصرف روزانه 5 گرم زنجبیل خام می تواند جایگزین 25% از داروی "ترامبوکسان" (thromboxane) به عنوان مسکن میگرن گردد (5).

9) بررسی ها حاکی از اثرات ضد باکتریائی زنجبیل خام بر علیه هر دو گروه باکتری های گرَم مثبت و گرَم منفی از جمله موارد زیر می باشند :

1-9) "کلستریدیوم" (clostridium)

2-9) "لیستریا" (listeria)

3-9) "اِنتروکوکوس" (enterococcus)

4-9) "استافیلوکوکوس" (staphylococcus)

نتایج حاصله همچنین نشان می دهند، که توانائی ضد باکتری زنجبیل در اثر حرارت دیدن آن به شدت نزول می یابد (5).

10) نتایج تحقیقاتی نشاندهندۀ قابلیت ضد قارچی (antifungal) ترکیبات حاصل از زنجبیل زیر در شرایط آزمایشگاهی بوده اند :

1-10) "diarylheptenone"

2-10) "gingerenone"

3-10) "isogingerenone" (5).  

11) یک مطالعه نشانداد که زنجبیل می تواند التهاب ناشی از آرتروز را کاهش دهد. در این بررسی از 56 بیمار مبتلا به بیماریهای : آرتروز ، تورّم مفاصل و دردهای ماهیچه ای استفاده شد.

نتایج حاصله مؤید آن بودند که 75% تورّم و دردها در اثر مصرف زنجبیل کاهش یافتند.

در این بررسی با هیچ اثر جانبی مواجه نشدند.

محققین به این باور رسیدند که ترکیبات موجود در زنجبیل می توانند از بیوسنتز "پروستاگلاندین" (prostaglandin) و "لوکوترین" (leukotriene) برای کسب بهبودی و خلاصی از التهاب جلوگیری نمایند(10).

12) در آزمایش دیگری از زنجبیل بعنوان عامل جلوگیری از سردردهای میگرنی استفاده شد. این آزمایش برای یافتن داروئی غیر استروئیدی (non-steroidal) با خاصیت ضد التهابی جهت تسکین دردهای میگرنی طراحی گردید.

مصرف داروهای استروئیدی با وجودیکه موجب تسکین سریع دردهای میگرنی می شوند امّا دارای اثرات جانبی از جمله قرمزی چشم ، افسردگی و بی حالی هستند. سردردهای میگرنی شامل مجموعه ای از علائم نامطلوب بدنی و ذهنی هستند.

در این آزمایش از زنجبیل به میزان 600-500 میلیگرم پودر مخلوط با آب استفاده شد.

نتیجه اینکه سردردهای میگرنی پس از 30 دقیقه قطع شدند درحالیکه هیچگونه اثرات جانبی مشهود نگردیدند(10).

13) بعضاً از برخی داروهای ضد حساسیت یا "آنتی هیستامین ها" (antihistamines) برای درمان میگرن ها استفاده می شود. مصرف زنجبیل در اینگونه آزمایشات نشاندهنده وجود ترکیبات "آنتی هیستامین" و "آنتی اکسیدان" با فعالیت های ضد التهابی می باشد (10).

14) تأثیر زنجبیل بر تحریک ترشحات صفراوی (bile secration) برای شناسائی مکانیزم چنین اعمالی تحت بررسی قرار گرفت.

نتایج حاصله نشانداد که عصاره استُنی زنجبیل حاوی روغن های فرار و مواد مسبب تندی به افزایش ترشحات صفراوی کمک می نمایند. این موضوع نشان می دهد که افزایش ترشحات صفراوی محتملاً به دفع سنگ های کیسه صفرا (gallstones) کمک می کنند (10).

15) در مطالعه دیگری به بررسی 20 داوطلب مرد سالم پرداخته شد. شرکت کنندگان روزانه 50 گرم کره حیوانی و 5 گرم زنجبیل به مدت 7 روز مصرف نمودند.

مصرف زنجبیل با تحریک تولید مقادیر زیادی از "آدنوزین دی فسفات" (ADP) و "اپی نفرین" (epinephrine) توانست از تجمع پلاکت های خون جلوگیری نماید و به بهبود گردش خون داوطلبین کمک نماید(10).

16) در یک بررسی به تأثیر مصرف زنجبیل و تهوّع ناشی از حرکت (motion sickness) پرداخته شد.

نتایج حاکی از آن بودند که ترکیبات موجود در زنجبیل موجب افزایش حرکات معده می شوند بطوریکه از تجمع مواد سمّی جلوگیری می گردد و بدین ترتیب از بروز واکنش های منجر به تهوّع امعاء و احشاء اجتناب بعمل می آید.

دانشمندان این موضوع را بواسطه اثرات "آنتی هیستامینی" و "ضد استیل کولین" (anticholinergic) زنجبیل می دانند. آنها توصیه نموده اند که :

1-16) برای تسکین تهوّع ناشی از حرکت به مصرف روزانه 300 میلیگرم عصاره زنجبیل محتوی 5% "گینگرول" بپردازند.

2-16) برای رفع معضلات سوء هاضمه بطور روزانه 75 میلیگرم از عصاره زنجبیل را در چندین نوبت مصرف نمایند (10).

17) زمانیکه به تزریق وریدی (intravenous) ترکیبات زنجبیل به میزان 3 میلیگرم بر کیلوگرم به موش های صحرائی اقدام شد، مشاهده گردید که ترکیبات زنجبیل مصرفی سریعاً طی 2/7 دقیقه از طریق متابولیسم کبدی از خون حیوان حذف شدند(17).

18) زنجبیل معمولاً در ساختار بسیاری از داروها (drugs) و آمیزه های (preparation) مختلفی که در زمرۀ داروهای بدون نسخه یا "OTC" (over-the-counter) قرار دارند، یافت می گردد و از آنها برای درمان ناراحتی های معده ، تسکین دردها و رفع تهوّع سود می برند.

داروهای بدون نیاز به نسخه (prescription) را می توان براحتی و بدون ارائه هیچگونه مدرک پزشکی از تمامی داروخانه ها ابتیاع نمود زیرا آنها دارای عوارض معنی داری در بدن انسان نیستند(13).

19) در یک بررسی ، مصرف کپسول های زنجبیل توانست از سوزش معده (heartburn) بکاهد (20).    

20) مصرف خوراکی (oral) "گینگرول" در موش صحرائی موجب تشکیل پیوندهای مستحکم "گلوکیورونید" (glucuronide) موجود در ترشحات صفراوی شد که متعاقباً همراه با مقادیر کمی از متابولیت های قطبی از طریق ادرار دفع گردیدند (17).

شواهد اثربخشی داروئی عصاره زنجبیل :

آزمایشات متعددی که تاکنون توسط محققین در رابطه با عصاره زنجبیل (ginger extract، ginger juice) انجام پذیرفته اند، مؤید نتایج زیر می باشند :

1) مصرف عصاره زنجبیل در موش های پوزه دراز (shrew) ، سگ ها و موش های صحرائی موجب کاهش تهوّع ناشی از شیموتراپی شد (5).

2) دادن عصاره زنجبیل به موش های صحرائی موجب افزایش ترشحات صفراوی شد (5).  

3) در طی آزمایشات گوناگون مشخص شد، که عصاره زنجبیل می تواند از شکل گیری ترکیبات مسبب التهاب جلوگیری نماید و اثراتی نظیر داروهای : "leukotriene" ، "thromboxane" و "prostaglandine" برجا بگذارد (5).

4) ژورنال "هومئوپاتی" هند (IHJ) در سال های 1970 میلادی گزارش نمود، که "عصاره زنجبیل" دارای اثرات "کم قند خونی" (hypoglycemic) یا کاهش قند خون بر موش های سالم و مبتلا به دیابت بوده است(5).

شواهد اثربخشی داروئی پماد زنجبیل :

تهیّه پماد زنجبیل در بسیاری از کشورها رواج دارد. پماد زنجبیل برای رفع دردهای موضعی بسیار مفید و مؤثر است (11).

شواهد اثربخشی داروئی گینگرول ها :

"گینگرول ها" (gingerols) جزو اصلی ترین ترکیبات زیست-فعال زنجبیل بشمار می آیند و بوفور در ارقام چینی آن یافت می گردند.

"گینگرول ها" اصلی ترین ترکیبات شیمیائی موجود در زنجبیل بویژه در ریزوم های تازه هستند.

"گینگرول ها" مسئول بسیاری از خواص داروئی آن از جمله اثرات ضد التهابی و آنتی اکسیدانی محسوب می گردند(7،5).

مهمترین فعالیت های "گینگرول ها" که طی بررسی های آزمایشگاهی بر روی حیوانات حاصل شده اند عبارتند از :

1) ضد درد (analgesic)

2) مُسکن و آرام بخش (sedative)  

3) تب بُر (antipyretic)

4) ضد باکتری (antibacterial) (5).

5) ضد التهاب (anti-inflammatory)

6) آنتی اکسیدان (antioxidant) (9).

محققین معتقدند که خواص "گینگرول ها" می تواند بدن انسان را در موارد زیر  کمک نماید :

1) جلوگیری از سرایت بیماری های عفونی (prevent infection) از طریق تقویت سیستم ایمنی بدن

2) درمان بسیاری از بیماری ها (threats) (7،9).

تزریق وریدی یا "I.V." (intravenous) "گینگرول" به موش صحرائی نشان داد، که نیمه عمر (half-life) آن در حدود 2/7 دقیقه است.

مدت اثربخشی "گینگرول ها" در انسان ها بویژه از طریق مصرف خوراکی مشخص نمی باشد (5).

بررسی ها حاکی از آن هستند که ترکیبات شیمیائی "گینگرول" و "شوگائول" دارای قابلیت ایجاد موتاسیون یا جهش زائی (mutagenic) هستند (11).

خواص و فوائد زنجبیل بر سلامتی :

اثرات مثبت زنجبیل بر سلامتی انسان از زمان های بسیار قدیم شناخته شده بود لذا آن را قاعدتاً به عنوان نوعی داروی خانگی مصرف می کردند.

ترکیبات موجود در زنجبیل از قابلیّت جلوگیری از بروز برخی بیماریها و همچنین درمان بسیاری از آنها برخوردارند.

برخی برای اثرگذاری بیشتر نسبت به اختلاط چای زنجبیل با آبلیمو و یخ اقدام می کنند (3).

امروزه متون تاریخی متعددی از زبان های : چینی ، رومی ، یونانی ، عربی و سانسکریت در مورد فوائد زنجبیل بر سلامتی انسان در دسترس می باشند (8).

دانشمندان خاصیت درمانی (therapeutic) زنجبیل را عمدتاً منبعث از حضور ترکیبات زیر دانسته اند :

1) "گینگرول" (gingerol)

2) "شوگائول" (shogaol)

3) "پارادول" (paradol)

4) "زینگرون" (zingerone) (8).

مهمترین خواص داروئی و درمانی زنجبیل عبارتند از :

1) خاصیت ضد التهابی زنجبیل :

التهاب ، افروختگی یا "گرُ گرفتگی" (inflammation) بدن می تواند واکنش طبیعی دستگاه ایمنی در برابر صدمات و عفونت های داخلی باشد(8).

التهاب از معضلات جدی بسیاری از شرایط مزمن در موضوعاتی چون علت بروز عارضه و مسبب درد می باشد(12).

دانشمندان التهاب ها را ناشی از وجود عوارض زیر دانسته اند :

*1) بیماریهای ریوی (pulmonary)

*2) بیماریهای قلبی-عروقی (cardiovascular)

*3) بیماری دیابت نوع 2 (diabetes type-2)

*4) بیماری سرطان (cancer)

*5) بیماری آرتروز (arthritis)

*6) بیماری آلزایمر (Alzheimer)

*7) بیماریهای اعصاب (neurological)

*8) بیماری خود-ایمنی (autoimmune) (6).    

التهاب های مزمن یا سابقه دار می توانند شرایط را برای بروز برخی از معضلات زیر فراهم سازند :

1. 1. بیماریهای قلبی (heart diseases)

2-1) چاقی (obesity)

3-1) دیابت یا مرض قند (diabetes)

4-1) سرطان (cancer) (8).

5-1) "کم خون رسانی" یا "آنمی" (anemia) به بافت های بدن (6).

فعالیت ضد التهابی یا ضد افروختگی (anti-inflammatory) زنجبیل تاکنون توسط بسیاری از پژوهشگران معتبر جهان تأئید گردیده است(6). خاصیت ضد التهابی زنجبیل باعث بکارگیری آن در رفع طیف وسیعی از بیماریها به شیوه طب سنتی و درمان های خانگی شده است(3). از زنجبیل برای قرن ها است که جهت کاهش التهاب های بدن استفاده می شود (20).

بیماریهای تخریب عصبی (neurodegenerative) را می توان با زنجبیل به تعویق انداخت زیرا زنجبیل می تواند از موارد زیر ممانعت بعمل آورد:

1#) nitrous oxide production

2#) proinflammatory cytokines

توانائی ضد التهابی زنجبیل در موضوعاتی چون : تسکین دردهای آرتروز ، جلوگیری از سرطان و بیماریهای پروستات بسیار مؤثر و مفید می باشد(12).

مهمترین کشف قابلیت های داروئی زنجبیل در اوایل سال های 1970 میلادی در مورد ممانعت از بیوسنتز "پروستاگلاندین" (prostaglandin) انجام پذیرفت. "پروستاگلاندین ها" انواع اسیدهای چرب موجود در بدن بویژه در ترشحات جنسی مردان می باشند. این موضوع حاکی از اثرات داروئی زنجبیل بعنوان یک داروی ضد التهاب غیر استروئیدی (non-steroidal) بود. کشف مزبور بسان اولین شواهد مسیر تعدیل بیوشیمیائی فعال در التهاب های مزمن مطرح گردید (6).

ممانعت از بیوسنتز "پروستاگلاندین" بطور مستقیم با فعالیت های ضد التهابی و ضد تجمع پلاکت های خون در ارتباط می باشد.

دانشمندان دریافته اند که ریزوم های زنجبیل حاوی ممانعت کننده قوی آنزیم بیوسنتز کنندۀ "پروستاگلاندین" موسوم به "PG synthetase" است

"گینگرول" و "دیاریل هیپتانوئید" بعنوان ترکیبات شیمیائی فعال در این رابطه شناسائی شده اند(11).

 یک بررسی نشانداد که عصاره زنجبیل می تواند موجب کاهش برخی علائم التهاب ها شود (8).

از زنجبیل برای تسکین آماس و دردهای مفصلی (osteoarthritis) استفاده می شود(3،22).

نتایج برخی آزمایشات حاکی از درمان التهاب ناشی از آرتروز تورّمی مفاصل (osteo-arthritis) با مصرف زنجبیل بوده اند(20).

مطالعه دیگری با "ایوجنول" (eugenol) موجود در روغن زنجبیل نشاندهندۀ خاصیت ضد التهابی آن بود. این ماده بعنوان یکی از ترکیبات روغن زنجبیل و همچنین روغن میخک (clove oil) با تجویز خوراکی به مدت 26 روز در موش های مبتلا به آرتروز پنجه و زانو بنحو معنی داری موجب کاهش تورّم گردید، که حاکی از خاصیت ضد التهابی آن می باشد (11).

از عصاره زنجبیل با مصرف موضعی برای تسکین دردهای مفاصل استفاده می کنند زیرا تأثیری همانند داروی شیمیائی ضد درد "ایبوپروفن" (Ibuprofen) برجا می گذارد (3).  

ژورنال بین المللی داروهای پیشگیرانه (IJPM) منتشر نمود که عصاره زنجبیل ممکن است به ممانعت از سنتز برخی عوامل ایجاد التهاب ها کمک نماید.

ترکیبات موجود در زنجبیل نظیر : "گینگرول" ، "شوگائول" ، "پارادول" و "زینگرون" از ویژگی ضد التهابی برخوردارند (8).

بر این اساس دانشمندان معتقدند که از زنجبیل می توان برای تهیّه داروهای تسکین دهنده انواع التهاب های ناشی از بروز بیماریهای مختلف سود جُست (6).

زمانیکه عفونت های باکتریائی/ویروسی وقوع می یابند آنگاه موجب فعال شدن فاکتور سلولی NF-KB بعنوان اصلی ترین میانجی التهاب در اکثر بیماریها می شوند. دانشمندان معتقدند که زنجبیل می تواند از طریق محدودسازی پیش ماده های سازندۀ فاکتور NF-KB موجب کاهش التهاب ها گردد و بدین طریق ارتباط بین سیستم های ایمنی را پایدار سازد (6).

2) خاصیت آنتی اکسیدانی زنجبیل :

دانشمندان معتقدند که ترکیبات ذیل در زنجبیل از خاصیت آنتی اکسیدانی (antioxidant) و ضد التهابی برخوردارند :

1-2) "گینگرول ها" (gingerols)

2-2) "بتا-کاروتن" (beta-carotene)

3-2) "کاپسایسین" (capsaicin)

4-2) "اسید کافئیک" (caffeic acid)

5-2) "کورکیومین" (curcumin)

6-2) "سالیسیلات" (salicylate) (20).

مطالعات اولیه آزمایشگاهی نشاندادند که محلول حاصل از عصاره گیری زنجبیل با آب و حلال های آلی دارای خواص آنتی اکسیدانی و ضد التهابی هستند (11).

 "برای مطالعه ادامه مقاله به بخش دوازدهم مقاله مراجعه نمائید."