مقالات کشاورزی اندیشه سبز پارسی

گردآوری و تدوين :

اسماعيل پوركاظم ؛ كارشناس ارشد زراعت ، مدرس دانشگاه جامع علمي كاربردي گيلان

خسارات سِس :

--- سِس از جمله گياهان منحصر بفردي است كه بعنوان انگل گياهان مطرح مي باشد. ارتباط سِس با گياهان ميزبان بطور كامل انگلي است يعني هيچگونه نفعي به گياهان ميزبان نمي رساند درحاليكه گياه سِس از ميزبان هايش براي بقاء بهره مي گيرد. سِس ها مي توانند باعث ضعف گياهان ميزبان شوند و بدينطريق باعث كاهش كيفيت ، كميّت و پايداري عملكرد آنان مي شوند.

معمولاً نابودي ميزبان هيچگونه فايده اي براي انگل ها ندارد لذا سِس ها به نابودي ميزبان هايشان تمايلي ندارند امّا اگر شدت سرايت به ميزان ها بحد كفايت صورت گيرد، ممكن است به مرگ ميزبان ها نيز منتهي گردد.

تحقيقاتي كه در كاليفرنياي جنوبي صورت گرفته اند، نشاندهندۀ كاهش يافتن عملكرد از 2235 پوند در ايكر به 1576 پوند در ايكر در مواردي است كه با سِس مبارزه نگرديد.

در مطالعات مشابه نيز تعداد بوته هاي يونجه از 5 گياه در فوت مربع به 2 گياه در فوت مربع كاهش يافتند (5).

--- سِس قادر به ایجاد خسارات جدّی به محصولات زراعی و گیاهان زینتی است. بیشترین خسارات سِس زمانی حادث می شوند که سِس به بوته های جوان میزبان بچسبد. سِس وقتی که به گیاهان بالغ حمله ور می شود، فقط از سرعت رشد آنها می کاهد و آنها را نسبت به شیوع بیماریها حساس می سازد درحاليكه بخوبي قادر به نابودی گیاهان جوان و گیاهچه ها است (1).

--- ميزان خسارات سِس از متوسط تا شديد جملگي از رشد گياهان مي كاهند چنانكه در برخي حالات بطور كامل از ويگوريته آنها كم كرده و باعث مرگشان مي گردند. ميزان شدت سرايت سِس بستگي به مرحله رشد گياه ميزبان در زمان آغاز اتصال سِس به آنان دارد. سِس هاي بومي بيشترين كاهش رشد را زماني باعث مي گردند كه به گياهان ميزبان در مرحله گياهكی بچسبند.

چسبيدن سِس ها به گياهان ميزبان غالباً به كشتن ميزبان ها منتهي نمي شوند امّا اگر چندين بوته سِس به يك گياه ميزبان بچسبد ، بر احتمال مرگ گياه ميزبان افزوده مي شود. سِس ژاپوني مي تواند سطح بوته هاي بزرگ و درختچه ها را بپوشاند و حتي منجر به مرگ آنها شود. ضعيف ترين خسارات ناشي از سرايت سِس به گياهان ميزبان بصورت مستعدسازي آنها نسبت به بيماري ها ، حشرات و نماتدهاي مهاجم مي باشد (3). 

--- سِس مزرعه بیشترین خسارت را بر مزارع : یونجه، کتان، شبدر، گوجه فرنگی و سیب زمینی وارد می سازد. اين نوع سِس همچنین به برخی گیاهان زینتی نظیر : گل های داوودی، اطلسی، پیچ اناری، کوکب و گل های فصلی کم عمر (impatients) آسیب می رساند.

--- سِس ژاپنی گیاهان بومی، بوته های زینتی و درختان را تهدید می کند. سِس ژاپنی علاوه بر تضعیف و حتی مرگ بوته ها و درختان موجب جلوگیری از بهره گیری پرندگان و سایر جانوران وحشی از درختان سرایت یافته می شود.

--- سِس می تواند با ساقه های زرد رنگ شبیه اسپاگتی خویش موجب خفگی گیاهانی چون : درخت بلوط (oak)، سرو (cypress)، آقطی (elderberry)، آلو (plum)، بید (willow)، رُزها، شاه توت (blackberry) و درختان میوه ای شود که بتواند به بخش های سبز آنها دسترسی یابد (1).

--- سِس ها براي بسياري ار دام ها نامطبوع ولي غير سمّي هستند (5).

آشکارسازی اسرار سِس ها :

--- براستي چگونه می تواند یک گیاه بدون ریشه و فاقد برگ اینچنین خسارتزا باشد ؟

امروزه مشخص شده است که سِس اغلب نوع گیاه میزبانش را برای بهره کشی انتخاب می کند. بعنوان مثال : گیاه سِس رشد نمودن بسوی بوته های گوجه فرنگی را بر بوته های گندم ترجیح می دهد. اخیراً پژوهندگان دانشگاه ایالتی پنسیلوانیا دریافته اند که سِس ها چگونه قربانیان خویش را می یابند. بنظر آنها مسلماً گیاه سِس می تواند بوی گیاهان قربانی را استشمام کند. مثلاً زمانیکه گیاه سِس را در بین بوته های گوجه فرنگی میزبان و گیاهان مصنوعی و گندم غیر میزبان برویانند آنگاه سِس مسیرش را با یک خمش بسوی گوجه فرنگی عوض می نماید و به دور آن می پیچد.

--- بنظر می رسد که گیاه سِس می تواند قربانیانش را از طریق بوکشیدن تشخیص دهد زیرا بمحض اینکه رایحه بوته های گوجه فرنگی منتشر می گردد آنگاه سِس مسیر رشد خویش را بطرف آن اصلاح می کند. سِس همواره بوته گوجه فرنگی را بر بوته گندم ترجیح می دهد زیرا از بوته های گندم مواد شیمیایی تبخیر شونده ای آزاد می شود که باعث بیزاری سِس می گردند.

--- گاهاً حتی تصوّر می شود که گیاهان با یکدیگر صحبت می کنند تا از طریق آزادسازی مواد شیمیایی تبخیر شونده از خودشان محافظت کنند. بعنوان مثال: گیاهانی که تحت هجوم حشرات قرار می گیرند، اقدام به پخش پیام هایی برای گیاهان همجوار می نمایند تا مراقب خودشان باشند و متعاقباً گیاهان مجاور به افزایش مواد شیمیایی دفاعی می پردازند.

آزمایشاتی که با سِس انجام گرفته اند بیانگر اینکه گیاهان به مواد تبخیر شونده شیمیایی واکنش نشان می دهند. امیدواری های زیادی وجود دارند که بتوان با تولید مواد شیمیایی بیزار کنندۀ سِس و پاشیدن آنها بر روی گیاهان زراعی به کنترل خسارت این گیاه خون آشام پرداخت (1).

سِس بعنوان ناقل بيماريهاي گياهی:

--- "فيتوپلاسما" (phytoplasma) عامل بيش از 200 نوع بيماري گياهي موسوم به "عارضه زرد" (yellow diseases) هستند كه قبلاً آنها را بيماري هاي ويروسي مي پنداشتند. اين بيماري ها از طريق چندين ناقل (vector) مختلف از جمله سس ها و حشرات مكنده اي (leaf hoppers) نظير زنجره ها گسترش مي يابند.

سس ها موجب گسترش بيماري هايي چون : "زوال زرد گلابي" (yellow pear decline) ، "زردي مينا" (aster yellow) ، درشتي غنچه گوجه فرنگي (big bud) ، نكروز بافت آبكشي نارون و سبزي غير عادي پروانش (vinca virescence) مي شوند.

بعلاوه برخي باكتري هاي بافت آوند آبكشي تاكنون در سس ها يافت شده اند.

--- بنابراين يقيناً هر گونه اغماض در كنترل علف هرز سِس در باغات و مزارع موجب افزايش احتمال گسترش اينگونه بيماري هاي گياهي خواهند شد (7). 

مديريت گياه سِس :

--- سِس های منفرد زمانیکه به گیاهان پهن برگ می نگرید، ممکن است بخوبی بچشم نیایند. آنها همچون نخ های ظریف زرد رنگی هستند که به دور ساقه ها پیچیده و یا بر روی برگ ها چسبیده اند. با این وجود اگر بقدر کافی دقت نکنید، احتمالاً متوجه آنها نخواهید شد.

در صورتیکه به بوته های منفرد سِس توجه کافی مبذول نگردد، آنها بزودی خواهند توانست تا فرشی از رشته های زرد رنگ را بر روی گیاهان میزبان بگسترانند و انگل آنها گردند (5).

--- سِس ها گیاهانی يكساله هستند و از طريق بذر تكثير مي شوند. گمان مي رود كه ميزان رطوبت و برخي گازهاي محيط در كنترل دورمانسي بذور سِس نقش داشته باشند. ميزان دوام بذور سِس متفاوت است و بستگي به شرايط اقليمي و اختلافات گونه اي آنان دارد. بذور سِس ممكن است بيش از 20 سال در خاك بقاء يابند. يك كلكسيونر بذر مدعي است كه بذوري از سِس را با بيش از 60 سال سن در اختيار دارد كه همچنان قادر به جوانه زني هستند و البته شرايط نگهداري در هرباريوم با شرايط طبيعي خاك متفاوتند.

--- مطالعات انجام گرفته در مورد جوانه زني "سِس 5 گوشه" (five angled dodder) در منطقه كاليفرنيا نشان مي دهند كه عمده بذور در نزديكي سطح خاك جوانه مي زنند. هر چند بذوري كه تا عمق 1 اينچي خاك هستند نيز قادر به رساندن خود به سطح خاك و سبز شدن هستند ولي بقاء اينگونه بذور كه در خاك دفن مي شوند، به شدت كاهش مي يابد (5). 

--- سِس داراي طيف گسترده اي از ميزبانان است و بذورش داراي دوره طولاني دورمانسي در خاك هستند كه اين دو ويژگي عملاً حذف آنرا از مناطق سرايت يافته با دشواري همراه مي سازد.

--- بذور سِس مي توانند :

الف) با آب آبياري گسترش يابند.

ب ) همراه با مدفوع دام هايي كه از يونجه هاي آلوده به سِس تغذيه كرده اند، پخش شوند.

پ ) با بذور گياهان زراعي و باغي سرايت يافته به مزارع ديگر منتقل گردند (7).

--- حذف گياهان اهلي سرايت يافته در سطوح محدود همواره بعنوان يك راه حل مناسب توصيه مي شوند بنابراين سِس ها را بايد قبل از توليد بذر و گسترش يافتن بخوبي كنترل كرد (7).

--- بهترين نتايج براي كنترل سِس هاي بومي (native) از طريق بكارگيري سيستماتيك و تلفيق روش هاي مختلف حاصل مي شوند. حذف سِس ها معمولاً با توسل به يك روش كنترل و در طي يكسال امكان پذير نيست. در صورتيكه با موارد سرايت سِس هاي بومي به گياهان علفي باغات و فضاهاي سبز روبرو شديد بايد بفوريت نسبت به حذف و يا حداقل كاهش آنها اقدام كنيد.

--- مديريت مؤثر سِس ها نيازمند :

الف- كنترل جمعيت موجود

ب – جلوگيري از بذردهي سِس ها

پ – ممانعت از ظهور بوته هاي جديد سِس در سال هاي آتي خواهد بود (3).

--- هر كجا كه شيوع سِس ها فزوني مي يابد، بايد نسبت به حذف گياهان آلوده و جايگزيني آنها با گياهان غير ميزبان اقدام شود مثلاً در باغچه هاي سبزيجات بهتر است براي چندين سال به اجراي تناوب زراعي با سبزيجات غير ميزبان مبادرت ورزيد امّا زمانيكه مجدداً به كاشت گياهان ميزبان اقدام مي گردد، بايد تمامي بوته هاي سِس جديد را بمحض ظهور نابود سازيد (3).

--- اگر اطمينان داريد كه سِس ژاپوني در فضاي سبز حضور دارد، بايد نسبت به حذف آن بطور حساب شده اقدام گردد. امروزه اين علف هرز تحت يك برنامه ريشه كني در سراسر ايالت كاليفرنيا قرار گرفته است لذا براي مديريت اينگونه سِس ها با ادارات ترويج و خدمات كشاورزي منطقه مشورت كنيد (3).

--- هرگاه منطقه ای مورد هجوم سِس قرار گیرد، ضرورتاً باید هر چه سریعتر و قبل از بذردهی بوته های سِس به حذف آنها مبادرت ورزید. مناطق کوچک آلوده را می توان با دست پاکسازی نمود ولیکن مناطق وسیع باید سریعاً موور زده، سوزانده یا هرس گردند و یا توسط علف کش های اختصاصی تیمار شوند.

--- بهترین شیوه کنترل سِس ها شامل استفاده از روش های چند گانه یا تلفیقی است تا از این طریق به :

*) خلاص شدن از سِس های موجود

**) جلوگیری از تولید بذور سِس

****) سرکوب کردن جوانه زنی گیاهچه های جدید سِس منجر گردد (1).

الف- پيشگيري از حضور سِس :

--- استفاده از بذور كشاورزي عاري از بذور سِس براي مدت هاي طولاني ارجح ترين روش پيشگيري (prevention) از گسترش سرايت و آلوده سازي گياه سِس بوده است. بسياري از كشورها و ايالات آمريكا داراي قوانيني براي پيشگيري از حضور بذور سِس در ميان بذور گياهان زراعي و باغي هستند. پارچه هاي آشكار كننده و پاك كننده از جمله وسايلي هستند كه قبل از انتقال بذور كشاورزي از مناطق آلوده به مناطق پاك استفاده مي شوند.

--- هرگاه منطقه اي به سِس ها آلوده شود آنگاه بايد با مديريت صحيح از توليد بذور سِس جلوگيري گردد. ايزوله كردن مناطق محدود و حذف دستي بوته هاي سِس قبل از توليد بذر امكان پذير است. مناطق وسيعاً آلوده را بايد كاملاً تحت نظر گرفت و با موور زدن ، هرس ، سوزاندن و پاشيدن علف كش ها از توليد بذور سِس ممانعت بعمل آورد (3،9).

--- قبل از اینکه به توانایی منزجر کردن سِس به گیاهان دست یابیم، بايد از استراتژی های دیگر برای جلوگیری یا حذف سِس ها بهره گيريم. استفاده از بذور عاری از سِس جهت کاشت به کاهش گسترش سِس ها کمک می کند. امروزه بسیاری از کشورها و ایالات آمریکا قوانینی وضع کرده اند که از حضور بذور سِس در بذور قابل کاشت گیاهان زراعی و باغی جلوگیری می کنند.

--- سِس ها در گذشته ها غالباً از طریق حضور در بذور قابل کاشت گیاهان بویژه بذور یونجه که متشابهت زیادی به یکدیگر دارند، منتشر می گردیدند. بذور سِس بسیار سخت و چسبنده هستند و به آسانی توسط پارچه های پشمی از طریق چسبیدن به آنها حذف می گردند. در صورتیکه بذور زراعی و باغی را بخواهند از یک منطقه آلوده به سِس به مناطق غیرآلوده منتقل سازند لزوماً به ابزارهایی از جمله پارچه های پشمی برای بررسی میزان آلودگی به بذور سِس و حذف آنها نیاز خواهند داشت (1).

ب – كاشت گونه های گياهي مقاوم :

--- طراحي و اجراي برنامه هاي اصلاحي كه بتوانند در توسعه واريته هاي گياهان اهلي مقاوم (resistant varieties) به سِس كمك نمايند، تاكنون گزارش نشده اند. هر چند بعضي واريته هاي معمولي حساس به سِس داراي برخي خصوصيات مقاومت به سِس ها نيز هستند. مثلاً برخي واريته هاي گوجه فرنگي هاي فرآيندي كه عموماً حساس به سِس ها هستند، بنظر مي آيند كه تا حدودي مقاوم و يا متحمل به حمله سِس ها باشند (3).

پ – كنترل زراعي گياه سِس :

--- با كاشت گياهان غير ميزبان مي توان به مديريت سرايت سِس در منطقه پرداخت. کاشت گیاهان غیر میزبان در مکان های آلوده باعث مدیریت هجوم سِس ها می گردد و بشدت از جمعيت بذور اینگونه گیاهان انگل در خاک می کاهد. گراس ها و ساير تك لپه ايها از جمله زنبق (lily) بعنوان ميزبان سِس محسوب نمي شوند. گياهاني چون لگوم ها ، صليبيان و همچنين بوته ها و درختان غرس شونده اي كه در طي زمستان رشد مي يابند نيز از جمله گياهان جايگزين گياهان ميزبان سِس توصيه مي گردند. سِس قادر به نفوذ در پوست درختان نيست امّا در صورت تماس با سبزينگي آنان مي تواند به داخل برگ ها و سرشاخه ها (foliage = new limbs) نفوذ يابد.

--- همواره مطمئن شويد كه علف هاي هرز را بموقع از اراضي آلوده به بذور سِس حذف مي نمائيد زيرا آنها مي توانند بعنوان گياهان ميزبان سِس ها عمل نمايند و سبب افزايش مقدار بذور آنها در خاك شوند. يافتن گياهچه هاي سِس بسيار دشوار است امّا اگر آنها را قبل از چسبيدن به گياهان ميزبان پيدا نموديد، بايد بلافاصله از طريق بيرون كشيدن آنها از زمين و يا عمليات زير و رو كردن خاك حذف كنيد.

--- اگر سِس را بلافاصله پس از چسبيدن به گياه ميزبان يافتيد آنگاه بهتر است بخش آلودۀ گياه ميزبان را از 1/4-1/8 اينچ پائين تر از محل اتصال قطع كنيد زيرا سِس از طريق قطعه بسيار كوچكي از مكنده هايش كه بر روي گياه ميزبان باقيمانده باشد ، قادر به تكثير و توسعه مجدد است.  

--- درختان و درختچه هاي آلوده را نمي توان از طريق هرس كردن پاكسازي نمود زيرا فقط 2-1 شاخه اينگونه گياهان را مي توان بدون آسيب رساندن و يا از ريخت انداختن آنها حذف نمود.

--- اگر هيچ گياه ميزباني در زمين شما حضور ندارد آنگاه بوته هاي سِس در حال سبز شدن را مي توانيد بحال خود رها سازيد تا بزودي خشك شوند.

--- توجه داشته باشيد كه اگر سِس هاي بتازگي قطع شده را در تماس با گياهان ميزبان سالم قرار دهيد آنگاه بلافاصله به آنها خواهند چسبيد و ارتباط جديدي برقرار خواهند كرد.

--- سِس هايی كه بذردهي نموده اند حتماً همراه با ميزبان و بدون اينكه بذرهايشان بريزد، به آرامي از زمين در آوريد و بسوزانيد.

--- بذور سِس در صورت اجراي شيوۀ "آفتابدهي خاك" (soil solarization) براي نابودي بذور علف هاي هرز به كمك پلاستيك شفاف و تله انداختن گرماي نور خورشيد در خاك مرطوب همچنان بدون آسيب باقي خواهند ماند زيرا پوشش سختي دارند.

--- آزمون هاي تجربي نشان مي دهند كه بذور سِس ممكن است در اثر كمپوست كردن بقاياي گياهي آلوده از بين بروند زيرا دمای حاصل از فرآيند كمپوست كردن به بالاتر از دماي آفتابدهي خاك مي رسد (3،6،9).

ت – کنترل فیزیکی و مکانیکی سِس ها:

--- امروزه دستاوردهای مختلفی در مورد کنترل سِس ها حاصل گردیده اند. استفاده از موورهای شلاقی (flail moving) و سوزاندن بوته های آلوده در کالیفرنیای جنوبی بررسی شده اند چنانكه کاربرد موقع موورهای شلاقی در مزارع یونجه آلوده اي كه با علف كش ها تیمار نشده باشد، باعث افزایش 32 درصدی عملکرد شد.

--- آتش زدن مي تواند بسياري از بذور سِس را از بين ببرد وليكن مقدار آسيب رساني به شدت و دوام شعله آتش بستگي دارد. کاربرد شیوه سوزانیدن بوته های آلوده به سِس علاوه بر اینکه باعث کاهش عملکرد یونجه مي شود ولیکن از قدرت جوانه زنی بذور سِس حتی در شرایط آزمایشگاهی مي کاهد. در این شیوه از میزان بذور سِس تولیدی نیز بشدت کاسته مي گردد.

--- زمانیکه به طولانی بودن دوره دورمانسی بذور سِس درون خاک در مقولۀ تشکیل "بانک بذر" (seed bank) توجه شود آنگاه سوزاندن نمی تواند بعنوان راه حل مناسب مطرح شود.

--- كولتيواتور زدن سِس هاي سبز شده فقط تا قبل از چسبيدن آنها به گياهان ميزبان مفيد مي باشد وليكن پس از اتصال سِس ها به گياهان ميزبان هيچگونه فايده اي نخواهد داشت.

--- بسیاری از محققین توصیه کرده اند که بهتر است اراضی آلوده به سِس را برای مدت چند سال به زیر کشت گیاهان ایمن یا مقاوم نظیر : گندم ، ذرت ، سویا ، لوبیا چشم بلبلی (cow pea)، لوبیا مخملی (velvet bean) ببرند تا بمرور از جمعيت بذور سِس در داخل مزرعه كاسته گردد (6،3،9).

ث – كنترل بيولوژيك گياه سِس :

--- در كنترل بيولوژيك (biological control) از موجودات زنده بر عليه گياه سِس بهره مي گيرند. بر اين اساس برخي ارگانيزم هاي بيماريزا قادر به سرايت گياه سِس هستند از جمله :

قارچ "فوزاريوم" (Fusarium tricinctum) و گونه هاي قارچ "آلترناريا" (Alternaria) كه به سِس مرداب (Swamp dodder) با نام علمي "C. gronovii" و همچنين از جمله قارچ هاي گونۀ "A. alternate" و جنس "Geotrichum candidum" كه به سِس زراعي (field dodder) با نام علمي "C. pentagona" حمله مي برند (3).

--- پژوهندگان چيني دريافته اند كه سوسپانسيون قارچ "Colletotrichum gloeosporioides" قادر به كنترل انتخابي برخي گونه هاي سِس از جمله "سِس چيني" و "سِس استراليايي" در داخل مزرعه سويا است وليكن مشكلاتي كه در كشت دادن و بكار گرفتن اين ارگانيزم ها وجود دارند، موجب محدوديت مصرف آنها در سطح تجارتي هستند (3). 

ج – كنترل شيميايي گياه سِس :

--- معمولاً نيازي به كنترل شيميايی (chemical control) در باغات خانگي و فضاهاي سبز براي مبارزه با سِس ها نيست زيرا در اينگونه موارد غالباً از بهم زدن خاك ، بيرون كشيدن گياهان آلوده با دست و هرس سرشاخه ها بهره مي گيرند.

--- کنترل سِس با علف کش ها (herbicides) نیز بستگی زیادی به محصول سرایت یافته دارد. برخی علف کش ها دارای اثراتی بر سِس ها هستند امّا ممکن است اثرات مخربی نیز بر گیاهان زراعی و باغی برجا گذارند که غالباً بر روی برچسب هایشان مذکور است لذا همواره توصيه مي گردد كه برچسب علف کش ها و سایر مواد شیمیایی کشاورزی را قبل از مصرف آنها مطالعه نمائید و موارد مذكور را بکار گیرید (3).

1-ج) علف کش های انتخابی :

--- ماده شيميايي "pelargonic acid (scythe)" بعنوان مثال مي تواند در تماس با سِس و بافت هاي مختلف آن موجب مرگ آنها شود وليكن پوشاندن كامل سطح زمين با قطرات محلول سمپاشي حائز اهميت است زيرا گياهان مطلوب آسيبي نخواهند ديد (3).

2-ج) علف کش های تماسی :

--- هجوم های شدید سِس نیازمند شدت عمل بیشتری هستند ولیکن در این صورت علاوه بر گیاه سِس به گیاهان میزبان نیز خساراتی وارد خواهند شد. در باغات خانگی، تاکستان ها و سایر اماکن وسیع تحت هجوم سِس ها می توان از سرکه (vinegar) و علف کش های تماسی (contact herbicide) نظير "پاراكوآت" (گراماكسون) برای کنترل سریع آنها بهره گرفت.

--- مدیریت سطح باغات بصورت عاری از علف های هرز می تواند شیوه ای مناسب در مناطق آلوده به سِس ها باشد زیرا بسیاری از علف های هرز می توانند میزبانی سِس ها را متقبل شوند (1).

3-ج) علف کش های قبل از سبز شدن :

--- از علف کش های قبل از سبز شدن (pre-emergent) می توان پیش از جوانه زنی بذور سِس در مزارع و باغات بهره گرفت سپس در صورت لزوم از شیوه های سوزاندن، موور زدن و یا عملیات حذف لکه ای به تکمیل آن اقدام کرد. هرگاه سِس بر روی گیاهان میزبان بطور کامل استقرار و غلبه یابد، بهتر است سریعاً به نابودی کل مزرعه قبل از بذردهی بوته های سِس اقدام شود (1).

--- در بسیاری حالات باید به کنترل سِس ها قبل از غلبه کامل آنها بر گیاهان میزبان اقدام نمود. کاربرد علف کش های قبل از سبز شدن (PRE) از جمله "کِرب" (kerb) می تواند کنترل خوبی را بر سِس ها در گیاهان زینتی (ornamental) و چمن های میزبان (turf) نظیر شبدرها ایجاد نماید.

--- هرگاه سِس بعنوان يك علف هرز سمج (persistent) در مزارع تجارتي و يا فضاهاي سبز مطرح شود آنگاه مي توان از علف كش هاي قبل از سبز شدن نظير "تريفلورالين" (trifluralin) قبل از سبز شدن بذور سِس بهره گرفت سپس عمليات مذكور را با موور زدن منظم ، سوزاندن و حذف لكه ای گياهان آلوده تداوم بخشيد تا بدينگونه در دفعات بعد نياز كمتري به كاربرد علف كش ها باشد.

علف کش های "تریفلان" (Treflan) و "پروول" (prowl) می توانند از جوانه زنی بذور سِس در خاک بکاهند. البته اکثر علف کش های PRE که در خاک مصرف می شوند، دارای دوام کافی برای تأثیرگذاری دراز مدت بر رشد بذور سِس در تمام فصول سال نيستند و نیازمند تکرار سمپاشی خواهند بود.

--- از علف کش قبل از سبز شدن "داکتال" (Dacthal = DCPA) در بهار بهره می گیرند. از اين علف كش مي توان در سطح خاك طي بهار و قبل از جوانه زني بذور سِس سمپاشي نمود و بدينطريق از خسارات سِس جلوگيري كرد.

 (5،3،9،7). 

4-ج) علف کش های پس از سبز شدن :

--- معمولاً علف كش هاي پس از سبز شدن (POST) را مستقيماً بر روي اندام هاي سِس مي پاشند تا سبب كنترل اين گياه انگل شوند وليكن علف كش هاي انتخابي كه قادر به كنترل گياه سِس بدون خسارت به گياه ميزبان باشند ، وجود ندارند لذا شيوه اي كارآمد براي حذف سِس هاي استقراريافته از روي گياهان ميزبان نمي باشند.

--- کاربرد علف کش های POST پس از چسبیدن سِس ها به سطح گیاهان میزبان نیز متفاوت است. پیشنهاداتی که برای کنترل سِس ها با علف کش های POST وجود دارند، بسیار نادر و متناقض هستند.

برخی محققین گزارش داده اند که علف کش "Dactathol (MCPA)" می تواند 3 هفته بعد از استعمال به کنترل سِس ها به میزان 100 درصد نائل آید ولیکن آنرا برای مزارع شبدر و یونجه توصیه نمی کنند.

علف کش "گلیفوسیت" (Glyphosate) می تواند بصورت POST باعث کنترل سِس هایی گردد که به میزبان ها چسبیده اند و آن را می توان با غلطت 2-1 درصد بصورت لکه اي در مزارع یونجه بکار گرفت. توجه شود که این علف کش به بوته های یونجه تیمار شده نیز بشدت آسیب می رساند.

کاربرد علف کش "رَپتور" (Raptor) با غلظت 5 اونس مایع در ایکر (fl oz/A) پس از سبز شدن سِس ها و قبل از رسیدن به ارتفاع 3 اینچی می تواند باعث محدودیت هایی برای طغیان سِس ها شود.

علف کش "پرسوت" (pursuit DG) می تواند پس از سبز شدن سِس ها باعث کنترل آنان گردد ولی پس از چسبیدن سِس ها به میزبان کم اثر می شود لذا همواره توصیه می شود که همراه با علف کش "پرسوت" از علف کش "COC" و روغن های "متیل کننده بذور" (methylated seed oil) جهت کنترل سِس ها بهره گیرند.

كاربرد علف كش هورموني 2,4-D بر روي ميزبان هاي آلوده و بوته هاي سِس براي كنترل سِس هاي استقراريافته به همراه ميزبان هايشان مؤثرند (3،9،7،5).

كاربردهای گياه سِس :

--- اغلب به گياه سِس نسبت داده مي شود كه داراي برخي ويژگي هاي دارويي سودمند است. اين موضوع در كتاب "مواد دارويی" (Materia medica) كه در قرن اوّل ميلادي توسط پزشك معروف يوناني بنام "ديوسكوريدز" (Dioscorides) نوشته شده، مثبوت است.

--- پزشكان قديمي گياه سِس را با عسل مخلوط مي كردند و از آن براي پاكسازي صفرا از بدن بيماران بهره مي بردند. از آن همچنين بعنوان يك داروي كمكي بمنظور از بين بردن خلط و سودازدگي (melancholy) استفاده مي نمودند.

--- از گياه سِس بعنوان گياه دارويی در اروپاي قرون وسطي استفاده مي شد. داروساز گياهي اروپا بنام "نيكولاس كالپپر" (Nicholas Culpeper) در سال 1652 ميلادي توصيه نمود كه از سِس براي تصفيه خون (spurge black) و دفع صفراي شديد (burnt choler) از بدن مصرف كنند. وي اظهار داشت كه اگر سِس را از روي گياه آويشن آلوده به آن جدا كنند، بر تأثيراتش افزوده خواهد شد. اين داروساز علاقمند بود كه توانايي دارويي سِس را بر اساس ميزبان هايش افزايش دهد.

--- داروسازان گياهي (herbalists) معاصر همچنان اظهار مي دارند كه گياه سِس بعنوان يك داروي با ارزش براي درمان برخي از اختلالات خاص مي باشد. بعنوان مثال امروزه همچنان امّا بندرت از گياه سِس بعنوان يك گياه داروئی ارزشمند براي درمان معضلات ناشي از كبد و كيسه صفرا (gallblander) استفاده مي گردد. كاربرد سِس براي رفع صفرا (black bile) به دوران هاي بسيار پيشين بر مي گردد.

--- داروسازان گياهي همچنان توصيه مي كنند كه از داروهاي حاصل از سِس براي درمان نارسايی هاي كبدي از جمله يرقان استفاده گردد. از داروهاي حاصل از سِس براي درمان بيماري هاي ادراري نيز بهره مي گيرند.

--- امروزه مشخص شده است كه گياه سِس در صورت بلعيده شدن مي تواند يبوست هاي ملايم را بر طرف سازد. درمان با مصرف گياه كامل سِس بمنظور بادشكن و ضدصفرا (anti-bilious) صورت مي پذيرد. آن همچنين اشتهاآور، ضد زردآب (cholagogue)، ادرارآور (diuretic) ملايم، ضد يبوست (laxative) و ضايعات كبدي (hepatic) و ضد اثرات كمبود ويتامين C مي باشد.

--- از جوشانده (decoction) حاصل از ساقه هاي سِس در معالجه معضلات ادراري (urinary)، عوارض كليوي (kidney) و طحال (spleen) و ناراحتي هاي مختلف كبدي نظير يرقان استفاده مي شود. از اين جوشانده همچنين در درمان بيماري سياتيك (sciatica) و كمبود ويتامين C بهره مي گيرند.

--- داروهاي گياهي حاصل از سِس بعنوان ضد سرطان نيز شهره اند. از آنها همچنين براي درمان نقرس (gout) استفاده مي كنند. البته اشخاص مبتلا به "بواسير" (hemorrhoids) بايد از كاربرد داروهاي حاصل از سِس اجتناب نمايند.

--- از سِس براي تدارك داروهاي "جور درماني" (homeophathic) استفاده مي شود.

--- امروزه مشخص شده است كه سِس ها حاوي مواد "فلاونوئيدی" (flavonoids) از جمله "كامفرول" (kaempferol) و "كوركيتين" (Quercitin) و همچنين "اسيد هيدروكسي سيناميك" (hydroxycinnamic) است (2).

زيستگاه طبيعي و زراعت سِس :

--- گياه سِس در بسياري از كشورهاي جهان گسترش يافته است و بعنوان يك گياه انگلي منفور شناخته مي شود. جمعيت گياه سِس در كشورهاي اروپايی، برخی كشورهاي آسيايي و همچنين كشورهاي جنوب آفريقا فراوان بوده و رشد گياهان اهلي را بشدت متأثر فعاليت هاي انگلي خويش مي سازند.

اين گياه از مناطق ساحلي تا اراضي مرتفع گسترش دارد. آنها در ضمن تابستان براي مقاصد دارويي جمع آوري مي گردند.

ساقه هاي سِس را اغلب از روي گياهان ميزبان جمع آوري مي كنند سپس آنها را در محوطه هاي باز مي سوزانند.

سِس قادر به يافتن ميزبانها از طريق بوئيدن است. او مي تواند بوهاي بسيار اندك ساطع از ميزبان ها را بويژه در هواي خنك عصرگاهي تشخيص دهد (2).

--- گیاه سِس در سراسر آمریکای شمالی یافت می شوند. آنها تماماً متعلق به خانواده سِس ها (cuscutaceae) می باشند. اعضاء این خانواده را در اروپا، آسیا و استرالیا می توان یافت. برخی از معمولی ترین انواع سِس ها عبارتند از :

الف) سِس مزرعه (field dodder) با نام علمی "Cuscuta pentagona"

ب ) سِس ژاپنی (Japanese dodder) با نام علمی "Cuscuta japonica" که اخیراً از قاره آسیا گزارش شده است.

سِس مزرعه در سراسر ایالات متحده آمریکا گسترش یافته است درحالیکه سِس ژاپنی تاکنون فقط در ایالت های تكزاس، کارولینا، فلوریدا و کالیفرنیا یافت می شود.

--- گیاه سِس هیچگونه توقع و حساسیت خاصی نسبت به محل رشد ندارد بجز اینکه قابلیت رشد گیاهان میزبان برای تهاجم به آنها موجود باشد. سِس می تواند فرشی از رشته های زرد رنگ را بر سطح گیاهان زراعی و باغی بگستراند.

سِس بخوبی می تواند بذرهایش را در اطراف ميزبانهايش پخش سازد.

--- بذور سِس همچنین به بدن افراد می چسبند و از این طریق منتقل می گردند. بذور سِس در اثر انتقال خاک و ابزارآلات آلوده به اینگونه بذور و یا از طریق مخفی شدن در کفش ها و تایرها باعث آلودگی مزارع دیگر می شوند. بذور سِس می توانند از طریق آلودگی بذور مصرفی برای کاشت و همراه با بقایای گیاهان باعث گسترش آلودگی شوند (1).  

--- زراعت سِس از طريق بذرهايش انجام مي شود. براي اين منظور، بهترين زمان كاشت بذور كاملاً رسيدۀ سِس در فصل پائيز است. گياه سِس سريعاً رشد مي كند و از يك گياه به ساير گياهان توسعه مي يابد و خود را به محوطه هايي پوشيده از گياهان متراكم مي رساند (2). 

منابع و مآخذ :

1) Blue , Marie Luise – 2012 – Dodder – http://mlbleeWTite.com

2) herbs2000 – 2013 – Dodder – http://www.herbs2000.com

3) Lanini , W.T – 2012 – How to manage pests : pests in gardens and landscapes : Dodder – University of California Agriculture & Natural Resources

4) Moran Mark – 2012 – Dodder – http://www.fcps.edu

5) Nice , Glenn – 2013 – Dodder – Purdue University (purdue.edu) ;  http://www.ppdl.com

6) Swift , Curtis.E – 2012 – Grammica species ; Dodder a plant parasite – Colorado State University Extension (http://www.ext.colostate.edu)

7) Swift , Curtis – 2010 – Dodder – Colorado State University Cooperative Extension , Horticulture

8) USDA – 2013 – Dodder – Natural Resources Conservation Service (USDA)

9) Wikipedia – 2013 – Cuscuta – http://en.wikipedia.org