مقالات کشاورزی اندیشه سبز پارسی

"بهزراعی باغ های چای شمال ايران"

نگارش :

سید عبداله میرحسینی مقدم ؛

كارشناس ارشد ؛ مشاور سازمان چای کشور

مقـدمـه :  

کشت و صنعت چای در کشور ايران قدمتی بالاي یکصد سال دارد. بیش از یک قرن طول کشیده است تا 65 هزار خانوار چایکار گیلاني و مازندراني با دست هاي توانای خود حدوداً 32 هزار هکتار باغ چای برای تولید این محصول ارزشمند احداث نمايند که 60% این باغات در کوهپایه هايي با شیب تند و40% بقیه در دشت قراردارند .

برگ سبز چای ایران از نظر مواد متشکله آلی جزو بهترین نوع برگ سبز چای در دنیا می باشد وليكن تولید و توزیع آن احتیاج به مدیریت وتخصص دارد . 80% کشاورزان چایکار دارای باغاتي به مساحت کمتر از یک هکتار می باشند. بالغ بر یک صد وپنجاه کارخانه چایسازی برای تبدیل برگهاي سبز چای در طول دوره بهره برداری كه از اردیبهشت تا پایان مهر ماه مي باشد ، به طور شبانه روزي مشغول تولید چای خشک هستند. برای تبديل هر تن برگ سبز چای معادل 150 ميليون ریال سرمایه گذاری نیاز مي باشد درحاليكه تاكنون حدود دویست میلیارد تومان سرمایه گذاری در بخش صنعت انجام شده است .

درطول دوره بهره برداری در بخش اشتغال به طور متوسط 20 هزار کارگر در باغات چای مشغول عملیات زراعی وجمع آوری برگ سبز و5 هزار کارگر در کارخانجات چایسازی به طور مستقیم مشغول کار هستند.

بیش از 60% اقتصاد شهرهای لاهیجان ، لنگرود ، رودسر ، رامسر ، تنکابن ، صومعه سرا و80% اقتصاد شهرهای سیاهکل ، املش ، رحیم آباد ، واجارگاه بستگی به تولید مستقیم چای دارد . حدود 90% چایکاران شمال تک محصولی هستند وهیچ گونه ممری برای امرار معاش به جز چای ندارند.

مصرف چای کشور ايران سالانه یکصد و ده هزار تن می باشد وليكن کل تولید کشور فعلاً 20 هزار تن است و80% بقیه چاي مورد نیاز کشور بایستی با خروج ارز از خارج تامین گردد.

مهمترین عوامل کاهش عملکرد وکیفیت برگ سبز چای در قدیمی بودن باغ های چای ،عدم اجرای صحیح و بموقع عملیات بهزراعی در باغ ها ، عدم استفاده مناسب از روش های زراعی جدید در امر مکانیزاسیون ، تغذیه گياهي ، آبیاری بهينه و ..... عدم توجه به آموزش علمی و فنی چایکاران مي باشند که اهمیت رعايت اصول بهزراعی را صد چندان می کند .  

شرح مسئله

با توجه به موانع ومشكلات موجود درسالهاي اخير و عدم اجراي هرس هاي جوان سازي در باغ های چای (كف بر و كمربر) و همچنين ميانگين سن بالاي بوته هاي چاي (حدود 50 ساله) در ايران موارد زير توصيه مي گردند :

1- هرس :

حداقل حدود 50% از باغ هاي چاي نياز به هرس جوان سازي دارند.

مهمترين فوايد هرس جوان سازي به شرح زير میباشند :

1-1 جوان ساختن بوته هاي چاي

1-2- جلوگيري از رشد زايشي ( توليد گل و بذر)

1-3-افزايش دوره رشد رويشي ( توليد شاخسارهاي جوان) به منظور ازدياد محصول

1-4- ايجاد اسكلت بندي قوي و مناسب

1-5- گسترش و توسعه سطح برگ چيني

1-6- حذف شاخه هاي ضعيف ، گره دار و آلوده به آفات وبیماریها

1-7- مقاوم ساختن بوته ها در مقابل عوامل خسارتزاي محيطي ( تنش ها)

1-8- نگهداشتن بوته ها در ارتفاع مناسب براي سهولت برداشت و ساير عمليات بهزراعي

2- تغذيه :

از زمان برداشت محصول چاي كه از اوايل ارديبهشت ماه لغايت آخر مهر ماه ميباشد، بايد هر 20-15 روز يكبار بوته هاي چاي برگ چيني شوند . با برداشت حدود 7 تن برگ سبز از هر هكتار باغ چاي حدود kg70 نيتروژن ، kg30 پتاسيم و 10 كيلوگرم فسفر از ذخيره هاي غذائي خاك كم مي شود كه لزوماً بايستي هر ساله براساس آزمون خاك نسبت به تغذيه اصولي باغات چاي اقدام گردد .

3-آبياري :

بكارگيري سيستم آبياري باراني به دليل تامين به موقع رطوبت و تسهيل در استفاده از نهاده هاي كشاورزي                      ( كود ، سم و آب) موجبات افزايش كمي و كيفي محصول چاي مي شود و راندمان توليد برگ سبز را از 7-5 تن در شرايط ديم به بيش از دو برابرافزايش ميدهد . براساس بررسي صورت گرفته و مطالعات موجود حدود 12500 هكتار از باغ هاي چاي گيلان و مازندران استعداد آبياري باراني را دارند . در دهه 80 حدود 5500 هكتار از باغات چاي كشور تحت آبياري قرار گرفتند ولي متأسفانه بعلت كم توجهي كه در امور چاي كشور صورت گرفت ، اينك فقظ حدود 500 هكتار آبياري مي گردند بنابراين نیاز مبرم وجود دارد كه این امر جداً پیگیری وعملیاتی گردد.

4- خسارت نماتد و ديگر آفات

يكي از آفات كليدي باغ هاي چاي ، آفت خسارتزاي نماتد زخم ريشه ميباشد كه حدوداً 6000 هكتار از باغات چاي آلوده به آن ( آلودگي كم ، متوسط تا شدید ) تخمين زده ميشوند كه در ضمن يك برنامه "مديريت مبارزه تلفيقي آفات" (IPM) ميتوان خسارت اين عارضه را تا زير آستانه زيان اقتصادي تقليل داد. در مبارزه با تماتد زخم ریشه باغ های چاي آلوده بايد از هرس کف بر اجتناب شود و برداشت برگ چاي صورت نگیرد و یا حداقل برگ چینی انجام پذيرد. تغذیه زمستانه باغات چاي آلوده به نماتد با کود دامی ( گاوی ) پوسیده به میزان 20 تن در هکتار در آذر ماه صورت پذيرد ومصرف کود پتاس در ابتداي فصل زراعي (اواخر اسفند) با نظر کارشناسان مجرب و بصورت نظارت شده مصرف گردد. نماتد کشهای "راگبی" و "نماکور" به میزان 10 – 5 گرم در پای هر بوته چای درعمق 20 سانتی متری سایه انداز و در محدوده ریشه های  افشان چای  توصیه می شوند .

5- خاكورزي باغهاي چاي ( شخم و فوكازني)

عمليات شخم و فوكازني باعث هوادهي خاك ، مبارزه با علف هاي هرز و آفات مي گردند  و يكي از فاكتورهاي مهم بهزراعي در باغ هاي جوان و تازه تأسيس چاي ميباشند .

مهمترین فوائد خاکورزی باغهاي چاي عبارتند از :

1-    افزايش نفوذ آب

2-    جلوگیری از سله بستن  

3- ترد وپوک شدن خاکهای چای

که در نهایت افزایش عملکرد بميزان 20 - 15 % را به دنبال دارند.

 راه حل های پیشنهادی کوتاه مدت وبلند مدت بهزراعی باغ های چای :

الف – راه حل کوتاه مدت (طی یک دوره 7-5 ساله)

1- اجرای هرس های سبک ( کمربر – و سربر ) با پرداخت تسهیلات کم بهره وبه موقع دولتي در راستای جوان سازی بوته چای به منظور تولید محصول کیفی واستاندارد .

2- توسعه ایجاد شبکه های آبیاری بارانی در قالب تشکل ها

 توضیح : فعلاً بنا به شواهد حدود 500 هکتار در باغ های چای كشور آبیاری تحت فشار داریم که طی یک برنامه کوتاه مدت 5 ساله تا 12000 هکتار قابل ارتقاء است ) .

3- اجرای طرح های پایلوت تغذیه گیاهی در باغ های دیم و آبياري شونده و همچنين ارائه توصیه های فنی در استفاده بهینه از ماکرو ومیکرو المنت ها ( درشت وریز مغذی ها ) .

4- شناسائی کانونهای جديد آلودگی به نماتد مولد زخم ریشه چای واجرای پروژه IPM در کاهش خسارت این بیماری بانظارت فنی کارشناسان مراکز تحقیقاتی وسازمان چای چونكه این عارضه جزء آفات کلیدی چای مي باشد و نیاز است كه ارگانهای دولتی مستقیماً با همکاری چایکاران در کنترل آن اقدام نمایند .

5- تعیین نقشه جامع باغ های چای وشناسامه دار کردن آنها به منظور خدمات رسانی بهتر از طریق سازمان های اجرائی .

6- احیاء باغ های چای مخروبه ونیمه مخروبه با پرداخت بموقع تسهیلات نظارت شدۀ دولتی بصورت بدون بهره و يا کم بهره مبتني بر تعهد پرداخت قانونی از طرف چایکاران مثلاً بدينگونه كه حداكثر 3 سال پس از پرداخت وام از بهای برگ سبز تحويلي آنان بصورت اقساطی كم گردد.

7- ایجاد تشکل های باغ وکارخانه باتوجه به سطح زیر کشت و ظرفیت کارخانه در هر منطقه جهت ارائه تسهیلات بهزراعی و اجرای اصول نوین چایکاری .

8- تشکیل نمایندگی های خرید برگ سبز چای درخصوص باغ هایی که فاصله آنها از کارخانجات چایسازی دور می باشند .

9- توسعه مکانیراسیون در باغ های چای ( فرم دهی بوته های چای با استفاده از ماشین هرس وبه دنبال آن برداشت چای با ماشین ) در قالب تشکل های تعاونی چایکاران .

10- برگزاری کلاسهای آموزشی – ترویجی با همکاری محققین مراکز تحقیقاتی وسازمانهای اجرائی ( سازمان چای ، سازمان جهاد و نظام مهندسی کشاورزی استان با مشارکت تعاونی چایکاران ) در مناطق چایکاری از شروع فصل بهزراعی . این کلاسها هر ساله بایستی در طول سال استمرار داشته باشند .

ب – راه حل بلند مدت (طی یک دوره 15 – 10 ساله)

1- اجرای هرس های سنگین ( کف بر ) با پرداخت تسهیلات بموقع و بدون بهره با نظارت کارشناسان   سازمان چای براساس فرمول هایی که در شناسنامه چای هر باغدار مشخص شده است .

2- توسعه سطح زیر کشت باغ های در جنگل هاي مخروبه ونیمه مخروبه در قالب تشکل های تعاونی چایکاران بصورت مجتمع باغ- کارخانه طی یک برنامه 10 ساله

3- جایگزینی بوته های چاي قدیمي و کم بازده با نهال های اصلاح شده طی یک برنامه بلند مدت و با در نظر گرفتن جمیع جهات تا در این راستا زیان و ضرری متوجه چایکاران نگردد.

4- اجرای عملی طرح های بهنژادی به منظور معرفی کلون های برتر چای در راستای کمک به امور بهزراعی   باغ های چای كشور.

با اجرائی شدن عملیات بهزراعی در باغ های چای فقط طی یک برنامه کوتاه مدت حداقل 5 ساله حدود 30% افزایش عملکرد نسبت به شرایط فعلی و بالای 50% افزایش کیفی خواهیم داشت . ضمناً اشتغال در بخش چای 20% افزایش می یابد. در برنامه های دراز مدت بيش از 10 ساله هم توسعه کشت خواهیم داشت و هم با افزایش توسعه سطح زیر کشت بر ميزان عملکرد کمی و کیفی اضافه خواهد شد که نهایتاً اشتغال منطقه اي را پایدارتر می نماید. ضمن اينكه هرساله مقدار زیادی از خروج ارز از کشور جلوگیری نموده واقتصاد مقاومتی نمود عینی به خود می گیرد.

در پایان جهت ارتقاء ورونق بخشی چای ایران در راستای اقتصاد مقاومتی راهی جز اهمیت دادن وعملیاتی کردن امور بهزراعی باغ های چای در برنامه های کوتاه مدت و بلند مدت نخواهد بود واگر این امر اتفاق نیافتد ما در مقابل نسل آینده مسئول خواهیم بود . وقوع اين راهكارها هم نیاز به عزم ملی وجهادی دارد که امیدواریم در دولت تدبیر وامید هر چه سریع تر اتفاق بیافتد.