مقالات کشاورزی اندیشه سبز پارسی

«پوسیدگی سفید ساقه، طوقه و ریشه گیاهان ناشی از "Sclerotium rolfsii" در استان گیلان»

نگارش:

سید عبدالله میرحسینی مقدم، محقق ایستگاه تحقیقات گل و گیاهان زینتی لاهیجان

معرفی میزبان ها و مناطق انتشار بیماری در ایران و خارج:

این بیماری در ایران روی گیاهان زینتی از قبیل آگلونما، گل ابریشم، دیفن باخیا، فیکوس و فیلودندرون و گیاهان خانواده کدوئیان، سولاناسه (بادمجانیان)، حبوبات، بادام زمینی، چغندر قند، آفتابگردان و درختان میوه(سیب) گزارش گردیده است(8). در استان گیلان مهم ترین میزبانهای قارچ عامل بیماری فلفل، بادام زمینی، لوبیا، بادمجان، کلزا، گوجه فرنگی، ذرت، خیار، کاهو، چای و تعدادی از علفهای هرز مزارع می باشند(6 ،7 ، 8،10، 11، 13، 15، 16 و17).

در خارج از ایران این بیماری، انتشار جهانی داشته و حداقل از روی 500 جنس از یکصد خانواده گیاهی در مناطق گرمسیری و نیمه گرمسیری و معتدله خصوصاً در جنوب، غرب و مرکز آمریکا و کشورهای اروپائی واقع در حوزه جنوبی مدیترانه، افریقا، هند، زاپن و هاوائی گزارش گردیده است که مهم ترین میزبان های اصلی آن گیاهان خانواده کدوئیان، سولاناسه و حبوبات می باشد(19 و20).

علائم عمومی بیماری روی تعدادی از میزبان های زراعی و باغی در گیلان:

علائم اولیه بیماری معمولاً در ابتدا به صورت زردی و پژمردگی قسمتی از گیاه آلوده می باشد که در آلودگی های شدید تمامی گیاه پژمرده می شود. این پزمردگی روی گیاهان علفی و یکساله کاملاً مشهود می باشد. کلیه اندام های زیرزمینی شامل ریشه، غلاف و اندام های هوائی(طوقه و ساقه و برگها) مورد حمله این قارچ قرار می گیرند. در غالب گیاهان یکساله و علفی بیماری همزمان با رسیدن بوته ها خصوصاً در بادام زمینی، فلفل، گوجه فرنگی، لوبیا و خیار اتفاق می افتد(نمایه های 1، 2، 3 و4).

ساقه های اصلی معمولاً در ناحیه نزدیک تا ارتفاع 15 سانتی متری از سطح خاک و یا تا عمق 3-2 سانتی متری در زیر خاک مورد حمله این قارچ قرار می گیرند. یکی از علائم برجسته و قابل تشخیص این بیماری روی تمامی گیاهان میزبان پوشش سفید رنگ از میسلیوم قارچ روی اندام های آلوده می باشند که در شرایط آب و هوای گرم و مرطوب فعالیت قارچ گسترش می یابد و اندام های هوائی گیاه بطور ناگهانی پژمرده می شوند(نمایه های 1، 2 و4).

اسکلروتهای قارچ در ابتدا برنگ سفید پنیه ای هستند و روی میسلیوم های قارچ به فراوانی تشکیل می شوند که تدریجاً رنگ آنها قهوه ای شده و قطر آنها کمتر از 1 میلی متر می باشند اسکلروتها پس از جدا شدن از اندام های آلوده گیاه در خاک برنگ سیاه و به جزء جدا نشدنی میکروارگانیسم های خاک تبدیل می گردند(نمایه -1). در آلودگی های شدید در مزارع بادام زمینی غلاف ها هم آلوده شده و برنگ قهوه ای تیره، ریز و چروکیده می گردند. آلودگی در مزارع لوبیا و فلفل بصورت پژمردگی حاد اتفاق می افتد(نمایه-4). در خزانه های بذری چای پژمردگی نهالها به کندی اتفاق می افتد و در پای نهالهای آلوده در بستر خزانه ها اسکلروتهای زیادی تشکیل می گردند (نمایه - 5).

عامل بیماری:

فرم غیرجنسی قارچ عامل بیماری Sclerotium rolfsii (Sacc.) cruzi. می باشد که از گروه قارچ های عقیم و متعلق به شاخه قارچ های ناقص می باشد که در کتابهای علمی فرم جنسی آن به نام های Aethalia rolfsii , Corticium rolfsii, Botryobasidium rolfsii , Pellicularia rolfsii ذکر گردیده که از رده بازیدیومیست ها می باشد و معمولاً به ندرت در طبیعت تشکیل می گردد و نقشی هم در بیماری زائی ندارد(نمایه 7). لذا اسم علمی قارچ عامل بیماری مرحله اسکلروت دار (مرحله بیماری زا)، S.rolfsii انتخاب گردیده است(18، 20، 2، 3، و4).

کلنی قارچ روی محیط کشت PDA (Potato Dextrose Agar) سریع الرشد بوده و در حرارت 28-24 درجه سانتی گراد در ابتدا برنگ سفید برفی همراه با طناب های میسلیومی مشخص می شوند. بسته به نوع میزبان 10-6 روز اسکلروتهای زیادی برنگ کرم تا قهوه ای روشن و تیره و بقطر کمتر از یک میلیمتر در محیط کشت به فراوانی تشکیل می گردد که این یکی از راه های اولیه در تشخیص قارچ عامل بیماری می باشد(نمایه 6).

قارچ عامل بیماری غالباً بصورت اسکلروت و میسلیوم (کمتر) در خاک و بقایای گیاهان آلوده زمستان گذرانی
می نماید اسکلروتها می توانند دمای 10 درجه زیر صفر را تحمل کرده و قدرت جوانی زنی خود را در سالهای بعد حفظ نمایند (20).

توجــــــه:

عامل بیماری از طریق خاک آلوده، ژرم پلاسم و بقایای گیاهان آلوده، باد، آب آبیاری، ادوات کشاورزی، احشام و کودهای شیمیایی انتقال می یابند.

روشهای کلی کنترل بیماری:

با توجه به اینکه عامل بیماری خاکزاد و پلی فاژ بوده کنترل آن مشکل می باشد لذا روشهای زیر جهت کاهش خسارت بیماری توصیه می گردد:

1-روش غیرشیمیایی (انجام عملیات به زراعی و استفاده از ارقام متحمل و مقاوم)

1-1-این روش شامل انجام عملیات بهینه به زراعی در کشاورزی از قبیل شخم جهت دفن کردن اسکلروتهای زمستان گذران در عمق بیشتر خاک، رعایت تناوب زراعی (کشت گیاهان غیرمیزبان)، کاهش دفعات آبیاری در مزارع آبی، جمع آوری بقایای گیاهان آلوده قبل از تشکیل اسکلروتها و ریزش آنها در خاک و علفهای هرز آلوده و امحاء کامل آنها.

1-2- استفاده بهینه از کودهای شیمیایی با تاکید بر عدم مصرف بی رویه کودهای ازته.

1-3- استفاده از کودهای دامی پوسیده در فصل زمستان بخاطر دارا بودن قارچ های آنتاگونیست فراوان.

1-4- استفاده از ارقام متحمل و مقاوم (در بادام زمینی ارقام مقاوم: Florida Bunch393 , Gorgia 119 -20 وFlori Spanish 334A) در چای رقم هیبرید (نوع بذری) حساس و کلون 100 متحمل به بیماری می باشد(9 و10).

2-کنترل بیولوژیک:

مطالعاتی که طی سالیان اخیر توسط نگارنده نشریه در مزارع بادام زمینی، فلفل و چای انجام پذیرفته، جمعاً 6 گونه آنتاگونیست به نام های Trichoderma harzianum T. viride, T. hamatum ,T. longibrachiatum , Gliocladium virens , T. parceramosum  جدا و خالص سازی گردیده است که گونه های T. harzianum, T. viride, T. hamatum , و  T. longibrachiatum , G. virens ,  در مزارع بادام زمینی روی کاهش خسارت قارچ S.rolfsii کار آئی خوبی داشته اند. هم چنین در خزانه های بذری چای، گونه های T. harzianum, T. viride موثر تشخیص داده شده اند(12 و14).

در خارج از ایران در یک مبارزه تلفیقی مشخص گردید که رعایت تناوب زراعی گیاهانی مثل پیاز، سیر و بادام زمینی و استفاده از آنتاگونیست T. harzianum با اضافه نمودن 2/0 درصد قارچ کش کاربندازیم به خاک بطور قابل ملاحظه ای باعث جلوگیری از خسارت وارده به بادام زمینی در اثر S.rolfsii می گردد بطوریکه با استفاده از این روش تلفیقی پوسیدگی ساقه %60 -40 و پوسیدگی غلاف 60- 27% کاهش یافت(1).

3-کنترل شیمیایی:

همانطوریکه قبلاً گفته شد بعلت خاکزی بودن قارچ عامل بیماری پوسیدگی سفید، روش های شیمیائی کارآئی زیادی نداشته و در سطح وسیع هم کاربردی نمی باشد. اما جهت کاهش خسارت بیماری در بعضی موارد روشهای زیر توصیه می گردد:

3-1-قبل از کاشت محصولات زراعی و باغی در محیط های گلخانه و سطوح کم خاک بستر را با گاز متیل بروماید و متام سدیم (واپام) جهت از بین بردن مایه آلوده کننده اولیه (اسکلروتها) ضدعفونی می نمایند ولی این روش خالی از اشکال هم نمی باشد.

3-2- در خارج از ایران در یک بررسی روی کارآئی شش قارچ کش روی قارچ S.rolfsii عامل پوسیدگی سفید گوجه فرنگی، با قارچ کش PCNB (پنتا کلرو نیترو بنزن) اگر 10 روز قبل از ظهور آلودگی در مزارع پاشیده شود. در کاهش خسارت بیماری موثر می باشد(20).

ولی در ایران تاکنون هیچ گونه قارچ کشی در مزارع بر علیه S.rolfsii آزمایش نگردیده است. غالب توصیه ها بصورت تلفیقی یعنی کاربرد آنتاگونیست تریکودرما با مخلوطی از قارچ کشهای سیستمیک از قبیل کاربوکسین، کاربندازیم و رورال تی اس  بصورت ضدعفونی بذور می باشد.

فهرست منابع

1- اصغری، م ومائی. س. د. 1370. مقایسه اثرات چند روش کنترل روی بیماری پوسیدگی ساقه و غلاف بادام زمینی. کتابچه خلاصه مقالات دهمین کنگره گیاهپزشکی ایران- کرمان.

2- الهی نیا، س. ع. 1382. بیماری شناسی و شناخت قارچ و سایر عوامل بیماری زا در گیاهان. انتشارات دانشگاه گیلان. 647 صفحه.

3- الهی نیا، س. ع. 1383. بیماری های درختان میوه و برخی از گیاهان باغی و روشهای مبارزه با آنها. انتشارات دانشگاه گیلان. 570 صفحه.

4- الهی نیا، س. ع. 1384. بیماری های سبزی وصیفی و روشهای مبارزه با آنها. انتشارات دانشگاه گیلان. 582 صفحه.

5- ارشاد، ج. 1388. قارچ های ایران . انتشارات موسسه تحقیقات گیاهپزشکی کشور. 540 صفحه.

6- جعفر پور، ب. 1370. بیماریهای سیب زمینی (ترجمه) انتشارات جهاد دانشگاهی مشهد. 283 صفحه.

7- میرحسینی مقدم، س. ع. 1368. قارچ های جدا شده از بادام زمینی و اهمیت  اقتصادی آنها. کتابچه خلاصه مقالات نهمین کنگره گیاهپزشکی ایران –مشهد.

8- میرحسینی مقدم، س. ع. 1370. قارچ های جدا شده از چای در شمال ایران. کتابچه خلاصه مقالات اولین کنگره علوم باغبانی ایران –کرج.

9- میرحسینی مقدم، س. ع. 1371. مقایسه ده رقم از ارقام بادام زمینی در مقابل بیماری های پوسیدگی طوقه (Aspergillus niger , S. rolfsii) کتابچه خلاصه مقالات اولین سمینار ملی دانه های روغنی ایران- تهران.

10- میرحسینی مقدم، س. ع. 1373. شناسائی و معرفی مهم ترین عوامل بیماری زای قارچی چای در خزانه، اهمیت و امکان مبارزه با آنها. کتابچه خلاصه مقالات اولین سمینار سراسری چای درایران- لاهیجان.

11- مرادی حقیقی، م. 1374. بررسی و شناسائی بیماری های قارچی بادام زمینی در استان گیلان (پایان نامه کارشناسی ارشد) انتشارات دانشکده کشاورزی تهران.

12- میرحسینی مقدم، س. ع. 1377. بررسی اثر آنتاگونیستی گونه هایی از تریکودرما و گلیوکلادیوم روی قارچ
 S. rolfsii عامل پوسیدگی ساقه بادام زمینی . کتابچه سیزدهمین کنگره گیاهپزشکی ایران –کرج.

13- میرحسینی مقدم، س. ع. 1381. بیماری های قارچی کلیدی کدوئیان در گیلان (نشریه فنی –ترویجی و پوستر) انتشارات مدیدریت هماهنگی ترویج جهاد کشاورزی گیلان.

14- میرحسینی مقدم، س. ع. 1382. بررسی اثر آنتاگونیستی گونه هایی از تریکودرما روی قارچ S. rolfsii عامل پوسیدگی طوقه و ریشه نهال چای. کتابچه خلاصه مقالات اولین کنفرانس چایکاری و توسعه آن در مناطق گرمسیری و نیمه گرمسیری دریای خزر. دانشگاه دولتی لنکران آذربایجان.

15- میرحسینی مقدم، س. ع. 1385. شناسائی عوامل بیماری قارچی کلزا در گیلان و تعیین اهمیت اقتصادی آنها. فصلنامه دانش غذا و کشاورزی، شماره 30.

16- میرحسینی مقدم، س. ع. 1386. شناسائی عوامل بیماری زای قارچی حبوبات در گیلان و اهمیت  اقتصادی آنها. کتابچه خلاصه مقالات دومین همایش ملی حبوبات ایران- تهران دانشگاه آزاد واحد علوم وتحقیقات.

17- میرحسینی مقدم، س. ع. 1388. مهم ترین بیماری های قارچی بادام زمینی در استان گیلان و روشهای مقدماتی کنترل آنها(نشریه فنی- ترویجی) انتشارات سازمان جهاد کشاورزی گیلان، مدیریت هماهنگی ترویج، اداره رسانه های آموزشی.

18-Barnett, H. L. and Hunter. B. B. 1972. Illustrated Genera of imperfect fungi. 3rd edition, 241pp., Burgess publishing company, U.S.A.

19- Morris Porter.D., Donald H. Smith, and Rodrigues Kabana.R. 1984. Compendium of Peanut Diseses. Published by the American Phytopathological Society (APS).

20- Stephen A. Ferreira, Rebecca A. Boley 1992. Southern blight, southern wilt… (Sclerotium rolfsii) Department of plant pathology, CTAHR University of Hawaii at Manoa. www. Extento. Hawaii. Kbase/ Crop/ Type/ S. rolfsii . htm: page 1 of 6.