مقالات کشاورزی اندیشه سبز پارسی

«بیماری بلایت برگ و گل ختمی در گیلان»

             "Rose-mallow blight"

 نویسنده :

سید عبداله میرحسینی مقدم و همکاران ؛ محققین مرکز تحقیقات کشاورزی و منابع طبیعی گیلان

مقدمه :

ختمی با اسم علمی "Hibiscus rosa-sinesis"  از خانواد ه" Malvaceae " بومی کشور چین و ارتفاع گسترش آن در داخل گلخانه حدود 5/1 متری سطح زمین است. این گونه دارای برگهای سبز تیره و تخم مرغی شکل با لبه دندانه دار یا لوب دار بوده و دوران گلدهی آن از اواخر خرداد لغایت اواخر تابستان می باشد.معمولاً گلها طول عمر کوتاهی داشته و به رنگ های زرد، صورتی و قرمز ظاهر می گردند. ختمی در بستر گلخانه ها به نور زیاد، گرمای معمولی، خاک همیشه مرطوب با اسیدتیه کم و دمای 23 درجه سانتی گراد و رطوبت 70-50 درصد نیاز دارد.

یکی از بیماریهای کلیدی این گیاه زینتی در داخل گلخانه ها بیماری قارچی بلایت "بوتیری تیسی" بوده که عامل سوختگی برگها، پوسیدگی گل (کپک خاکستری) شده و در گلخانه های شرق گیلان خصوصاً در گلخانه های که مدیریت فنی نگهداری گلها در آنها رعایت نمی گردد. سبب خشکیدگی کامل بوته ها و پژمردگی گل ها می شود.

چکیده:

گیاهان زینتی مثل سایر نباتات زینتی مورد حمله پاتوژن ها، علی الخصوص قارچ ها قرار می گیرند. بررسی های صورت گرفته طی دو سال اخیر از گیاه ختمی در گلخانه های شرق گیلان نشان داد یکی از بیماری های مهم و کلیدی روی این گیاه بلایت "بوتیری تیسی" بوده که توسط قارچ   "cinerea Botrytis"  ایجاد و خسارت آن تا حد نابودی گیاه ختم می گردد . بدین منظور نمونه های آلوده از گلخانه های گیاهان زینتی شرق گیلان جمع آوری و پس از ثبت علائم ظاهری نسبت به کشت و جداسازی آن روی محیط کشت
(Potato Dextorse Agar) PDA اقدام گردید. عامل(قارچ) جدا شده پس از خالص سازی به روش تک اسپور و تک هیف (نوک ریسه) برای اثبات بیماری زائی آن با استفاده از اصل کخ صورت پذیرفت. با توجه به منابع موجود (Barnett.H.L. , and hunter. B.B. 1972) و مشخص شدن اندام های رویشی این قارچ روی محیط کشت (کنیدیوفور، کنیدی و اسکلروت) عامل بیماری قارچ "cinerea Botrytis"  تشخیص داده شد.

این قارچ پلی فاژ بوده و روی تعدادی از گیاهان زینتی، باغی و انباری عامل پوسیدگی نرم و خاکستری می باشد. قارچ عامل بیماری در گلخانه های که اصول فنی گلخانه ای رعایت نمی گردند، عامل سوختگی برگها و گلها گردیده (بلایت) و به فراوانی روی اندام های آلوده گیاه پوشش نمدی خاکستری رنگی که اجتماعی از مسیلیوم ها، کنیدیوفورها و کنیدی های قارچ هستند، تشکیل می گردند.

جهت کاهش خسارت بیماری در گلخانه ها رعایت اصول فنی نگه داری (مدیریت گلخانه)، حذف اندام های آلوده و امحاء کامل آنها و در صورت نیاز سمپاشی با قارچ کش های محافظ و پیشگیری کننده از قبیل "رورال تی اس"  و "بنومیل" توصیه می گردد.

کلمات کلیدی:

ختمی، سوختگی ، بلایت برگ و گل 

روش تحقیق(بررسی):

جهت شناسائی عامل بلایت گل ختمی لازم بود نمونه برداری، بررسی علائم ظاهری، جداسازی عامل آن روی محیط کشت، خالص سازی، اثبات بیماری زائی و در نهایت شناسائی آن اقدام گردد که اهم این روشها به شرح زیر می باشند:

1-جمع آوری نمونه ها:

غالب نمونه برداری ها از گلخانه های سرپوشیده شرق گیلان علی الخصوص در لاهیجان صورت گرفتند. بدین نحو نمونه های مشکوک و بیمار از روی اندام های هوائی (برگ ، ساقه و گل) جمع آوری و پس از ثبت علائم ظاهری بیماری به آزمایشگاه انتقال داده شدند.

2- بررسی های آزمایشگاهی:

در این خصوص از نظر وضعیت ظاهری (سوختگی برگها و گلها) وجود اندام بارده که با چشم غیرمسلح و یا به کمک بینوکولر با بزرگنمائی 10-4 برابر در آزمایشگاه مورد بررسی دقیق قرار گرفتند. جهت جداسازی عامل بیماری از محیط کشت مصنوعی (Potato Dextorse Agar) PDA استفاده گردید. بدین نحو پس از ضدعفونی سطحی اندام های آلوده (برگ، ساقه و گل) برابر عرف آزمایشگاهی، نمونه های آلوده به قطعات ریز تقسیم و در زیر هود استریل روی محیط مصنوعی PDA داخل پتری دیش کشت و در انکوباتور ^0c26-24 که رطوبت آن قابل تنظیم بود، قرار گرفتند. پس از رشد قارچ با استفاده از روش تک اسپور و نوک ریسه(تک هیف) قارچ عامل بیماری خالص سازی گردید و در نهایت با استفاده از اصل کخ اثبات بیماری زائی عامل جدا شده روی بوته های سالم از طریق اسپور پاشی و یا مایه زنی به روش تک ریسه (هیف قارچ 72 ساعته) صورت پذیرفت. جهت سهولت کار و حصول نتیجه بهتر قبل از عمل مایه زنی با نوک سوزن استریل روی برگها، گلها و ساقه های ختمی زخم های خیلی خفیف ایجاد شد. نمونه های شاهد هم در شرایط مشابه با آب مقطر و آگار استریل مایه زنی گردیدند. کلیه نمونه های مورد بررسی (تیمارقارچی و شاهد) در اتاقک رشد با درجه حرارت 26-24 درجه سانتی گراد و رطوبت نسبی بالای 90% به همراه روشنائی متناوب(12 ساعت روشنائی، 12 ساعت تاریکی) قرار گرفتند.

3- اندازه گیری اسپورها (طول و عرض)، ضخامت کنیدیوفرها و اسکلروتها از روی نمونه های قارچی رشد یافته روی محیط PDA. :

بدین منظور اندازه طول و عرض تقریبی یکصد عدد اسپور، پنجاه عدد کنیدیوفور و اسکلروت قارچ از روی محیط کشت انتخاب و میانگین آنها مورد محاسبه قرار گرفتند.

نتیجه گیری و بحث :

 بر اساس بررسی انجام یافته و بازدیدهائیکه از گلخانه های شرق گیلان علی الخصوص در لاهیجان و حومه صورت گرفت مشخص گردید که عامل بیماری بلایت خاکستری برگ، ساقه و گل گیاه رینتی ختمی قارچی است از رده قارچ های ناقص با اسم علمی "cinerea Pers.ex fr. Botrytis" که متعلق به شبه راسته "مونیلیال" بوده و میسلیوم این قارچ با دیواره عرضی قطور "کنیدیوفورهای" برنگ قهوه ای روشن، صاف و منشعب و ممکن است طول آن روی اندام های آلوده (خصوصاً گلها) تا 2 میلی متر برسند. ضخامت کنیدیوفور 28- 15 میکرون و در انتهای آن کنیدی های قارچ بصورت مجتمع تشکیل می گردند. کنیدی های قارچ بیضوی، تخم مرغی شکل، برنگ قهوه ای تا شفاف و ابعاد آن 10-5 × 14-7 میکرون می باشند این قارچ روی محیط کشت PDA در حاشیه کناری پتری دیش ها اسکلروتهای سیاهرنگ به ضخامت حدود 5/3- 3 میلی متر تشکیل می یابند . قارچ عامل بیماری در گلخانه هایی که اصول فنی در آن رعایت نشده (خصوصاً درجه حرارت 20-18 ئرجه سانتی گراد و رطوبت نسبی در حد اشباع) موجب بلایت برگ ها و گلها گشته بطوریکه در روی گل و دمگل های آلوده بار قارچ (کنیدیوفورها و کنیدی ها) به فراوانی تشکیل می شوند. گلها در این شرایط حالت کپک زدگی به خود می گیرند و روی برگها و شاخه های جوان هم حالت سوختگی اتفاق می افتد.

رنگ کلنی قارچ در سطح محیط PDA در حرارت26-24 درجه سانتی گراد و نور متناوب ابتدا به رنگ خاکستری بوده ولی بعداً با تولید کنیدیوفور و کنیدی های فراوان به قهوه ای تیره تغییر رنگ می نماید.

در اثبات بیماری زائی با استفاده از تک ریسه روی برگها و گلها پنج روز پس از مایه زنی علائم اولیه سوختگی ظاهر گردیدند که تدریجاً اندام های بارده قارچ روی آنها ظاهر شدند. در خصوص مایه زنی با تک اسپور علائم بیماری 10 روز بعد ظاهر گردیدندکه از کشت این علائم ایجاد شده روی محیط PDA قارچ عامل بیماری مجدداً جدا گردید.

جهت کاهش خسارت این بیماری در گلخانه هایی که اصول فنی رعایت نمی شوند بصورت حذف گیاهان آلوده و امحاء کامل آنها، اجتناب از زخمی کردن بوته ها در شرایط نگه داری، اجتناب از آبیاری بیش از حد، برقراری تهویه مناسب در گلخانه، تنظیم درجه حرارت بهینه در گلخانه ها حداکثر ^0c20 و در صورت نیاز سمپاشی تکمیلی 3-2  بار بفاصله  15-10 روز از هم با قارچ کشهای سیستمیک محافظ کننده از قبیل "رورال تی اس" و یا "بنومیل" یک در هزار توصیه می گردد.

قارچ "B.cinerea"  پلی فاژ بوده و در شمال ایران تاکنون بعنوان عامل بلایت برگ و گل چای در فصل پاییز، بلایت گل رز در بهار و پاییز، بلایت برگ بادام زمینی، بلایت بادمجان، کپک خاکستری سیب زمینی، عامل بیماری لکه شکلاتی باقلا، پوسیدگی خاکستری پیاز و توت فرنگی و انگورهای محلی گزارش گردیده است ولیکن این عارضه بر روی گیاه زینتی ختمی برای اولین بار گزارش می گردد.

منابع و مآخذ:

1-بهداد، ابراهیم 1362- بیماری های گیاهان زراعی ایران، انتشارات نشاط اصفهان 425 صفحه.

2-جعفر پور، بهروز1370- بیماریهای سیب زمینی، انتشارات جهاد دانشگاهی مشهد 283 صفحه.

3- الهی نیا، سید علی 1372- قارچ شناسی و بیماریهای گیاهی مقدماتی، انتشارات دانشگاه گیلان 520 صفحه.

4- میرحسینی مقدم، سید عبداله 1375- جمع آوری، تشخیص و شرح مصور قارچ های بیماری زای گیاهان زینتی استان گیلان (پایان نامه کارشناسی ارشد)، انتشارات دانشکده علوم کشاورزی گیلان 153 صفحه.

5-اخوت، محمود و وکیلی، دانش 1377- چای (کاشت، داشت و برداشت)، انتشارات فارابی 306 صفحه.

6- الهی نیا، سید علی 1382- بیماری شناسی و شناخت قارچ ها وسایر عوامل بیماری زا در گیاهان، انتشارات دانشگاه گیلان 647 صفحه.

7- الهی نیا، سید علی 1383- بیماری های درختان میوه و برخی گیاهان باغی و روشهای مبارزه با آنها، انتشارات دانشگاه گیلان 570 صفحه.

8- الهی نیا، سید علی 1384- بیماری های سبزی و صیفی و روشهای مبارزه با آنها، انتشارات دانشگاه گیلان 582 صفحه.

9- اخوت، محمود و زاد، سید جواد 1384- قارچ شناسی و بیماریهای قارچی گیاهان، انتشارات آیش تهران 525 صفحه.

10- اخوت، محمود 1385- بیماریهای گیاهان زراعی و باغی و روشهای کنترل آن، انتشارات چاپ پایا کرج 246 صفحه.

11- صانعی شریعت پناهی، محمد 1386- پرورش و نگه داری و تکثیر گیاهان آپارتمانی، انتشارات نشر سپهر 512 صفحه.

12- ارشاد، جعفر 1388- قارچ های ایران، انتشارات سازمان تحقیقات ، آموزش و ترویج کشاورزی 531 صفحه.

13-Barnet.H.L. and B.B. Hunter, 1972. Illustrated genera of imperfect fungi ed., Burgess publishing company, 426 south sixth strat. Minneopolis Minnesota 55415, USA.

آدرس : لاهیجان – خیابان کاشف شرقی، ایستگاه تحقیقات کشاورزی.

کد پستی : 94599- 44169

تلفن:  2220058-  0141

دورنگار: 2220889- 0141

ایمیل : g.abdullah35@gmail.com