مقدمه :

رُز با اسم علمی Rosa spp از خانواده Rosaceae گیاهی است درختچه اي كه به واسطه پرورش و پیوند دورگه های گوناگون آن به رنگهای متنوع و حیرت انگیز در آمده است. رُز قبل از اینکه بصورت دو رگه های مختلف در آید ، در ایران به نام های : گل سرخ، نسترن، گل محمدی، گل چای، گل رشتی، گل زرد، گل گلاب، بهاره گل و "مشکجه گل" مشهور بود. رَز امروزه در نقاط مختلف کشور و در دامنه کوه های پر برف برنگ های : قرمز، زرد، سفید و نارنجی به شکل خودرو و يا تحت مراغبت رشد می نماید و ازدیاد آن از طریق قلمه و پیوند صورت می گیرد.

بوته های رز در شمال ایران به چهار بیماری مهم قارچی یعنی : لکه سیاه، سفیدک پودری، زنگ و بلایت خاکستری مبتلا مي گردد که از بین آنها بیماری قارچی لکه سیاه رز بعنوان بیماری کلیدی محسوب می شود و عامل خزان زودرَس برگها مي باشد بطوزيكه بوته های رز از حالت زینتی خارج مي شوند . اين بيماري در آلودگی های شدید سبب خشکیدگی سرشاخه ها و از بین رفتن بوته ها می گردد.

 

تاریخچه، انتشار و اهمیت بیماری:

بیماری لکه سیاه ُرز که در اصطلاح انگلیسی به آن "“Black-spot یا "Star sooty mold" گفته می شود ، یکی از بیمارهای مهم رز در تمامی قلمستان ها و باغات رز سراسر دنیا محسوب می شود . اين بيماري در اروپا برای اولین بار در سال 1844 میلادی توسط  "پی رون" (Pirone) گزارش شده است(2). بيماري مذكور در ایران هم خصوصاً در استانهای شمالی بعنوان یکی از بیماری های خسارتزا و بازدارنده کاشت رز در فضای سبز و پارک ها محسوب می شود كه در سال 1343 شمسي توسط اسکندری از شمال ایران گزارش گردیده است(1).

 

علائم بیماری:

این بیماری در استان های شمالی کشور روی رزهای گلخانه ای و فضای سبز وجود دارد و علائم آن در سطح فوقانی برگها قابل مشاهده اند . لکه های سیاه رنگ مشخص که قطر آنها بین 15-3 میلی متر میباشند ، در اثر سرايت بيماري بوجود می آیند وليكن این لکه ها گاهی بشکل دایره و یا بی شکل، با حاشیه شعاعی مشخص بحالت ستاره مانند ملاحظه مي گردند. پوشش سیاهرنگ در سطح لکه ها که شامل مسیلیوم ها است و در مرکز لکه ها جوشهای تیره اي که همان اندام بارده غیرجنسی قارچ یعنی آسروول ها مي باشند.  

علائم بیماری در آلودگی های شدید گاهاً روی دمبرگ و ساقه هم مشاهده می شوند ولی علائم بارز همان تشکیل لکه ها بر روی برگ ها می باشند که در نهایت سبب زرد شدن برگ ها و خزان نابهنگام آنها می شوند .

 

عامل بیماری:

فرم غیر جنسی عامل لکه سیاه رُز قارچی است از رده قارچ های ناقص (ديوتري مايست ها) با اسم علمی Marssonia rosae که در دنیا برای اولین بار در سال 1872 ميلادي از فرانسه گزارش شده است (2) ولي فرم جنسی آن از رده آسکومیست ها و با نام علمی Diplocarpon rosae  مي باشد كه داراي اندام بارده جنسی از نوع پريتیس است و در سال 1912 ميلادي از آمریکا گزارش گردید(2). تاکنون فرم جنسی قارچ در ایران گزارش نگردیده است و آلودگی ها در طول سال خصوصاً در بهار و تابستان توسط فرم غیر جنسی قارچ مذكور یعنی کنیدی هاي(اسپورها) آزاد شده از روی آيسروول ها صورت می گیرند. اسپورهای غیر جنسی قارچ دو سلولی، بی رنگ و ابعاد آن 7-5/4 × 24-13 میکرون می باشند.

 

مبارزه با عامل بیماری:

1- مبارزه زراعی :

1-1- حذف برگها و سرشاخه های آلوده بعنوان یک روش کاهش دهنده منبع آلودگی است. اکیداً توصیه می شود كه در فصول تابستان و پاییز و حتی زمستان برگها و سرشاخه های آلوده بوته هاي رز را هرس نموده وسپس بسوزانند زیرا قارچ عامل بيماري بر روی برگ ها و سرشاخه های آلوده رز زمستان گذرانی می نمایند.

1-2- اجتناب از آبیاری بارانی بیش از حد روی برگ ها و مصرف بی رویه کودهای ازته (آبیاری رزها بهتر است به صورت قطره ای صورت گیرد).

1-3- در ایران تاکنون گزارشی در خصوص معرفی ارقام رز نسبت به لکه سیاه رز در دست نیست. در رزستانها معمولاً بوته های رز با گل های آتشین نیمه مقاوم تا نیمه حساس و بوته های رز با گل های صورتی تا سفید حساس به این بیماری می باشند که نیاز است مطالعات تکمیلی در این خصوص صورت گیرد.البته در خارج از ایران خصوصاً در کشورهای اروپایی ارقام Coronado, Sphix, Tiara, David thompson ........ بعنوان ارقام مقاوم معرفی شده و کشت می گردند(2).

 

2-مبارزه شیمیایی :

یکی دیگر از روشهای کاهش خسارت این بیماری کاربرد قارچ کش ها می باشد. معمولاً اولین سمپاشی در شمال ایران در اردیبهشت ماه قبل از ظهور تا به محض ظهور اولین علائم بیماری صورت مي گيرد. قارچ کش های سیستمیک از قبیل دودین، "رورال تی اس" و "توپسین ام" به نسبت 1 در هزار توصیه می گردند. تعداد دفعات سمپاشی بستگي به شرایط جوی به دفعات 3-2 مرتبه و آن هم به فاصله 15-10 روز از همدیگر توصیه می گردند.

 

منابع مورد استفاده :

1-میرحسینی مقدم، سیدعبداله 1375. شرح مصور قارچ های بیماری زای نباتات زینتی استان گیلان(پایان نامه کارشناسی ارشد) ، دانشکده علوم کشاورزی دانشگاه گیلان

2- Kenneth horst, R. 1983. Compendium of rose diseases. Published by the American Phytopathological Society (APS). 50pp.