مقالات کشاورزی اندیشه سبز پارسی

چكيده:

درختان توت مثل ساير گياهان مورد حمله پاتوژن هاي متعدد قرار مي گيرند.تحقيقات انجام شده توسط نگارندگان مقاله در مورد توت نشان داد كه اغلب بيماريهاي درختان توت در گيلان توسط قارچ ها ايجاد مي شوند تنها تعداد معدودي از بيماريهاي ناشي از پاتوژنهاي ديگر مانند ويروسها، باكتري ها، ميكوپلاسماها، نماتدها و عوامل Non- pathogenic مي باشند. خسارت تعدادي از بيماريهاي قارچي روي توت اثرات قابل توجهي را به همراه دارد.

اين بررسي كه در قالب چند طرح تحقيقاتي صورت گرفت به منظور شناسائي قارچ هاي بيماري زاي درختان توت گيلان انجام شد. بدين منظور از باغات نوغانداران و مزارع مجتمع شركت سهامي ابريشم ايران نمونه هاي آلوده از اندام هاي هوائي و زميني جمع آوري گرديد كه پس از ثبت علائم ظاهري نسبت به كشت، جداسازي و شناسائي آنها اقدام شد. براي كشت و جداسازي قارچ ها غالباً از محيط كشت PDA(Potato Dextrose Agar) و در مواردي هم از محيط هاي ديگر از قبيل
 WA(Water Agar), MA(Malt Agar) , CMA(Corn Meal Agar) محيط كشت عصاره خاك (SEA)(soil Extract Agar) و دانه گندم و ارزن استريل جهت تكثير قارچ هاي خاكزي به منظور اثبات بيماري زائي آنها استفاده شد. قارچ هاي جدا شده پس از ثبوت بيماري زائي با توجه به منابع موجود تا سطح جنس و تعداد كثيري از آنها تا سطح گونه بشرح زير مورد شناسائي قرار گرفتند:

1- Sclerotinia  sclerotiorum

2- Cylindrosporium  mori

3- Phyllactinia  guttata

4- Alternaria  sp.

5- Fusarium  lateritium

6- Lasiodiplodia  theobromae

7- Fusarium  solani

8-  F.  coeruleum

9-  F.  oxysporum

10- Verticillium  theobromae

11- Armillaria  mellea

12- Rosellinia  necatrix

از بين عوامل بيماري زاي قارچي فوق قارچ هاي Alternaria sp. , C. mori عامل بيماري لكه برگي، S. sclerotiorum  عامل خشكيدگي جوانه ها و سرشاخه هاي توت، F. lateritium عامل ايجاد شانكر و خشكيدگي شاخه ها،P. guttata عامل بيماري سفيدك پودري برگ توت و بقيه قارچ ها عامل بيماري پوسيدگي طوقه و ريشه درختان توت مي باشند.

واژه هاي كليدي :

قارچ هاي بيماريزا، درختان توت، گيلان

مقدمه:

سطح زير كشت باغات توت در استان گيلان بالغ بر ده هزار هكتار تخمين زده مي شود كه متاسفانه به علت عدم حمايت از صنعت نوغانداري در سالهاي اخير اين باغات در حال تغيير كاربري به ديگر محصولات باغي از قبيل كيوي كاري، احداث مزارع برنج و استخرهاي پرورش ماهي و... مي باشد. صنعت نوغانداري با اشتغال 80 هزار خانوار ايراني و توليد 5000 تن پيله تر (1000-900 تن ابريشم خام) علي رغم افت كمي نسبت به دوران شكوفايي اين صنعت در گذشته نه چندان دور مي تواند روند رو به رشد خوبي را به همراه داشته باشد كه در اين راستا با حمايت همه جانبه از اين محصول با توسعه و حفظ باغات توت از گزند آفات و بيماريها و رعايت امور به زراعي كه در نهايت برگ سالمي را براي تغذيه كرم ابريشم به همراه خواهد داشت.كه نتايج آن مي تواند با اتخاذ سياست هاي صحيح در بخش صنايع وابسته به ابريشم از جمله توليد و صادرات فرش هاي ابريشمي دست بافت، راه اندازي صنايع حرير بافي، ورود به بازارهاي جهاني جهت مصرف كالاهاي ابريشمي ايران اين روند سرعت بيشتري به خود گيرد كه خوشبختانه در چند سال اخير با تشكيل مركز تحقيقات ابريشم ايران پژوهش هاي كاربردي خيلي خوبي در رابطه با كرم ابريشم (حفظ و تكثير تخم نوغان لاين و اجداد)، مسائل به زراعي باغات توت (خاك، آب و امور گياهپزشكي و...) در شمال ايران صورت گرفته است كه اميد است اين روند ادامه داشته باشد.

روش بررسي:

1- بازديد از باغات

بدين منظور در اجراي اين پروژه به فاصله زماني معين از شروع فصل زراعي تا پايان فصل و حتي در فصل زمستان از باغت توت در حومه لاهيجان، لنگرود، آستانه اشرفيه، فومن و سياهكل بازديد صورت پذيرفت و نمونه هاي بيمار و مشكوك از اندام هاي هوائي (برگ، جوانه ها، سرشاخه و شاخه هاي اصلي) و زميني (طوقه و ريشه) جمع آوري و پس از ثبت علائم به آزمايشگاه انتقال داده شدند.

2- بررسي هاي آزمايشگاهي

انواع لكه برگي ها (Leaf spots) و خشكيدگي سرشاخه ها Dieback از نظر وضعيت ظاهري، وجود يا عدم وجود اندام هاي بارده قارچ كه با چشم غيرمسلح و يا به كمك بينوكولار با بزرگنمائي 10-4 برابر مورد بررسي قرار گرفتند (خصوصاً در مورد پاتوژن هاي اجباري).

جهت تشخيص پاتوژن هاي غيراجباري نمونه هاي مشكوك جمع آوري شده روي محيط هاي كشت مصنوعي WA, MA, CMA, PDA به طريق صحيح كشت داده شدند و يا با استفاده از محيط مرطوب (نمونه هاي بيمار استقرار يافته در داخل ديسيكاتور و يا پتري ديش هاي مرطوب) پاتوژن ها جدا و سپس كشت خالص از آنها تهيه شد. براي كشت اندام هاي آلوده و مشكوك قطعات كوچكي از محل بافت ناحيه سالم و آلوده به ابعاد معين تهيه و پس از شستشوي با آب مقطر بمدت 2-1 دقيقه با محلول هيپوكلريت سديم 5% ضدعفوني و مجدداً 3-2 بار با آب مقطر استريل شستشو شدند كه در ادامه پس از خشك شدن (روي كاغذ صافي استريل) در زير هود استريل روي محيط هاي غذايي كشت شده و در داخل انكوباتور25 درجه سانتي گراد قرار گرقتند. كه در ادامه پس از رشد كلني قارچ روي محيط هاي مصنوعي، هر نمونه با استفاده از روش تك اسپور و يا تك ريسه خالص و نمونه به داخل لوله هاي آزمايش حاوي محيط كشت PDA شيب دار (مورب) و يا روي محيط كشت عصاره خاك (SEA) و ارزن و گندم استريل شده در داخل ارلن ماير منتقل و پس از رشد كامل جهت مطالعات بعدي (اثبات بيماري زائي و شناسايي) در حرارت 5 درجه سانتي گراد در يخچال نگهداري شدند.

2-1- ثبوت بيماري زائي با استفاده از سوسپانسيون اسپور قارچ ها

بدين منظور براي تهيه اينوكولوم قارچ ها نخست آنها را روي محيط PDA (غالباً) و در مواردي هم روي محيط هاي MA , CMA مخلوط با عصاره برگ توت كشت داده و پس از اسپور دهي كافي عمل مايه زني با استفاده از سوسپانسيون اسپور به كمك دستگاه اسپورپاش به غلظت 10⁶× 3-2 عدد اسپور در هر سانتي متر مكعب روي اندام هاي هوائي (نهالهاي توت گداني) و يا برگها جدا شده در داخل ديسيكاتور صورت پذيرفت. جهت سهولت كار قبل از عمل مايه زني، در بعضي موارد با نوك سوزن استريل زخم هاي سطحي در سطح برگها ايجاد گرديد. نمونه هاي شاهد در شرايط مشابه با آب مقطر استريل مايه زني گرديدند.

2-2- ثبوت بيماري زائي با استفاده از تك ريسه قارچ:

بدين منظور ديسكي به قطر 3 ميلي متر از كشت خالص و جوان قارچ روي محيط WA تهيه، آنها را روي برگهاي نهالهاي يكساله توت يا برگهاي جدا شده و يا در زير پوست سرشاخه هاي جوان در داخل ديسيكاتور استريل قرار داده و براي سهولت كار قبل از عمل مايه زني با نوك سوزن استريل در محل تلقيح برگها (مايه كوبي) زخم هاي خفيف ايجاد گرديد. نمونه هاي شاهد در شرايط مشابه با آگار استريل مايه زني شدند.

3- ثبوت بيماري زائي عوامل خاكزي(خصوصاً گونه هاي فوزاريوم):

جهت اثبات بيماري زائي ايزوله هاي خالص شده سه روش انجام شد.در روش نخست بذر توت پس از ضدعفوني شدن با هيپوكلريت سديم 1%، در گلدانهاي حاوي خاك استريل كشت گرديدند. كه پس از سبز شدن بذرهاكلني قارچ هاي مورد نظر با خاك مخلوط گرديد نمونه هاي شاهد فاقد اينوكولوم قارچ بوده است. در روش دوم از نهال هاي حاصل از قلمه هاي يكساله توت استفاده شد. ابتدا محل طوقه يا پنبه استريل آغشته به الكل ضدعفوني سطحي گرديد. كه پس از ايجاد برش در اين بخش، قطعه اي از محيط كشت حاوي ميسيليوم قارچ مورد نظر در زير پوست قرار گرفت. محل مايه كوبي پس از قرار دادن پنبه استريل مرطوب به منظور حفظ رطوبت با پارافيلم استريل بسته شد. نمونه هاي شاهد در شرايط مشابه با آگار استريل مايه زني گرديدند. ودر روش سوم مايه زني بر روي شاخه هاي بريده شده توت استقرار يافته در داخل ديسيكاتور انجام گرفت. شاهد در اين روش هم با آگار استريل مايه زني گرديد.

كليه نمونه هاي مايه زني شده (تيمار شده) به همراه نمونه هاي شاهد در داخل اتاقك رشد با درجه حرارت 28-24 سانتي گراد و نور متناوب (12 ساعت روشنايي و 12 ساعت تاريكي) قرار داده شدند. جهت تامين رطوبت نسبي مورد نياز از سيستم مه پاش استفاده گرديد.

نتيجه:

بر اساس مطالعات انجام يافته و نمونه برداري هاي منظمي از باغات توت استان گيلان صورت پذيرفت تاكنون جمعاً 12 گونه قارچ بيماري زا از اندام هاي هوائي و زميني جدا، خالص و بشرح زير مورد شناسايي قرار گرفتند:

* = بيماري از اهميت چنداني برخوردار نيست

** = خسارت آن در حد متوسط مي باشد

*** = از بيماري هاي كليدي درختان توت بوده و خسارت اقتصادي آن بالا مي باشد

شرح مختصري از دو بيماري مهم (كليدي) قارچي درختان توت:

1- بيماري خشكيدگي جوانه ها و سرشاخه هاي درختان توت

قارچ عامل آن Sclerotinia sclerotiorum مي باشد كه اولين بار در سال 1932 ميلادي توسط كريستوف از بلغارستان گزارش گرديده است.

در ايران براي اولين بار ميرحسيني مقدم و ايزديار در سال 1364 هجري- شمسي از توتستانهاي ديسام سياهكل و پسيخان فومن گزارش نموده اند. بيماري يكي از عوامل موثر در كاهش برگ توت در روي ارقام ژاپني Shin- Echinose , Echinose مي باشد. حتي در سالهاي كه شرايط جوي مساعد مي باشد روي ارقام محلي خسارت آن قابل توجه مي باشد. يكي از بارزترين مشخصات اين بيماري وجود اسكلروتهاي بسيار درشت در زير پوست محل جوانه هاي آلوده مي باشد كه گاهاً طول آن در زير پوست به 5 سانتي متر مي رسد. اسكلروت فرم غيرجنسي و زمستان گذران قارچ مي باشد و آلودگي اوليه در توتستان توسط آسكسپور در نيمه اول ارديبهشت ماه كه آسكوكارپ (آپوتيسيم) با فرم جنسي قارچ ظاهر مي گردد به وقوع مي پيوندد كه معمولاً از نظر فنولوژي نبات آزاد شدن آسكسپورها با باز شدن جوانه هاي درختان توت همزمان مي باشد. اين قارچ منوسيكل بوده و در طول سال فقط يكبار و آنهم در فصل بهار خسارت مي زند. انهدام و سوزاندن سرشاخه هاي آلوده قبل از ريزش اسكلروتها در روي خاك، سمپاشي با قارچ كشهاي سيستميك از قبيل توپسين ام، رورال تي اس و دروزال، قبل تا باز شدن جوانه هاي درختان توت و استفاده از آنتاگونيست هاي تريكودرما و گليوكلاديوم (مبارزه بيولوژيكي) از روشهاي كنترل اين بيماري مي باشد.

2- بيماري لكه برگي يا لكه قهوه اي درختان توت

قارچ عامل آن Cylindrosporium  mori مي باشد كه در ايران براي اولين بار در سال 1331 توسط خبيري گزارش گرديد. قارچ عامل بيماري از رده قارچ هاي ناقص و از گروه آسروول داران بوده و يكي از عوامل موثر در كاهش كيفي برگ توت خصوصاً روي ارقام محلي مي باشد طبق بررسي انجام يافته توسط ميرحسيني مقدم و همكاران در سال 1369 آلودگي هاي اوليه توسط فرم جنسي قارچ (فرم پرتيس دار) صورت مي گيرد ولي آلودگي هاي بعدي به دفعات زياد تا پايان فصل توسط فرم غيرجنسي قارچ انجام مي گيرد. در آلودگي شديد در باغاتي كه درختان بصورت متراكم كشت شده باشند در خرداد عامل خزان نابهنگام برگ درختان توت مي باشد. كاربرد قارچ كشهاي سيستميك قبل از آلودگي اوليه در كاهش خسارت بيماري موثر مي باشد و بر اساس مطالعات انجام يافته باقيمانده اين قارچ كشها اثرات سوئي روي كرم ابريشم ندارند.

منابع مورد استفاده:

1- ابراهيم نسبت، فيروز 1355، بيماريهاي درخت توت از انتشارات مجتمع صنعتي توليد ابريشم، 34 صفحه.

2- ميرحسيني مقدم، سيدعبداله و ايزديار، منوچهر 1364- بيماري خشكيدگي سرشاخه هاي توت. خلاصه مقالات هشتمين كنگره گياهپزشكي ايران- اصفهان.

3- ميرحسيني مقدم، سيدعبداله و ويشكائي، صغري - بيماري لكه برگي يا لكه قهوه اي درختان توت در استان گيلان. كتابچه خلاصه مقالات دهمين كنگره گياهپزشكي ايران- كرمان.

4- ميرحسيني مقدم، سيدعبداله و ايزديار، منوچهر 1373- وقوع بيماري خشكيدگي جوانه هاي و سرشاخه هاي درختان توت در استان گيلان. نشريه شماره 4-1 جلد 30 بيماريهاي گياهي.

5- ميرحسيني مقدم، سيدعبداله و ايزديار، منوچهر 1374- چرخه زندگي بيماري خشكيدگي جوانه هاو سرشاخه هاي درختان توت (بصورت پوستر). انتشارات سازمان كشاورزي ايران.

6- ارشاد، جعفر 1374- قارچ هاي ايران. انتشارات سازمان تحقيقات آموزش و ترويج كشاورزي.

7- ميرحسيني مقدم، سيدعبداله و ويشكائي، صغري 1374. روشهاي كنترل بيماري خشكيدگي سرشاخه هاي توت در استان گيلان. كتابچه خلاصه مقالات اولين سمينار سراسري ابريشم ايران- رشت (پسيخان).

8- ميرحسيني مقدم، سيدعبداله 1375- نشريه فني – ترويجي بيماريهاي درختان توت استان گيلان به شماره ثبت 10-75 مورخ 20/1/75 مركز اطلاعات و مدارك علمي كشاورزي سازمان تات.

9-مرآت، افسانه و ميرحسيني مقدم، سيدعبداله 1379- بررسي اثر آنتاگونيستي گونه هاي از تريكودرماهاي استان گيلان بر روي Sclerotinia sclerotiorum  عامل خشكيدگي سرشاخه هاي و جوانه هاي توت. كتابچه خلاصه مقالات چهاردهمين كنگره گياهپزشكي ايران – اصفهان.

10-بيژن نيا، عليرضا و ميرحسيني مقدم، سيدعبداله 1381- بررسي واكنش ارقام مختلف توت نسبت به بيماري سفيدك پودري به دو روش آلودگي طبيعي و مصنوعي در گيلان. كتابچه خلاصه مقالات پانزدهمين كنگره گياهپزشكي ايران- كرمانشاه.

11- بيژن نيا، عليرضا و ميرحسيني مقدم، سيدعبداله 1383- واكنش ارقام مختلف توت به بيماري سفيدك پودري و تاثير آن بر پارامترهاي كيفي برگ توت. فصل نامه علمي پژوهشي، پژوهش و سازندگي شماره 65.

12- مرآت، افسانه و ميرحسيني مقدم، سيدعبداله 1383- مطالعه اثر آنتاگونيستي تريكودرماهاي استان گيلان بر روي Sclerotinia sclerotiorum  عامل خشكيدگي سرشاخه هاي و جوانه هاي توت. مجله علمي سريكولوژي (sericologia) فرانسه، شماره 45 (1)- صفحات 91-97 سال 2005.

13- مرآت، افسانه و ميرحسيني مقدم، سيدعبداله و حميد روحاني 1383- معرفي قارچ هاي عامل پوسيدگي ريشه و طوقه درختان توت در استان گيلان. نشريه شماره هاي 2-1، جلد 40،بيماريهاي گياهي.

14- Anonym, 1990. Handbook on Pest and Disease of mulberry and silkworm. United Nations Economic and Social commission for Asia and the pacific Bangkok, Thailand. 88pp.