"هِل ؛ ملکۀ ادویه ها 4"

" 4 Cardamom ; queen of spices"

 

 

 

گردآوری و تدوین :

اسماعیل پورکاظم ؛ کارشناس ارشد زراعت ،

مدرّس مرکز آموزش کشاورزی گیلان

 

 

شناسائی و کنترل آفات گیاه هِل :

بوته های هِل به ندرت تحت تهاجم آفات (pest) مهّم و خسارتزا قرار می گیرند لذا غالباً عملیات کنترلی جدّی صورت نمی گیرد(5،2). 

 

مهمترین آفات گیاه هِل عبارتند از :

1) تریپس هِل (thrips):

تریپس از جمله آفاتی است که در صورت حذف کامل سبزینگی سطح باغستان ها در طی ماههای گرم سال به بوته های هِل هجوم می برد و خساراتی بصورت نقره ای شدن رنگ برگ ها بوجود می آورد.

 

برای مبارزه با تریپس در باغستان های هِل از محلولی با ترکیب زیر استفاده می شود :

1-1) صابون آفتکش روغن ماهی یا FOIS (fish oil insecticidal soap)

2-1) سدیم 5/2%

3-1) عصاره تنباکو 5/2% (2،9).

 

 

2) کرم ریشه هِل (root grubs) :

کرم ریشه هِل با تغذیه از بخش های زیر زمینی گیاه موجبات ضعف و نابودی آن را فراهم می سازد.

 

روش های مبارزه با کرم ریشه هِل عبارتند از :

1-2) استفاده از شیوه های کنترل مکانیکی از جمله شخم اطراف طوقه ها

2-2) روش های کنترل بیولوژیک با :

1-2-2) قارچ پاتوژن "Beauveria bassiana" بر علیه سوسک های آفت مذکور

2-2-2) قارچ پاتوژن "Metarrhizium anisopliae" بر علیه لاروهای آفت مذکور

3-2-2) نماتد "Heterorhabditis sp"

4-2-2) گیاهان حشره کش نظیر :

1-4-2-2) Lantana camara

2-4-2-2) Vitex negundo

3-4-2-2) Spathodea companulata

4-4-2-2) Chrysanthemum (9).

 

 

3) مگس سفید (white fly) :

مگس سفید از جمله آفات مکنده ای است که در صورت طغیان می تواند خسارات قابل ملاحظه ای را بویژه در شرایط گلخانه ای حادث سازد. مبارزه با مگس سفید بواسطه تداوم نسل ها و مقاومت به بسیاری از آفتکش ها نسبتاً دشوار می باشد.

 

برای کنترل جمعیت مگس های سفید از موارد زیر استفاده می شود:

1-3) زنبورهای پارازیتوئید نظیر :

1-1-3) Encarsia sertentrionalis

2-1-3) Encarsia dialeurodis

2-3) کفشدوزکهای پریدیتور نظیر :

1-2-3) Mallada bonninensis (9).

 

 

4) ساقه خوار هِل (shoot/panicle/capsule borer) :

پروانه ساقه خوار هِل در مواردی به گیاه هِل هجوم می برد و از ساقه های کاذب ، پانیکول و کپسول های آن تغذیه می کند و خسارات نسبتاً زیادی به عملکرد محصول وارد می سازد(9).

 

 

5) پروانه برگخوار هِل (leaf eating caterpillars) :

گیاه هِل ممکن است گاه و بیگاه در معرض خسارات لاروهای پروانه های برگخوار قرار گیرد. بدواً لاروهای شب پره ای (moth) با نام علمی "Artona chorista" به برگ های گیاه هِل حمله ور می گردند. آنها از سطح زیرین برگ ها به خوردن پهنک (lamina) اقدام می ورزند و اینکار را آنقدر ادامه می دهند، تا جائیکه فقط رگبرگ میانی باقی می ماند، که آن هم بزودی ریزش می کند(5).

 

خسارات لارو پروانه برگخوار هِل در طی مه-جولای (اردیبهشت-تیر) و اکتبر-مارس (مهر-اسفند) وقوع می یابند(5).

 

راههای مبارزه با پروانه برگخوار هِل:

1-5) در صورت حضور چنین آفاتی باید به تقویت جمعیت دشمنان طبیعی آنها مبادرت ورزید.

2-5) استفاده از حشره کش ها (insecticides) در اینگونه موارد می تواند بسیار فاجعه آمیز باشد زیرا با نابود کردن دشمنان طبیعی آفات به طغیان آنها کمک می کنند.

3-5) بهترین شیوۀ کنترل این آفات آن است که در ضمن ماههای مه-جولای (اردیبهشت-تیر) و اکتبر-مارس (مهر-اسفند) مکرراً به بازرسی از مزرعه هِل بپردازند و به جمع آوری برگ های خسارت دیده همراه با لاروهای مزبور اقدام کنند و نمونه های جمع آوری شده را بلافاصله از طریق سوزاندن نابود نمایند(5).

 

 

6) شته هِل (aphids) :

شته ها که در بسیاری از محیط های گیاهی یافت می گردند، ممکن است ضمن ایجاد خسارات جزئی موجبات انتقال برخی بیماریهای ویروسی در باغستان های هِل را فراهم سازند(5).

 

 

شناسائی و کنترل بیماریهای گیاه هِل : 

بیماری های ویروسی بارزترین و خسارتزاترین بیماریهای گیاهی بوته های هِل می باشد درحالیکه شیوع بیماریهای قارچی و باکتریائی بندرت بر روی بوته های آن گزارش گردیده اند(7).

 

بطور کلی مهمترین عوامل ایجاد بیماریهای پاتوژنیک و فیزیولوژیک گیاه هِل عبارتند از :

1) ویروس ها

2) قارچ ها (fungi)

3) باکتریها (bacteria)

4) نماتدها (nematodes)

5) حرارت محیط (vims) (7).  

 

تاکنون فقط بیماریهای کم اثری نظیر موارد زیر در برخی مناطق ایزوله بر روی بوته های هِل دیده شده اند و خسارات کمی ببار آورده اند :

1) لکه نواری برگ هِل (leaf streak)

2) انواع پوسیدگی ها (rot diseases) (5).

 

مهمترین بیماریهای گیاهی که بعنوان تهدید باغستان های هِل مطرح هستند، را بیماریهای ویروسی وسیع الانتشار زیر تشکیل می دهند :

1) بیماری "چیرک" (chirke)

2) بیماری "فورکی" (foorkey)

بیماریهای مزبور در سراسر دورۀ رشد گیاه هِل بروز می یابند و موجب کاهش عملکرد محصول می شوند. این بیماریها در مناطق "دارجلینگ" و "سیکیم" هندوستان گسترش بسیار زیادی دارند(5).

 

بیماریهای ویروسی در اثر عوامل زیر در گیاهان شایع و گسترش می یابند :

1) تغییرات شدید در اکوسیستم

2) بارندگی ناکافی در طی ماههای خشک

3) عدم بکارگیری عملیات کشاورزی مناسب توسط زارعین

موارد فوق موجب تضعیف گیاه هِل می شوند و آن را در مقابل هجوم عوامل بیماریهای ویروسی بی دفاع می سازند.

بعلاوه بسیاری از کشاورزانی که به پرورش گیاه هِل اقدام می نمایند، از بکارگیری واریته های مناسب با شرایط اقلیمی منطقۀ احداث باغستان نظیر ارتفاع اراضی آگاهی ندارند(5).

 

مدیریت بیماریهای ویروسی گیاه هِل عبارت است از :

گیاهان مبتلا به بیماریهای ویروسی قابل علاج نیستند امّا می توان میزان کاهش عملکرد آنها را با بکارگیری اعمال مدیریتی مناسب زیر به حداقل ممکن رسانید :

1) انجام منظم بازرسی از مزرعه برای اطلاع از شروع شیوع بیماری

2) ریشه کنی و نابودسازی بوته های مبتلا به محض ظهور علائم بیماری

3) غرس کردن دانهال هایی که از قلمستان های مطمئن تهیّه شده اند.

4) ازدیاد از طریق پاجوش ها فقط در نهالستان های مطمئن عاری از بیماریها (5). 

 

 

مهمترین بیماریهای (disease) گیاهی شایع در باغستان های هِل عبارتند از :

 

1) موزائیک ویروسی هِل :

موزائیک ویروسی هِل (cardamom mosaic virus) جدّی ترین بیماری گیاه مذکور می باشد. این بیماری ویروسی توسط شته ها (aphids) از بوته های مبتلا به بوته های سالم انتقال می یابد(2).

 

برای محافظت بوته های هِل از ابتلا به بیماری موزائیک ویروسی باید در حفظ سلامتی گیاه کوشید و از حضور شته ها در مزرعه جلوگیری نمود(2).

 

 

2) پوسیدگی ریزوم های هِل :

علائم بروز بیماری پوسیدگی ریزوم های (rhizome rot) هِل عبارتند از :

الف) کلروزیس نسبی برگ های فوقانی

ب ) زردی کامل برگ های پائینی

پ ) پیشرسی و ریزش میوه ها

ت ) فاسد شدن ریزوم ها (2).

 

توجّه داشته باشید که علائم بارز بروز بیماری پوسیدگی ریزوم های هِل می توانند در اثر وقوع شرایط زیر نیز حاصل گردند و احتمال ابتلا به بیماری مذکور را متبادر سازند :

الف) کاهش جریان هوای اطراف بوته های هِل در کشت های متراکم

ب ) شرایط اشباعی خاک بستر (2).

 

 

3) پوسیدگی کپسول های هِل :

بیماری پوسیدگی کپسول های (capsule rot) هِل دارای عامل قارچی می باشد و همه گیری بسیار کمی در باغستان های هِل ایجاد می کند(2).

 

 

4) لکه برگی هِل:

بیماری قارچی لکه برگی هِل (leaf spot) از جمله مشکلات پاتوژنیک باغستان های مزبور می باشد که نیازمند رعایت شیوه های پیشگیرانه نظیر بهداشت زراعی است (9).

 

 

5) پوسیدگی برگ هِل  :

پوسیدگی برگ های هِل (leaf rot) از جمله بیماریهای قارچی است که ندرتاً در باغستان های مزبور شایع می گردد و خسارات نسبتاً کمی ببار می آورد (9).

 

 

6) پوسیدگی یقه هِل :

بیماری پوسیدگی یقه (collar rot) بوته های هِل در زُمره بیماریهای گیاهی قارچی است که در شرایط اشباعی رطوبت بسترهای کاشت وقوع می یابد و باعث نابودی بوته های مبتلا می شود(9).

 

 

7) پوسیدگی کپه های هِل :

بیماری پوسیدگی کپه های هِل (clump rot) از بیماریهای قارچی است که در شرایط نامناسب بودن بسترهای کاشت و اجرای نادرست آبیاری شیوع می یابد و باعث کاهش شدید محصول باغستان های هِل می شود(9).

 

 

8) بیماری ویروسی "کاته" هِل :

بیماری ویروسی "کاته" (katte) در زُمره بیماریهای رایج و خسارتزائی است که باعث ابتلاء باغستان های هِل و نزول شدید کمیّت و کیفیت محصول می شود.       

انتقال این بیماری ویروسی بر بوته های هِل از طریق شته موز گزارش شده است.

برای کنترل بیماری و رهائی از کاهش راندمان محصول باید تمامی بوته های مبتلا را حذف نمود(9،7).

 

 

9) بیماری "چِنتال" :

بیماری ویروسی "چنتال" (Chenthal) از جمله معضلات نهالستان ها و باغستان های هِل می باشد که در اثر انتقال عامل بیماری توسط حشرات مکنده ای نظیر شته شیوع می یابد و موجب کاهش راندمان محصول می شوند و لاجرم باید بوته های مبتلا حذف شوند(7).

 

 

10) بیماری ویروسی "چیرک" هِل :

علائم بروز بیماری ویروسی "چیرک" (Chirke) در بوته های هِل عبارتند از :

1-10) ظاهر موزائیکی برگ های ظریف (نوارهای کم رنگ و پُر رنگ) بویژه در زیر نور مهتابی

2-10) تغییر رنگ تدریجی گیاه به رنگ قهوه ای

3-10) پژمردگی کامل گیاه

4-10) خشکیدگی کامل گیاه (5).

 

رشد و عملکرد بوته های مبتلا به بیماری "چیرک" تدریجاً کاهش می یابند و در نهایت به مرگ بوته های مزبور می انجامد(5).

 

شیوه های انتقال بیماری "چیرک" عبارتند از :

1#) بیماری ویروسی "چیرک" توسط شته ها (aphids) منتقل می شود.

2#) انتقال بیماری "چیرک" از طریق انتخاب پاجوش های (suckers) حاصل از گیاهان مبتلا نیز امکان پذیر است لذا انتقال پاجوش های مبتلا از یک باغستان به باغستان دیگر می تواند به گسترش بیماری مزبور بینجامد.

3#) انتقال عامل بیماری به صورت مکانیکی و در اثر بکارگیری چاقوهای آلوده در زمان برداشت نیز گزارش شده است(5).

 

 

11) بیماری ویروسی "فورکی" هِل :

بیماری ویروسی "فورکی" (Foorkey) از جمله عوارض پارازیتی رایج در بسیاری از باغستان های هِل می باشد. پنجه ها یا تیلرهای گیاهان مبتلا به بیماری "فورکی" غالباً دچار بازماندگی رشد (stunded) می شوند و این موضوع موجب عدم ثمردهی آنها می گردد. خسارات بیماری "فورکی" هِل تا حدّی است که گل آذین های گیاه هیچگونه سنبله ای (spike) تولید نمی کنند(5).

 

 

12) نماتدها :  

نماتدها (nematodes) کرم های بسیار ریزی موجود در خاک هستند، که با نفوذ در بافت های گیاه هِل و تغذیه از آنها می توانند صدمات جبران ناپذیری را بر کمیّت و کیفیت محصول تولیدی وارد سازند (2).

 

 

13) قهوه ای شدن نوک برگ های هِل :

عارضه فیزیولوژیک قهوه ای شدن انتهای برگ های هِل (leaf browning) در اثر بروز وقایع زیر حادث می گردد:

1-13) بالا بودن سطح سفره آب زیر زمینی :

انجام زهکشی در چنین مواردی توصیه شده است.

2-13) کاهش رطوبت خاک بستر :

اسپری آب بر سطح برگ ها می تواند در جلوگیری و رفع این عارضه بسیار مفید واقع گردد(2).

 

 

14) پژمردگی گیاه هِل :

پژمردگی گیاه هِل (wilting) و پوسیدگی ریشه های ناشی از آن غالباً عارضه ای فیزیولوژیک و منبعث از انجام آبیاری مازاد می باشد(2).

 

 

15) لکه قهوه ای برگ هِل :

لکه قهوه ای برگ هِل (leaf brown spot) معمولاً عارضه ای فیزیولوژیک است، که در اثر قرار گرفتن بوته های هِل در معرض نور مستقیم خورشید وقوع می یابد(2).

 

 

16) زردی برگ های هِل :

زردی برگ های هِل (yellowing leaves) غالباً نشانۀ کمبود عناصر کودی در خاک بستر یا آب آبیاری از جمله عنصر ازت (N) برای زردی برگ های پائینی و عنصر آهن (Fe) برای زردی برگ های فوقانی می باشد(2).

 

شیوه های کنترل بیماریهای گیاهی باغستان های هِل :

مهمترین روش های کاهش خسارات بیماریهای گیاهی در باغستان های هِل عبارتند از :

1) زهکشی مناسب بستر کاشت

2) رعایت بهداشت زراعی

3) کنترل علفهای هرز

4) کنترل آفات مکندۀ عامل انتقال بیماریهای ویروسی

5) استفاده از قارچ "تریکودرما" (Trichoderma) برای کنترل عوامل پاتوژن قارچی خاکزی

6) استفاده مناسب از قارچکش های شیمیائی (9).

 

 

واکاری و اصلاح باغستان های هِل :

حدود 10000 هکتار از اراضی زیر کشت هِل را در ایالت های بنگال غربی و "سیکیم" با کاشت ارقام اصلاح شدۀ هِل زیر نظر کمیته همیاری ادویه ها اصلاح کرده اند، تا آغازی برای بهبود تولید و وضعیت کشاورزان منطقه محسوب گردد. بدین ترتیب باغداران با بهره گیری از ارقام پُر محصول سازگار با شرایط اقلیمی منطقه و مقاوم به بسیاری از آفات و بیماریهای گیاهی از سموم شیمیائی کمتری استفاده کنند و محصول بیشتری را با کیفیت بالاتر بدست آورند(5).   

 

 

برداشت محصول هِل :

گیاه هِل در سال های 3-2 پس از غرس در باغستان ها به مرحله میوه دهی (bearing) نائل می آید. میزان باردهی بوته های هِل بعد از سال چهارم به میزان قابل قبولی افزایش می پذیرد(9،2،1).

 

بلوغ و رسیدگی میوه های هِل حدوداً 4-3 ماه پس از مرحله گلدهی گیاه مزبور صورت می پذیرد(7).

این میوه ها در یک فاصله زمانی 45-30 روزه که بستگی به شرایط آب و هوائی دارد، به مرور کامل می گردند لذا محصول هِل معمولاً طی 7-5 مرحله برداشت می شود(1،7).

 

مشخصه فرارسیدن زمان برداشت محصول هِل آن است که کپسول های فوقانی حاوی بذور به قهوه ای بگرایند(5).

 

کارشناسان معتقدند که مرحله ایده آل برای برداشت کپسول های هِل بلافاصله قبل از مرحله رسیدگی یعنی پس از نیل به مرحله بلوغ فیزیولوژیکی می باشد. دانه های داخل کپسول های هِل در این مرحله به رنگ قهوه ای مایل به سیاه در می آیند درحالیکه پوسته میوه های کپسولی هِل در این زمان هنوز سبز رنگ هستند(7).

 

برای اینکه بلوغ میوه های هِل تسهیل و تسریع گردند، بهتر است پنجه های بارده آن را از ارتفاع 40-30 سانتیمتری سطح زمین قطع نمود، تا کپسول های باقیمانده طی 15-10 روز کاملاً بالغ گردند(5).

 

جمع آوری میوه های هِل را می توان در مراحل زیر انجام داد :

1) تغییر رنگ میوه ها به رنگ سبز (begin to green)

2) شروع به خشک شدن (dry)

3) شکسته شدن آسان (easy to break) (2).

 

میوه های بالغ و خشک بخش قابل استفادۀ گیاه هِل را تشکیل می دهند. میوه های مزبور را معمولاً "کپسول های هِل" می نامند. زمانیکه میوه های هِل در مرحله رسیدگی قرار می گیرند، باید آنها را سریعاً بطور کامل برداشت نمود (1).

 

بطور معمول در ماههای اکتبر-نوامبر (مهر-آبان) به برداشت میوه های هِل مبادرت می ورزند(1).

 

برداشت هِل در ایالت های "تامیل نادو" و "کرالا" از جولای-سپتامبر (تیر-شهریور) آغاز و بستگی به ارقام گیاه هِل و شرایط آب و هوائی تا فوریه-مارس (بهمن-اسفند) تداوم می پذیرد(1،7).

 

انتخاب بهترین زمان برداشت محصول هِل موجب کسب بالاترین کمیت و کیفیت محصول خواهد شد(7).

 

از رسیدگی زیاد (over mature ، over riping) میوه های هِل باید اجتناب ورزید زیرا :

1) رنگ سبز کپسول ها زائل می گردد.

2) باعث شکستن و شکافتن کپسول میوه ها در زمان خشک شدن می شود.

3) از ارزش بازاری آنها کاسته می گردد.

4) موجب ریزش میوه ها بر سطح خاک خواهد شد(1،7).

 

نارسی (unripe) میوه های هِل نیز موجب چروکیدگی آنها در مرحله خشک شدن می گردد و در نتیجه از ارزش تجاری و مطلوبیت آنها کم می شود(1).

 

برداشت میوه های هِل را به صورت دستی انجام می دهند(2،7). بعلاوه برداشت سنبله های رسیدۀ گیاه هِل با کمک چاقوهای ویژه نیز رواج دارد(5).

 

سنبله های برداشت شدۀ هِل را در محلی توده می کنند، تا بزودی کپسول های آن را جدا سازند و سپس خشک نمایند(5).

 

کپسول های هِل ممکن است در قبل ، حین و متعاقب برداشت محصول در اثر هجوم عوامل خسارتزای زیر ضایع گردند :

1) جوندگان (rodents) نظیر موش ها

2) سنجاب ها (squirrels) (7).

 

 

عملکرد محصول هِل :

متوسط عملکرد محصول هِل طی سال های 4-2 پس از غرس به ترتیب زیر گزارش شده است :

1) سال دوم حدود 120 کیلوگرم در هکتار

2) سال سوم حدود 360 کیلوگرم در هکتار

3) سال چهارم حدود 510 کیلوگرم در هکتار (9).

 

متوسط عملکرد کپسول های خشک هِل از باغستان های بالغ و مطلوب در حدود 500-450 کیلوگرم در هکتار گزارش شده است ولیکن میزان عملکرد هِل بر اساس بافت خاک و حاصلخیزی باغستان ها می تواند بسیار متفاوت باشد.

میزان عملکرد کپسول های هِل در باغستان های برخوردار از ارقام اصلاح شده و مدیریت بهینه تا بیش از 1000 کیلوگرم در هکتار نیز می رسد(1).

 

 

عملیات پس از برداشت هِل :

عملیات پس از برداشت (post-harvesting) محصول هِل شامل موارد زیر می باشند :

1) شستشوی کپسول ها (washing)

2) پیش تیمار کپسول ها با مواد شیمیائی (pre-treatment)

3) عمل آوری (curing) کپسول ها شامل :

1-3) جداسازی دُمباله کپسول ها (untailing)

2-3) خشک کردن کپسول ها (drying)  

4) تمیز کردن و جلا دادن کپسول ها (cleaning/polishing)

5) تفکیک و درجه بندی کپسول ها (sorting/grading) (7).

 

 

شستشوی کپسول های هِل :

کپسول های هِل را پس از برداشت و بوجاری کردن (winnowing) باید با آب تمیز شستشو داد، تا کثافات سطحی آنها زائل گردند(7).

 

برای شستشوی مقادیر کم کپسول های هِل از بشکه های بزرگ حاوی سبد با حجم 15 لیتر استفاده می شود امّا برای شستشوی مقادیر بیشتر محصول هِل بهتر است از مخازن (sink) دارای منافذ زهکشی مناسب بهره گرفت(13).

 

 

فرآیند بهبود رنگ طبیعی هِل :

عملیات پیش تیمار را بلافاصله پس از برداشت ، بوجاری و شستشو انجام می دهند(7). برای این منظور کپسول های هِل پاک شده را در محلول "بی کربنات پتاسیم" یا محلول "سود" (soda solution) با غلظت 5-2% به مدت 10 دقیقه می خیسانند، تا بدین ترتیب موجب حفظ و تثبیت رنگ سبز طبیعی آن گردند. برای تهیّه محلول 2% "بی کربنات سدیم" باید 20 گرم معادل 4 قاشق چایخوری از آن را در 1 لیتر آب حل نمود(1،13).

 

 

رنگبری کپسول های هِل :

کپسول هائی که دارای رنگ سبز عادی نیستند، در برخی مناطق از جمله ایالت "کاناتاکا" تحت عملیات رنگبری (bleaching) قرار می دهند(7).

 

عملیات رنگبری کپسول های نامرغوب هِل را با استفاده از مواد زیر انجام می دهند :

1) پودر سفید کننده (bleaching powder)

2) دی اکسید گوگرد (Sulphur dioxide)

3) پِراکسید هیدروژن (hydrogen peroxide) (7).

 

عملیات رنگبری باعث بوجود آمدن رنگ یکنواخت خاکستری متمایل به سفید کپسول های هِل می شود، که در بسیاری از بازارهای ماورای اقیانوسی دارای مطلوبیت و بازارپسندی بیشتری است(7).

 

 

خشک کردن کپسول های هِل :

خشک کردن (drying) از فرآیندهای مؤثر بر کیفیت محصول نهائی هِل می باشد لذا کپسول های هِل باید بلافاصله پس از برداشت خشک شوند تا :

1) از کاهش طعم آن جلوگیری شود.

2) رنگ سبز روشن کپسول ها پایدار بماند.

3) مانع رشد کپک ها بر سطح کپسول ها شود (13).

 

کپسول های هِل را پس از برداشت به مدت 7-6 روز در شرایط سایه و اغلب با حرارت غیر مستقیم آفتاب خشک می کنند(2).

 

بطور کلی برای خشک کردن کپسول های هِل از روش های زیر سود می جویند :

1) خشک کردن با آفتاب (sun drying)

2) خشک کردن ماشینی (machine drying) (1).

 

نوع روشی که برای خشک کردن کپسول های هِل انتخاب می شود، بستگی به عوامل زیر دارد:

1) حجم تولید

2) اقلیم منطقه (13).

 

خشک کردن ماشینی کپسول های هِل با استفاده از کوره هایی (kiln) با منبع انرژی الکتریسیته و یا سوخت های مختلف صورت می پذیرد(1).

 

دمای خشک کردن ماشینی کپسول های هِل نباید بیش از 50 درجه سانتیگراد باشد زیرا باعث بروز وقایع زیر می گردد :

1) تأثیر نامطلوب بر رنگ طبیعی کپسول ها

2) تغییر طعم محصول نهائی هِل (13).

 

میزان رطوبت کپسول های تازه و سبز هِل در زمان برداشت در حدود 85% است، که باید طی فرآیند عمل آوری و خشک کردن به 10% نزول یابد، تا برای بسته بندی و انبار کردن مهیّا گردند(13).

 

 

خشک کردن کپسول های هِل در آفتاب :

در این روش، کپسول های هِل را بطور سنتی بر سطح سیمانی می گسترانند، تا بطور طبیعی در اثر حرارت غیر مستقیم خورشید موسوم به "sun drying" خشک گردند. در اینگونه مواقع باید از قرار دادن کپسول های هِل در معرض تابش مستقیم نور خورشید پرهیز نمود زیرا موجب زوال رنگ سبز کپسول های مزبور خواهد شد.

این روش را در واقع می توان ساده ترین و ارزان ترین شیوۀ خشک کردن کپسول های هِل دانست، که نهایتاً به محصولی با بالاترین کیفیت می انجامد(13).

 

روش خشک کردن کپسول های هِل با کمک خورشید را فقط می توان در مناطقی با اقالیم گرم و خشک به اجرا گذاشت. در طی خشک کردن کپسول ها با حرارت خورشید باید محصول گسترده شده را از آلوده شدن با غبارها و کثافات محیط اطراف حفظ نمود(13).

 

 

خشک کردن کپسول های هِل با خشک کن های خورشیدی :

در این روش موسوم به "خشک کن های خورشیدی" (solar dryer) از دستگاه هایی که با نور خورشید گرم می شوند، به خشک کردن کپسول های هِل اقدام می گردد. روش مزبور باعث پاک و تمیز ماندن و بهبود کیفیت محصول هِل می شوند زیرا مسببان آلودگی های محیطی را بخوبی می توان کنترل نمود(13).

 

خشک کن های خورشیدی منحصراً قابلیت بهره برداری در مناطقی با اقالیم خشک و خورشید تابان را دارند. کپسول های هِل را در این روش در داخل خشک کن خورشیدی قرار می دهند بطوریکه کپسول ها در معرض تابش مستقیم نور خورشید قرار نگیرند آنگاه عملیات خشک کردن کپسول های هِل تا رسیدن میزان رطوبت آنها به 10% ادامه می یابد(13).

 

خشک کن های خورشیدی زمانی که در مناطقی با رطوبت نسبی بالا استفاده شوند، باید با پنکه های تخلیه هوای درون محفظه دستگاه خشک کن مجهز گردند، تا به خارج شدن رطوبت تجمع یافته و مازاد کمک نمایند(13).

 

 

خشک کردن هِل با خشک کن های سوخت چوب :

کپسول های هِل را در هندوستان بطور سنتی در اتاقک های عمل آوری (curing house) مجهز به خشک کن هایی با سوخت چوب (wood-fired dryer) خشک می نمایند. اینگونه اتاقک ها که با گرمای حاصل از احتراق چوب کار می کنند ، دارای معایب زیر هستند :

1) تقاضا برای سوخت چوب را افزایش می دهند.

2) دود حاصل از سوختن چوب ممکن است به عدم بازارپسندی کپسول های هِل بینجامد.

3) در این روش هرگاه فاصله کپسول ها از منبع احتراق بخوبی تنظیم نشود، می تواند در اثر گرمای زیاد موجب سوختگی یا برشته شدن محصول گردد.

4) کپسول هائی که با استفاده از خشک کن های سوخت چوب عمل آوری می گردند، غالباً از کیفیت و بازارپسندی مطلوبی برخوردار نمی باشند(13).

 

 

خشک کردن هِل با سیستم کنترل رطوبت :

در خشک کردن کپسول های هِل به روش "رطوبت کنترل شده" (humidity-controlled drying) به تعبیه محصول هِل در داخل محفظه خشک کن تحت دمای 50 درجه سانتیگراد اقدام می کنند. در این طریقه میزان رطوبت درون محفظۀ خشک کن در طی دو ساعت اولیۀ خشک کردن به شدت افزایش می یابد. بدین ترتیب کپسول های هِل شروع به پختن می نمایند و در اثر آن آنزیم هایی که به تجزیه کلروفیل کمک می کنند، دچار تخریب می شوند و در نتیجه رنگ سبز پوسته کپسول ها تثبیت می گردد. در این طریقه هیچ نوری به داخل محفظه خشک کن تابانیده نمی شود.

هوای مرطوب داخل محفظه خشک کن را پس از دو ساعت تخلیه می کنند، تا رطوبت متراکم کاهش یابد.

کپسول های هِل لغایت مرحله خشک شدن همچنان در داخل محفظه باقی می مانند، تا سرانجام به رطوبت 10% نائل آیند(13).

   

 

جداسازی دنبالۀ کپسول ها یا کاسه گل :

کپسول های هِل را پس از اندکی خیساندن بر روی توری های سیمی مالش می دهند، تا دنباله (tail) یا کاسه گل یا "کالیکس" (calyx) از آنها جدا شود و فقط میوه کپسول حاوی دانه ها باقی بماند(5).  

 

 

خشک کردن مجدد کپسول های هِل :

عدم خشک کردن مناسب کپسول های هِل قبل از مراحل بسته بندی و انبار کردن آنها موجبات فساد محصول را فراهم می سازد(13).

در طی فرآیند "عمل آوری" (curing) میزان رطوبت کپسول های سبز و تازۀ هِل از 85-80%  به 12% کاهش می یابد(7).

در مواردی که محصول خشک شده به هر دلیل مجدداً به جذب رطوبت پرداخته باشد، باید تحت عملیات خشک کردن دوباره (re-dried) قرار گیرد و میزان رطوبت آن به 10% تقلیل یابد(13).

 

عملیات خشک کردن کپسول های هِل به سه روش انجام می پذیرد :

1) سیستم "لوله های آب گرم" (fluepipe)

2) سیستم "خشک کن های تجاری" یا "اِکارد" (Eccard ، economical cardamom drier)

3) سیستم خشک کن خورشیدی (solar drier)

4) سیستم خشک کردن در آفتاب (sun drying)

5) سیستم خشک کن های مبتنی بر سوخت چوب(7).

 

کپسول های تمیز شده را بطور سنتی بر روی اجاقی موسوم به "هاتی" (Bhatti) با سوخت چوب قرار می دهند، تا کپسول ها در اثر حرارت مستقیم خشک شوند. کپسول های هِل در تحت چنین شرایطی در تماس مستقیم با دود و حرارت قرار می گیرند لذا به رنگ قهوه ای تیره همراه با بوی دود متمایل می باشند(5).

 

استفاده از شیوه های عمل آوری (curing) مناسب می تواند به کپسول هایی با کیفیت و ظاهر مطلوب تر منتهی گردد. بر طبق شیوه ای موسوم به "دستورالعمل ادویه ها" یا "ICRI" (ICRI Spices Board) به بهبود ساختار اجاق های مربوطه پرداخته اند بطوریکه کپسول ها تحت دمای غیر مستقیم با دمای 50-45 درجه سانتیگراد خشک می گردند(5).

 

بر طبق دستورالعمل های جدیدتری موسوم به "ISPS" به افزایش کارآئی انرژی و بهبود کیفیت محصول هِل پرداخته شده است لذا کوره های "هاتی" را مجهز به سوخت گازی نموده اند(5).

 

دستگاه های خشک کن که با سوخت مایع یا دیزل کار می کنند، می توانند جایگزین های مناسبی برای سیستم های خشک کن مبتنی بر سوخت های چوب و زغال باشند(7).

 

امروزه مدل های مختلفی از خشک کن های الکتریکی نیز برای این منظور طراحی ، تولید و در دسترس قرار گرفته اند ولیکن به دلایل زیر مورد اقبال عامه قرار نگرفته اند :

1) بهای گران تر

2) معضل فراهم کردن برق بدون انقطاع (7).

 

 

پاک کردن و جلادهی کپسول های هِل :

مرحله پاک کردن و جلادهی (cleaning/polishing) کپسول های هِل در احراز مقبولیت تجاری این محصول حائز اهمیت بسیار زیادی است. برای این منظور کپسول های هِل را پس از مرحله خشک کردن با سطوح زبر مشروحه زیر مالش می دهند، تا از تمامی زوائد پاکیزه و براق گردند:

1) توری های سیمی ریزبافت (wiremesh)

2) حصیرهای حاصل از الیاف نارگیل (coir mat) (7).

 

هر نفر کارگر ماهر با 8 ساعت کار روزانه می تواند حدود 100 کیلوگرم کپسول های هِل را پاک نماید(1).

 

امروزه ماشین های کوچک پاک کننده کپسول های هِل نیز در دسترس قرار دارند امّا به اندازه بهای خویش مؤثر واقع نمی شوند(13).

 

 

تفکیک و درجه بندی هِل :

برای تفکیک و درجه بندی کپسول های هِل در برخی از کشورهای توسعه یافته جهان از مجموعه واحدهای مرتبط (kit) زیر بطور فشرده استفاده می شود :

1) قیچی ها (clippers)

2) جدا کنندۀ هوائی (air screen separator) یا دسته بندی کننده هوائی (air classifiers)

3) براق کننده ها (polishers)

4) درجه بندی کنندۀ اندازه ای (size graders)

5) میزهای ویژه بازرسی وزنی (specific gravity inspection tables) (7).

 

محصول هِل ناسالم پس از مرحله خشک شدن به طریق دستی و بر مبنای ویژگی های زیر از محصول سالم تفکیک می شود:

1) شکافتگی (split) به نشانۀ خشک شدن زیاد

2) ابتلا به بیماری (disease attacked)

3) آفت زدگی (pest attacked)

4) داشتن رنگ روشن به نشانۀ نارس بودن (light coloured) (7).

 

تفکیک (sorting) و درجه بندی (grading) کپسول های هِل سالم را معمولاً بر اساس معیارهای زیر انجام می دهند :

1) اندازه (size)

2) رنگ (colour) (1).

 

بر این اساس کپسول های درشت و دارای رنگ سبز تیره از بالاترین درجات کیفی برخوردار می گردند(13).

 

برای درجه بندی کپسول های هِل بر اساس اندازه معمولاً از الک هائی با اندازۀ سوراخ های مناسب بهره می جویند. درجه بندی صحیح کپسول ها یقیناً باعث افزایش ارزش اقتصادی محصول هِل می شود(7).

 

سازمان استاندارد جهانی یا "ایزو" (ISO ; international standards organization) برخی پارامترهای کیفی را برای درجه بندی تجاری محصول هِل تعیین نموده است و این موضوع با جدیّت خاصی توسط سازمان نظارت بر ادویه های هندوستان موسوم به "آگمارک" (Agmark) بویژه در مورد ادویه های صادراتی اِعمال می گردند(7).

 

جدول "AGEB" (Alleppey Green Extra Bold) نیز بالاترین معیارهای کیفیت محصول هِل صادراتی را در کشور هندوستان معیّن ساخته است. بر اساس جدول کیفیت هِل "AGEB" کلیّه کپسول هائی که از اندازه درشت تر و رنگ سبزتری برخوردارند، از جمله ارقام زیر به ترتیب از بالاترین درجات کیفیت بهره مندند :

1) واریته "مالابار" (Malabar)

2) واریته سریلانکائی (Sri lankan)

3) واریته کامبوجی (Cambodian) (7).

 

امروزه بارزترین ملاک های بازاری که در تعیین کیفیت و ارزش تجاری محصول هِل در کشور هندوستان استفاده می شوند عبارتند از :

1) رنگ کپسول (colour)

2) درجه بلوغ دانه ها (maturity of seeds)

3) درصد غلاف های دارای بذور (percentage of seeds)

4) تعداد دانه در هر غلاف (percentage of seed counts)

5) وزن هر لیتر بذور [litre weight (gms)] (7).

 

 

آسیاب کردن کپسول ها و دانه های هِل :

کپسول های هِل را معمولاً به صورت کامل و دست نخورده می فروشند ولیکن آسیاب کردن کپسول ها و دانه های هِل می تواند موجب بالا رفتن "ارزش افزوده" (adding value) محصول تولیدی گردد(13).

 

آسیاب کردن (grinding) کپسول ها و دانه های هِل باعث قرار گرفتن محصول مزبور در معرض فساد و ضایع شدن سریع می شود، بطوریکه عطر و طعم ناپایدار آن با سرعت زیادی زائل می گردند(13).

 

امکان نگهداری و انبارداری هِل های آسیاب شده نسبت به کپسول های کامل و دست نخوردۀ هِل بسیار کمتر است آنچنانکه نمی تواند مصرف کنندگان را به خریدن پودر هِل مجاب سازد و از این قرار است که اکثریت مصرف کنندگان هِل تمایل به ابتیاع کپسول های کامل آن دارند(13).

 

 

بسته بندی محصول هِل :

محصول هِل را با غلاف دانه ها (نیام ، کپسول) نگهداری می کنند زیرا دانه ها و پودر آن سریعاً طعم مطلوب خود را از دست می دهند. محققین دریافته اند که فرآیند آرد کردن غلاف حاوی دانه ها موجب کاهش کیفیت و در نتیجه نزول قیمت هِل می گردد(11).

 

کپسول های خشک شدۀ هِل به تدریج خنک می شوند و آنگاه بنحو آراسته ای درون پاکت هایی از جنس پلاستیک و یا پلی اتیلین و در اندازه های بازارپسند بسته بندی (packaging) می گردند.

بسته های هِل را متعاقباً با لایه محافظی می پوشانند، تا از نفوذ رطوبت بکلی جلوگیری شود.

بدین ترتیب کپسول های هِل را پس از درجه بندی در داخل بسته های پلی اتیلین سیاه و یا سایر محفظه های مسدود از ورود هوا قرار می دهند، تا رنگ سبز آنها طی انبارداری حفظ گردد(1،2،5،7،13).

 

پاکت ها و بسته های حاوی کپسول های هِل را درون گونی هائی از جنس "ژوت" (jute) و یا جعبه های چوبی قرار می دهند، تا حمل و نقل آسان تری داشته باشند(7).

 

رایج ترین پاکت های چند لایه ای که برای انبارداری کپسول های هِل به بازارها عرضه شده اند عبارتند از:

1) پاکت 5 لایۀ "LDPE 200"

2) پاکت "HMWDPE"

3) ساک های بافتنی از جنس پلی اتیلین "LDPE 400"

4) ساک پارچه ای با لایه داخلی پلی اتیلین (7).

 

محصول هِل صادراتی هندوستان عمدتاً درون قوطی های (tins) ویژه و شکیل محفوظ از ورود هوا و رطوبت بسته بندی می شوند و مزین به برچسب های زیبا و شکیل می گردند(7).

 

 

برچسب زنی بسته های هِل :

بسته های حاوی کپسول ها و پودر هِل باید دارای برچسب (lable) شناسائی مشخصات محصول باشند. برچسب های زیبا و جذاب یقیناً می توانند در جلب نظر مشتریان و فروش بیشتر بسیار مفید واقع شوند(13).

 

برچسب های روی بسته های هِل باید حاوی اطلاعات زیر باشند :

1) نام محصول تولیدی (product name)

2) نام تجارتی محصول (brand name)

3) نام کارخانه (manufacturer name)

4) آدرس کارخانه (manufacturer address)

5) تاریخ تولید (manufacture date)

6) تاریخ انقضاء (expiry date)

7) وزن خالص (net weight)

8) مواد افزودنی (added ingredients)

9) کشور مبدأ (country origin)

10) بارکُد یا کُد شناسائی محصول (barcode)

11) کُد تولید کننده (producer code)

12) کُد بسته بندی (packer code) (13).

 

 

نگهداری و انبارداری محصول هِل :

هِل های عمل آوری شده را باید از مواجهه با : نور ، هوا و حرارت محفوظ داشت، تا بدین ترتیب از زوال رنگ سبز و خسارات آفات و کپک ها جلوگیری به عمل آید(7).

 

محصول هِل بطور معمول باید لااقل برای چند ماه انبار شود، تا مشتریان مناسبی برای آنها یافت گردند(7).   

 

کیسه های حاوی کپسول های هِل باید در اتاقک ها یا جعبه های چوبی نگهداری (storage) شوند، تا از جذب رطوبت ممانعت گردد و موجبات شیوع بیماریهای قارچی فراهم نشود(1،5).

 

بسته های حاوی میوه های هِل را در شرایط زیر برای مدت نسبتاً طولانی انبار می کنند :

1) دمای کم یا خنک (cool)

2) رطوبت نسبی کم (low relative humidity)

3) سایه یعنی محفوظ از تابش مستقیم خورشید (shade)

4) عاری از آفات (free pests)

5) مکان خشک (dry)

6) مسقّف (roofed)

7) پنجره ها و درب های دارای محافظ توری(2،7).

 

محصول انباری هِل باید بطور دقیق و منظم تحت نظارت و بازرسی قرار گیرد، تا در صورت لزوم مجدداً خشک و تجدید بسته بندی شود(7).

 

جعبه های حاوی کیسه های هِل را می توان طی مراحل بازاریابی (marketing) به بازارهای محلی یا سطوح خرده فروشی انتقال داد(1).



 "برای مطالعه ادامه مطلب به بخش پنجم مقاله مراجعه فرمائید."