"کنترل لیسه ها و حلزون ها 2" ؛ "2 Slug & snail control "
"کنترل لیسه ها و حلزون ها 2" ؛
"2 Slug & snail control "
گردآوری و تدوین :
اسماعیل پورکاظم ؛ کارشناس ارشد زراعت ،
مدرس دانشگاه جامع علمی کاربردی گیلان
کنترل بیولوژیک لیسه ها :
--- بیشترین دستاوردهای علمی در جهت کنترل بیولوژیک لیسه ها در ایالات متحده آمریکا و اروپا حاصل آمده اند. از جمله مهمترین شیوه های کنترل بیولوژیک لیسه ها عبارتند از :
1) استفاده از پریداتورها :
--- ليسه ها توسط تعداد بيشماري از مهره داران (vertebrate) و غيرمهره داران شكار مي گردند. موضوع شكارشدن ليسه ها در قرن بيستم به دفعات تحقيق گرديده است زيرا بسياري از گونه هاي ليسه ها بسان آفت كشاورزي مطرح مي باشند. نتايج برخي پژوهش ها به درك توانايي شكارگري تعدادي از گونه ها انجاميده اند و اين نتايج را مي توان در راستاي تبيين استراتژي هاي كنترل بيولوژيك ليسه ها بكار گرفت (5).
--- لیسه ها توسط برخی از جانوران شکار می گردند لذا ایجاد سکونتگاه برای پریداتورهای زیر ضروری است:
الف) پرندگان (birds)
ب ) پستانداران (mammals)
پ ) دوزیستان (amphibians) (4).
--- لزوماً نسبت به ترغیب حضور و فعالیت پریداتورهای لیسه ها در قالب طرح های IPM اقدام مي گردد. محققین توصیه می کنند که تمهیدات لازم برای کنترل و محافظت : پرچین ها ، سایبان ها ، بوته های چندساله ، آب بندان ها و برکه ها بعمل آید تا موجب ازدیاد لیسه ها نشوند. آنها همچنین توصیه می نمایند که پناهگاه های کنترل شده ای برای تشویق حضور پریداتورهای خاکزی لیسه ها نظیر سوسک های "کارابید" (carabid) فراهم آید. اینگونه پناهگاه ها را از تخته ها فراهم می سازند تا محلی برای زیستن سوسک ها باشند. پناهگاه های مزبور می توانند بعنوان تله ای جهت جمع آوری لیسه ها نیز محسوب شوند. برای برخورداری از یک برنامه کنترل لیسه ها با كمك پریداتورها باید از کاربرد آفتکش های شیمیایی اجتناب ورزید (4).
1-1- حلزون شکارگر "Rumina decollate" :
--- حلزون های "رومینا" بعنوان پریداتور حلزون های لوله ای بدون پیچش (decollate snail) مشهورند امّا از بسیاری موجودات دیگر نظیر : سایر انواع حلزون ها، لیسه های کوچک، گیاهچه ها، گیاهان کوچک، مواد گیاهی در حال پوسیدن، خزه ها و جلبک ها نیز تغذیه می کنند. آنها بصورت تجارتی در دسترس قرار دارند و تاكنون توانسته اند بنحو موفقیت آمیزی سبب کنترل لیسه ها و حلزون های قهوه ای در باغات بالغ (grove) مرکبات ایالت کالیفرنیا گردند. حلزون شکارگر "R.decollata" به سوی طعمه های مسموم و مواد حاوی "متالدئید" جلب نمی گردد ولیکن گاهاً نشان داده است که پتانسیل تبدیل شدن به آفت گیاهی را دارد و بسختی حذف می گردد لذا اخیراً کاربردشان در برخی مناطق ایالت کالیفرنیا بواسطه بمخاطره انداختن گونه های بومی حلزون ها ممنوع گردیده است (4).
2) کاربرد نماتدهای انگل :
--- نماتدها از جمله جانوران ذره بینی کرم شکلی (eelworms) محسوب می شوند که در خاک یا اندام های گیاهی زیست می کنند. از نماتدهای انگل که در سال های 1990 میلادی در اروپا کشف شدند، برای سال های مدید بمنظور کنترل مؤثر لیسه ها بهره گرفته اند لذا از آنها بخوبی می توان در تلفیق با شیوه های شیمیایی بدین منظور استفاده کرد. متأسفانه تاکنون نماتدهای انگل بومی آمریکای شمالی شناخته نشده اند لذا اجباراً از نماتدهای انگل غیربومی بدون تحقیقات کافی و موثق براي اين نواحي بهره می گیرند. امروزه پروژه های متعددی توسط پژوهندگان دانشگاه "اوهایو" بمنظور یافتن نماتدهای انگل لیسه ها در آمریکای شمالی جریان دارند. لیسه ها در اين راستا از مناطق "اوریگون" ، میشیگان ، "اوهایو" ، مریلند، "اونتاریو" و "ویسکانسین" جمع آوری شده و توسط متخصصین ارزیابی گردیده اند (4).
--- کاربرد نماتدها برای کنترل لیسه ها دارای هیچگونه محدودیتی در محصولات ارگانیک نیست. بکارگیری نماتدها از جمله در کنترل خسارات لیسه ها برای موارد زیر توصیه می گردند :
الف) در مورد محصولات با ارزش نظیر توت فرنگی و گل ها
ب ) در موارد الزام کنترل لیسه های زیر خاک نظیر پرورش مارچوبه (3).
1-2- نماتد انگل "Phasmarhabditis hermaphrodita" :
نماتد p.h در همزیستی با باکتری "Moraxella osloensis" زندگی می کند. اينگونه نماتدها را بصورت توده ای (mass-culture) در ظروف حاوی مواد تخمیری پرورش می دهند سپس بعنوان عوامل کنترل بیولوژیک لیسه ها بفروش می رسانند (3). نماتد P.h از جمله نماتدهای انگل لیسه ها است که در خاک (soil-dwelling) زندگی می کند. تاکنون این نوع نماتد را از علفزارهای اروپا ، گندم زراعی و گیاه روغنی کلزا (oilseed rape) جداسازی نموده اند. نماتدهای P.h در سال 1994 میلادی بعنوان "حلزون کش" (molluscicide) بیولوژیک تجاری در انگلستان عرضه شد. این سم کشاورزی اخیراً توسط شرکت "MicroBio" تولید می شود و در سراسر اروپا تحت عناوين "Nemaslug" و "Nature`s Friends" عرضه می گردند (4).
--- نماتدها را در دوران جوانی زمانیکه حدوداً 1 میلیمتر طول دارند و توسط چشم غیرمسلح قابل رؤیت و موسوم به "daur larvae" هستند، بفروش می رسانند. در حدود 6 میلیون عدد از نماتدهای P.h در هر بسته به همراهی رس مونتموریلونیت کلسیم یا پودر نرم ورمیکولایت عرضه می گردند. هر بسته از نماتدهاي تجارتي را با آب مخلوط نموده و بصورت اسپری و یا همراه آب آبیاری به خاک سطحي به وسعت 20 مترمربع می افزایند. نماتدهای انگل برای انسان ، حیوانات اهلی و حیات وحش از جمله پریداتورهای لیسه ها بی خطر هستند و سایر بی مهرگان را آلوده نمی سازند (4،5).
--- لاروهای نماتد در داخل خاک حرکت می کنند و به جستجوی لیسه های "Deroceras reticulatum" می پردازند سپس از طریق مجاری طبیعی که در نزدیکی شنل لیسه ها قرار دارند، به بدن آنها وارد می گردند و موجب آلودگی می شوند. نماتدها بمحض ورود به پوست اندازی کوتیکول خارجی اقدام می نمایند و باکتری هاي همراه خویش از نوع "Moraxella osloensis" را برای تغذیه از لیسه ها آزاد می سازند. باکتری های M.o زمانیکه مستقیماً وارد بدن لیسه ها شوند، از قدرت انگلی برخوردار نیستند لذا باید برای اثربخشی توسط نماتدها بدرون بدن لیسه ها منتقل شوند امّا ارتباطات و دلایل علمی چنین وقایعی تاكنون ناشناخته مانده است(4).
--- نماتدها بواسطه خاصیت دوجنسی (هرمافرودیت) می توانند بصورت خودگشن ازدیاد گردند و به نسل های بعدی لیسه ها منتقل شوند. لیسه های آلوده در ناحیه شنل به آماس دچار می گردند. آنها همچنين دچار کاهش شدید تغذیه می شوند و ضمن 10-7 روز می میرند. متعاقباً نماتدها به لاشه لیسه ها هجوم می برند و از آنها تغذیه می نمایند آنگاه زمانیکه تمامی لاشه ها را مصرف نمودند، برای یافتن و آلوده سازی لیسه های دیگر حرکت می کنند. تاکنون سرایت های مشابه دیگری توسط برخی نماتدها مشاهده شده اند امّا هیچکدام بخوبی "P.neopapillosa" مطالعه نگردیده اند. نماتد مذکور در تحت شرایط آزمایشگاهی قادر به آلوده سازی و کشتن حدوداً 8 گونه از لیسه ها و 6 گونه از حلزون ها بوده است (4).
--- نتایج تحقیقاتی ایستگاه پژوهش "لانگ اشتون" ناحیه "بریستول" انگلستان نشانداد که اگر خاک در زمان کاربرد نماتدها در حالت مرطوب باشد آنگاه تأثیراتش در کنترل لیسه ها بیشتر از کاربرد "متئوکارب" و "متالدئید" خواهد بود. آزمایشات نشاندادند که کاربرد نماتدهای تجارتی در دُزهای بیشتر مؤثرتر از دُزهای کمتر نمی باشند. کاربرد نماتدها در خاک های مرطوب نشانداد که این عمل دارای اهمیت بیشتری نسبت به دفعات کاربرد و یا ضرورت قراردادن آنها در داخل خاک است. بعلاوه کنترل پایدار در مزارع تجارتی کاهو انجام پذیرفت و نماتدها توانستند طی 8-5 هفته به کنترل لیسه هاي مزرعه مزبور موفق گردند (4).
--- نماتدها در مزارع تحقیقاتی انگلستان، فرانسه، سوئیس و هلند بکار گرفته شده اند. محصولات گیاهی با ارزشی نظیر توت فرنگی و کاهو بموازات گیاهان کم ارزشی نظیر غلات و سیب زمینی از لیسه ها آسیب می بینند. یک دُز از نماتدها معادل استفاده از پلت های "متئوکارب" به کنترل لیسه ها می انجامد زيرا بدینوسیله به کاهش سریع تغذیه لیسه ها منجر می گردد امّا بهترین نتایج از تلفیق کاربرد نماتدها و حلزون کش های شیمیایی حاصل می آیند. نتایج پژوهشی نشان می دهند که خاک ها در زمان بکارگیری نماتدها باید خنک ، مرطوب و زهکش دار باشند و این وضعیت غالباً قبل از وقوع بارندگی ها فراهم می گردد (4).
--- در صورتیکه اُپتیمم حرارت برای رشد گیاهانی نظیر کاهو را 17 درجه سانتیگراد بدانیم ولیکن "P.hermaphrodita" در دمای کمتر از 5 درجه سانتیگراد به بهترین وجهی قادر به آلوده سازی لیسه ها است. این موضوع نشان می دهد که نماتدهای انگل در دماهای مشابهی نظیر لیسه ها به فعالیت و بقاء می پردازند (4).
--- تاکنون هیچ نشانه ای مبنی بر هجوم نماتد P.h بر سایر جانوران بجز لیسه ها و حلزون ها و همچنین گیاهان زراعی گزارش نشده است. این نماتدها در جستجوی لیسه ها بر می آیند سپس آنها را پارازیته می کنند. بدینطریق از میزان تغذیه لیسه ها بشدت کاسته می گردد و آنها طی 2-1 هفته می میرند. نماتد P.h منجر به کنترل مطلوبی بر انواع لیسه ها بویژه انواع کوژپشت (roundback) می گردد. کاربرد نماتدها خواهان توجه بیشتری نسبت به کاربرد حلزون کش های شیمیایی دارد زیرا در صورت رعایت دستوالعمل ها می تواند به نتایج مطلوب بینجامد (3).
--- امروزه استفاده از نماتدها جهت کنترل لیسه ها در تمامی کشورهای اروپایی جایز شمرده نمي شود. مهمترین موارد رعایت کاربرد نماتدها عبارتند از :
الف) نماتدها را بر سطح اراضی کاشته شده و یا چند روز قبل از کاشت بپاشید.
ب ) بهتر است نماتدها را در شرایط آب و هوایی مرطوب بکار گیرید.
پ ) نماتدها را در آب مخلوط ساخته سپس آنرا از طریق آبیاری و یا آبپاشی به خاک بیفزائید.
ت ) رطوبت خاک را برای مدت دو هفته پس از کاربرد نماتدها حفظ کنید.
ث ) مقدار مصرف نماتدها برای هر مترمربع در حدود 500-300 هزار عدد است. مقادیر کمتر و یا کاربرد نواری نماتدها نیز در برخی موارد به موفقیت منجر شده اند.
ج ) همواره نماتدها را در شرایط یخچال نگهداری نمائید.
چ ) به تاریخ انقضاء نماتدهای خریداری شده توجه کنید (3).
3) کاربرد اردک در کنترل لیسه ها :
--- بسیاری از پرندگان نظیر سارها (starling) ، توکا (blackbird) و مرغ باران (killdeer) از طریق تغذیه به کنترل لیسه ها در سراسر پائیز و زمستان می پردازند تا جمعیت این آفت را کاهش دهند بطوریکه لیسه ها حدوداً 6 درصد جیره غذایی سارها را تشکیل می دهند. اردک ها، سینه سرخ ها (robins)، کلاغ ها و زاغ ها (jays) نيز بسان ساير پریداتورهای طبیعی لیسه ها مطرحند (4،2).
--- اردک های دونده (runner duck) از جمله مهمترین پرندگان بمنظور کنترل لیسه ها هستند. آنها از نژادهای اصلاح شدۀ اردک های وحشی با نام علمی "Anas platyrhychos" محسوب می شوند. اردک ها قادر به کاهش معنی دار جمعیت لیسه ها در دراز مدت هستند امّا در دوره های کوتاه مدت بخوبی پاسخگو نمی باشند. اردک ها در صورتیکه فرصت یابند ممکن است از محصولات گیاهی تغذیه نمایند. محافظت از اردک ها نیازمند توجّه کافی می باشد زیرا شکارچیان طبیعی قادر به کشتار اردک ها هستند (3).
به اردک ها می توان پس از برداشت محصولات و تا قبل از سبزشدن محصول بعدی اجازه چریدن در مزارع و باغات را اعطا کرد. محدوده چریدن اردک ها را توسط حصارها یا تونل های پلاستیکی محصور می نمایند تا طعمه سایر حیوانات نشوند. بهتر است در مواردی نظیر : پس از شخم زدن، صبحگاهان و شامگاهان و در ضمن بارندگی ها به اردک ها اجازه چریدن داده شود. همواره امکان دستیابی اردک ها به آب را فراهم سازید. در ضمن دوره های خشکی و طی ماه های زمستان به تغذیه مصنوعی اردک ها با استفاده از بقایای سبزیجات ، ضایعات مزارع ذرت و ... اقدام ورزید ولیکن از تغذیه بیش از اندازه اردک ها بدینطریق بپرهیزید. مکان های تغذیه را با فواصل کافی از محل اسکان و پرورش اردک ها قرار دهید و اردک ها را بگونه ای تعلیم دهید که محدوده مشخصی را برای چریدن به جستجو بپردازند. این روش مطلوب کشاورزی ارگانیک است و سهولت استفاده از آن بستگی به وجود مکان ثابتی برای استقرارشان می باشد (3).
--- پرورش دهندگان اُرکیده بر تأثیرات مثبت اردک های دوندۀ نژاد هندی (Indian runner duck) در جهت حذف لیسه ها تأکید می ورزند. اردک ها می توانند لیسه ها را بخورند، علف های هرز را بچرند و از نظر تولید تخم برای صاحبان خویش مفید واقع گردند ولی مسئله مهم همانا مراقبت از اردک ها و سپس حذف بموقع آنها می باشد. برای رفع این معضلات نیز در بخش های شمال اتریش اقدام به اجاره اردک ها برای مدت 2-1 هفته به مبلغ 10 دلار به ازای هر هفته به همراه قفس و دان می نمایند (4).
4) سایر شکارگران لیسه ها :
--- بسیاری از حشرات از طریق تغذیه لیسه ها موجب کنترل بیولوژیکی آنان می گردند آنچنانکه مگس های باتلاق یعنی "Sciomyzids" از اهمیت زیادی در این رابطه برخوردارند و لاروهای آنان که به شرایط محیطی مشابه لیسه ها نیازمندند، موجب مرگ لیسه ها می گردند.
سوسک های خاکی (groundbeetle) از جمله سوسک های "کارابید" (carabid) با نام علمی "Abax parallelepipedus" بعنوان پریداتور لیسه های خاکستری عمل می کنند. آنها همچنین شته ها و لاروهای پروانه ها (caterpillars) را نیز طعمه خویش می سازند ولیکن معمولاً به تعداد کافی از اینگونه سوسک ها جهت برقراری کنترل مطلوب ليسه ها در مزارع و باغات حضور ندارند. سوسک های "کارابید" از تخم لیسه ها نیز تغذیه می کنند. لاروهای سوسک "استافیلینید" از لیسه ها در جیره غذایی بهره می برند. سوسک های خاکی و نماتدهای پارازیت با وجودیکه از لیسه ها تغذیه می کنند امّا فعلاً در حد تجارتی تولید و عرضه نمی شوند.
لاروهای کرم شب تاب (firefly) از لیسه ها تغذیه می کنند ولی آنها نیز از تعداد و قدرت کافی برای ایجاد کنترل لیسه ها برخوردار نمی باشند.
جانوران حیات وحش قادرند بسان پریداتورهای طبیعی باعث کنترل لیسه ها گردند. دوزیستاني (amphibians) نظیر قورباغه ها (frogs)، وزغ ها (toads) و بسیاری از انواع کرم ها به جستجو و تغذیه لیسه ها می پردازند. بعلاوه پستاندارانی مثل : روباه ها ، موش کور (mole) ، موش شبگرد (shrew) و گورکن (badger) نیز بعنوان پریداتور لیسه ها عمل می نمایند.
کنه های قرمز (Trombidiid mites)، آغازیان انگلی یا "اسپوروزوآ" (sporozoa)، تاژکداران (ciliates) و کرم های نواری (cestodes) جزو پارازیت های لیسه ها بشمار می روند (4،3،2).
کنترل شیمیایی لیسه ها :
--- همواره توجه گردد که از مواد شیمیایی "حلزون کش" (molluscicide) برای این منظور استفاده شود زیرا "کنه کش ها" (miticides) و "حشره کش ها" (insecticides) از تأثیرات کافی بر لیسه ها برخوردار نیستند لذا کاربران لزوماً باید قبل از مصرف سموم کشاورزی نسبت به مطالعه برچسب ها اقدام کنند تا از موارد مصرف و احتیاطات ضروری آگاهی یابند (4).
مهمترین مواد سمّی که در کنترل لیسه ها و حلزون ها بکار می روند عبارتند از :
1) متالدئید (Metaldehyde) :
--- "متالدئید" را جزو گروه "متاستالدئید" (Metacetaldehyde) دسته بندی می کنند. "متالدئید" دارای LD50 معادل 360 با مصارف خوراکی (oral) می باشد. آن را با نام های تجارتی "Deadline" ، "Durham" ، "Metarex" ، "Bug-Geta" ، "Slug-Geta" ، "Slug-it" و غیرو عرضه می نمایند. "متالدئید" عمدتاً توسط شرکت "valent" و با فرمولاسیون های : گرانوله ، نواری (tape) ، بالشتکی (pad) و مایع تولید می گردد. این ماده همچنین بصورت غبار (dust) 15 درصد جهت کنترل لیسه ها در گلخانه ها تولید می گردد. این سم را باید برای نابودی کامل لیسه ها به تعداد 3 دفعه با فواصل زمانی 10 روزه بکار گرفت (4،2).
--- "متالدئید" اصولاً بسان سوخت جامد موسوم به "متا تابلت" (meta-tablet) فروخته می شد. تأثیرات "متالدئید" بصورت تصادفی توسط کشاورزان فرانسوی شناخته شد زیرا آنها متوجه گردیدند که لیسه ها در محل هایی که "متا تابلت" بر سطح زمین قرار داشت، تماماً کشته شده بودند. "متالدئید" موجب فلج شدن لیسه ها می گردد زیرا سبب می شود تا لیسه ها به دفع مقادیر زیادی از موکوس بپردازند و بدینطریق با از دست دادن آب بدن و قرارگرفتن در معرض خورشید از بین بروند (4).
--- لیسه ها به جذب متالدئید در ضمن تغذیه از طعمه های مسموم و تماس با آن می پردازند. جذب "متالدئید" به بدن لیسه ها در طی 3-1 روز به مرگ آنها منتهی می شود امّا اگر شرایط آب و هوایی به ناگهان تغییر یابد بگونه ای که مرطوب و خنک گردد آنگاه امکان ترمیم صدمات حاصله وجود خواهد داشت. این نوع ماده شیمیایی نسبت به شرایط محیطی حساس است و سریعاً در اثر نور خورشید و افزایش رطوبت محیطی تجزیه می گردد. فرمولاسیون های جدید متالدئيد دارای دوام و پسماند بیشتری نسبت به انواع قبلی هستند (4).
--- پلت های حاوی "متالدئید" حدوداً دارای 4 درصد ماده مؤثره هستند. مواد حامل یا "کاریر" (carrier) پلت ها را مبتنی بر غلات تعیین می کنند که جاذبه زیادی برای لیسه ها دارند. دمای هوا در کارآیی "متالدئید" نقش بارزی ایفا می کند. کارآیی "متالدئید" در دمای 7 درجه سانتیگراد بویژه در شرایط آب و هوایی مرطوب به شدت کاهش می یابد ولی در 20 درجه سانتیگراد بخوبی اثربخش است. درحالیکه دمای زیادتر باعث كاهش فعالیت لیسه ها می شود لذا وضعیت دمای بالاتر و کمترشدن فعالیت را حالت "وارونگی تأثیر دما" (irony of temperature) می گویند. "متالدئید" بر "متئوکارب" ارجح است امّا به جهت خطر مسمومیّت زایی باید با دقت استفاده گردد (4).
--- متالدئید در فرمولاسیون های مختلفی برای کنترل لیسه ها و حلزون ها در دسترس قرار دارند بویژه اینکه در فرمولاسیون های مایع و گرانول و طعمه های مسموم مبتنی بر غلات عرضه می شود. فرمولاسیون های آردی (meal) برای کاربرد خانگی استفاده می شوند ضمناً پلت متالدئید 2 درصد را همراه با یک حشره کش جهت کنترل آفات بکار می گیرند. متالدئید مایع و فرمولاسیون آردی ممکن است حفاظت بهتری از گیاهان بعمل آورند زیرا پوشش بهتری بر گیاهان ایجاد می کنند و جذابیت بیشتری برای لیسه ها دارند امّا ضمن 3-2 روز در اثر حضور رطوبت، اشعه UV و وزش باد تجزیه می گردند و بدینگونه قدرت خویش را در زمینه کشتار نرم تنان از دست می دهند (2).
2) متئوکارب (Methiocarb) :
--- "متئوکارب" را با نام های تجارتی : "Mesurol" و "Grandslam" و با فرمولاسیون پلت عرضه می کنند. "متئوکارب" جزو سموم گروه "کاربامات" محسوب می شود. LD50 "متئوکارب" در حالت مصرف خوراکی (oral) بمیزان 20 و در حالت تماسی (dermal) یش از 5000 است . "متئوکارب" توسط شرکت های معتبر "المپیک" و "بایر" تولید می شود. این ماده برای دستگاه های گوارش و عصبی لیسه ها سمّی است بطوریکه در ارتباطات عصبی آنها ایجاد اختلال می کند. لیسه ها پس از مسمومیت نیز همچنان قادر به حرکت هستند ولی عاقبت متورّم گردیده و بدون تحرّک می شوند (4،2).
--- بر طبق گزارشات دانشگاه "ایلینویز" زمانیکه "متئوکارب" استفاده می شود، باید حتماً قبلاً به اجرای آبیاری اراضی اقدام کرد سپس بجای پخشاندن پلت ها (broad spectrum) به کاربرد نقطه ای (spot application) اقدام ورزند. "متئوکارب" در شرایط اقلیمی خشک و گرم دارای نازل ترین اثربخشی است زیرا لیسه ها کمترین فعالیت را دارند درحالیکه اين ماده سمّي در دماهای کمتر زمانیکه فعالیت لیسه ها تشدید می گردد، دارای کارآیی مفید خواهد بود (4).
--- توانایی ترمیم لیسه ها در اثر مسمومیت با "متئوکارب" در شرایط آب و هوایی مرطوب در قیاس با "متالدئید" کمتر است. "متئوکارب" برای ارگانیزم هایی نظیر : کرم خاکی ، حیوانات خانگی و پریداتورهای طبیعی نظیر : سوسک های "کارابید" ، پرندگان و پستانداران بسیار سمّی است. همچنین می تواند بر رشد برخی گیاهان نیز تأثیر منفی بگذارد (4).
--- امروزه از سم "Mesurol 75w" بصورت اسپری بر گیاهان غیر غذایی بهره می برند (2).
3) مواد سمّی مبتنی بر سولفور :
--- توليدات سمّي مبتني بر سولفور موجب بهبود اثربخشي برعليه ليسه ها مي شوند. مس از مواد شيميايي مسموميت زا محسوب مي گردد و بايد با دقت حمل و نقل گردد. سولفات مس از مواد مؤثر در كنترل ليسه هاي خاكستري است ولي از كارآيي مناسب در قبال ساير ليسه ها برخوردار نمي باشد. سولفات مس را بصورت اسپري در اوقات تشديد فعاليت ليسه ها بكار مي برند سپس در صورت ضرورت به تكرارش اقدام مي ورزند(4).
--- سولفات آهن را تحت عنوان "Escar-Go" بفروش مي رسانند. اين ماده سمّي كه از سال 1999 ميلادي در كشور سوئيس جهت كنترل ليسه ها كاربرد يافته است و داراي بيشترين سازگاري با موجودات زندۀ خاك مي باشد. سولفات آهن را بفرم گرانول عرضه مي نمايند لذا آنرا بصورت طعمه مسموم در اطراف بوته ها پخش مي كنند. اين ماده شيميايي كه تطابق زيادي با شرايط محيطي دارد، غالباً جهت كنترل ليسه ها در كشاورزي ارگانيك بكار مي رود (4).
--- سولفات آلومينيم داراي كاربرد گسترده اي جهت كنترل ليسه ها نيست. اين ماده غالباً بعنوان عامل اسيدي (acidifying agent) خاك ها محسوب مي شود و حدود 3-2 درصد خاك ها را تشكيل مي دهد. اين ماده با حل شدن مجدد موجب كاهش PH خاك و تشكيل برخي رسوبات بعلاوه اسيد سولفوريك مي گردد. استفاده از سولفات آلومينيم مي تواند موجب اسيدي شدن خاك و افزايش املاح منجر به سوزاندن ريشه هاي گياهان گردد (4).
4) فسفات های آهن :
--- کاربرد برخی ترکیبات آهن جهت تهیّه سموم حلزون کش رایج است. فسفات آهن جزو موادی محسوب می شود که برای حیوانات اهلی ، حیات وحش و انسان ها مسمومیت زا می باشد و آنرا با فرمولاسیون پلت جهت کنترل لیسه ها تهیّه و عرضه می کنند. تغذیه فسفات های آهن بدواً موجب قطع تغذیه لیسه ها می شود و متعاقباً به مرگ آنها می انجامد. لیسه های مسموم شده قادر به تولید مواد مخاطی (موکوس) در پشت سرشان نیستند. کاربرد فسفات های آهن از جمله : "Iron-phosphate" ، "Sluggo" و "Slugkill" توسط برخی کشورهای اروپائی برای کنترل لیسه ها تأئید گردیده امّا توسط سایر کشورها در حال بررسی است. این موضوع بدین معنی است که امکان استفاده از فسفات های آهن برای سال های آتی حتی در مزارع ارگانیک نیز وجود دارد. پلت های حاوی فسفات آهن را در سطح خاک پخش می کنند. مقدار و دفعات مصرف باید بر طبق مقررات ملی کشورها باشد. از این نوع طعمه ها باید به میزان بیشتری نسبت به سایر سموم حلزون کش مصرف نمود. پلت ها در صورت رشد کپک ها بر سطح آنها و همچنین پوشش سطح آنها با خاک در طي بارندگی ها دچار کاهش شدید کارآیی می گردند. تاکنون هیچگونه مواردی از بروز مقاومت لیسه ها در مقابل طعمه های مسموم ملاحظه نشده است (3،2).
--- کاربرد طعمه های مسموم حاوی فسفات آهن برای موارد زیر توصیه می گردند :
الف) هدف استفاده از سموم کم خطر باشد.
ب ) بمنظور اجتناب از ایجاد مخاط لیسه ها بر سطح تولیدات گیاهی (3).
--- سم متالدئید از اوایل سال های 1960 میلادی ولی سم فسفات آهن از سال 1998 میلادی برای تهیّه طعمه های مسموم لیسه ها کاربرد یافته اند (2).
--- اخیراً یکنوع فرمولاسیون تجارتی از فسفات های آهن موسوم به "Sluggo®" جهت مبارزه لیسه ها در کشاورزی ارگانیک عرضه می شود. این ماده سمّی را بصورت "مینی پلت" یکنواخت و عاری از غبار جهت غلات تولید می کنند. محققین در مورد شیوه عمل (mode of action) آن متقن نیستند ولی عنصر آهن احتمالاً با پروتئین ها پیوند می یابد و آنها را در پیکره لیسه ها رسوب می دهد. قابلیت کشندگی فسفات آهن در مقایسه با متالدئید کندتر است و ضمن 7-5 روز وقوع می یابد. لیسه ها پس از تغذیه طعمه ها و مواد آلوده به فسفات های آهن از تغذیه باز می مانند. کاربرد کشاورزی از این ماده نشان می دهد که از آن می توان برای کنترل لیسه خاکستری باغات همچون طعمه های حاوی متالدئید استفاده نمود اگر چه نیازمند کاربرد مقادیر بیشتری در واحد سطح باغات است (2).
5) کاربرد نمک در کنترل لیسه ها :
--- نمك طعام از روش هاي رايج جهت كنترل ليسه ها در باغچه هاي خانگي است. باغداران توصيه مي كنند كه نمك را در اطراف بوته ها بپاشند تا پس از برخورد با بدن مرطوب ليسه ها موجب آبكشيدگي آنها گردد. باغداران بايد در كاربرد مقدار نمك طعام دقت وافري نشان دهند زيرا با افزايش ميزان سديم مي توانند موجب سوختگي ريشه گياهان شوند (4).
--- گیاه مارچوبه (asparagus) نسبت به غلظت نمک های خاک مقاوم است درحالیکه لیسه ها نسبت به آن بسیار تنفر دارند. مارچوبه گیاهی چندساله است و برای 8-7 سال در تناوب ها باقی می ماند لذا در معرض خسارات لیسه ها قرار می گیرد. کاربرد نمک طعام برای مقابله با لیسه ها در کشور هلند موجب کنترل قارچ های بیماریزای گیاهی نظیر : فوزاریوم و فایتوفترا شد و نهایتاً راندمان محصولات را بهبود بخشيد. نمک خشک را بصورت ردیفی در باغچه ها می پاشند (3).
--- مقدار مصرف نمک طعام برای مبارزه با لیسه ها شامل موارد زیر است :
الف) دو دفعه در سال بمیزان 2 تن در هکتار
ب ) چهار دفعه در سال بمیزان 1 تن در هکتار
اولین دفعه باید مصادف با آغاز سبزشدن محصول باشد ولیکن دفعات بعدی با فواصل 2-1 هفته اي صورت می پذیرند (3).
6) ساير سموم كنترل شيميايي ليسه ها :
--- هيدروكسيد مس نيز مي تواند داراي نقش بارزي در كنترل ليسه ها باشد. اين ماده شيميايي با عنوان "Kocide 101" توسط كارخانجات "Hummert" و "E.C.Geiger" توليد و بفروش مي رسد (4).
--- برخی آفتکش ها نظیر "کارباریل" (carbaryl) و "موکاپ" (mocap) و علف کش هایی مثل "باکتریل" (bactril) در صورت تماس مستقیم با لیسه ها قادر به کشتارشان می باشند ولیکن این شیوه ها دارای اثرات مکفی در تمامير مزارع نیستند و صرفه اقتصادی ندارند (2).
--- برخي باغداران از محلول آب و آمونياك 10-5 درصد جهت سمپاشي بمنظور كنترل ليسه ها بهره مي برند و البته اين عمل را در تلفيق با شيوه جمع آوري دستي ليسه ها مؤثر مي دانند (4،5).
--- گاهاً از مواد فراردهنده گياهي براي كنترل ليسه ها بهره مي برند. اينگونه مواد را از چاي افسنطين (wormwood) و گياهان وحشي از جمله "خَربق سفيد" (hellebore) تهيّه مي كنند (4).
--- کنترل شیمیایی لیسه ها به روش های زیر قابل انجام است :
الف) تله ها (traps)
ب ) طعمه های مسموم (baits)
پ ) محلولپاشي (sprying) (4،2).
--- رعایت موارد زیر در موفقیت مبارزه شیمیایی با لیسه ها مؤثرند :
الف) زمانبندی کاربرد
ب ) مقدار طعمه مسموم مصرفی
پ ) تراکم پلت های مسموم در واحد سطح
ت ) کیفیت طعمه های مسموم (2).
--- بعنوان يك شيوه معمولي از طعمه هاي مسموم براي كنترل ليسه ها در زراعت و باغباني بهره مي گيرند. خوشبختانه لیسه ها با سرعت حرکت نمی کنند و به آسانی به خوردن طعمه های مسموم ترغیب می شوند. در سال هاي اخير كاربرد طعمه هاي حاوي سولفات آهن بر ساير سموم ضد ليسه ها نظير "متالدئيد" ترجيح داده مي شوند زيرا احتمال مواجهه حيوانات اهلي و وحشي با طعمه ها وجود دارد. بدينقرار بواسطه امنيت سولفات آهن براي محيط زيست ترجيحاً در تهيّه طعمه هاي مسموم كاربرد يافته است. ضمناً طعمه مسموم هاي حاوي "متئوكارب" تا امروز كاربرد وسيعي براي كنترل ليسه ها و حلزون ها نيافته اند (4،5).
--- تاکنون هیچگونه مواردی از بروز مقاومت لیسه ها در مقابل طعمه های مسموم گزارش نشده است. پلت ها برای بالاترین کارآیی باید بصورت یکنواخت در سطح زمین پخش گردند لذا جهت دستیابی به این منظور باید آنها را با مواد بی اثر و هم اندازه مخلوط ساخت سپس پخش نمود. در صورت فساد پلت ها لزوماً بايد به تکرار پخشاندن آنها مبادرت ورزید. از آلوده شدن محصولات برداشت شده با طعمه های مسموم بپرهیزید. زمانیکه لیسه ها از پناهگاه ها به سمت محصولات گیاهی حرکت می کنند، الزاماً باید نسبت به ایجاد موانع اقدام گردد. پلت ها را فقط در مرحله حساسی از رشد گیاهان آسیب پذیر پخش سازید. طعمه های مسموم را در شرایط اقلیمی مناسب هجوم لیسه ها پخش کنید. مدل های پیشبینی هجوم لیسه ها جهت آغاز فعالیت های کنترل خسارات آنها در برخی مناطق انجام گرفته اند و بدینطریق بر کارآیی مصرف حلزون کش ها افزوده می گردد (3).
--- توصیه نوع تیمارها منطبق بر سوابق و پیشینه خسارات لیسه ها در هر مزرعه است. طعمه های مسموم را بستگی به تراکم لیسه ها ممکن است بصورت های قبل از کاشت، همزمان با کاشت و یا اندکی پس از آن بکار گرفت. بهترین زمان بهره گیری طعمه های مسموم برای گیاهاني که بذورشان مورد هجوم لیسه ها قرار نمی گیرند در زمان کاشت و یا بلافاصله قبل از سبز شدن گیاهچه ها است زیرا طعمه های مسموم در این دوره بعنوان تنها غذای موجود در سطح خاک مطرح می باشند (2).
--- طعمه های مسموم را بهتر است پس از بارندگی های اواخر آگوست تا اکتبر بر سطح زمین پاشید تا از جمعیت لیسه ها در سال آینده کاسته گردد زیرا شروع بارندگی های متوالی پائیزه مانع خروج لیسه ها از پناهگاه ها به سطح خاک جهت تغذیه می شوند (2).
--- تله ها و طعمه های مسموم بصورت تجارتی در دسترس قرار دارند امّا کشاورزان می توانند آنها را برای رفع نیازها شخصاً بسازند. بسیار اهمیت دارد که به تعداد کافی از تله ها در هر واحد سطح نصب گردند و آنها را مرتباً تحت نظارت و بررسی قرار دهند. هر چندگاه باید تمامی آنها جمع آوری و مجدداً بازسازی شوند و طعمه های مسموم جدید جایگزین گردند (4).
--- کشاورزان می توانند از طریق قراردادن روزنامه ها ، تخته ها و تفال های چوبی بر روی زمین بسادگی لیسه ها به دام بیندازند. لیسه ها پس از تغذیه شبانه در جستجوی محل های امنی جهت استراحت بر می آیند لذا روزها نسبت به بلندکردن جایگاه ها و پناهگاه های لیسه ها اقدام می کنند سپس آنها را بعد از جمع آوری درون آب صابون می اندازند و یا با محلول آمونیاکی سمپاشی می کنند (4).
--- کشاورزان همچنین می توانند ظروف پهن و کم عمق را پس از پُرکردن با مواد تخمیری نظیر ماءالشعیر یا مخمرهای محلول با آب در سطح زمین دفن نمایند. لیسه ها پس از جلب توسط مواد تخمیری در درون ظروف مزبور می افتند و غرق می شوند. برخی محققین توصیه می کنند که ظروف حاوی مواد تخمیری باید بصورت لبالب با سطح خاک قرار گیرند درحالیکه سایرین پیشنهاد می نمایند که لبۀ ظروف را 2-1 سانتیمتر بلندتر از سطح خاک قرار دهند تا از افتادن سوسک های خاکی در آنها جلوگیری گردد. برای این منظور ظروف را تا نیمه از ماءالشعیر پُر می سازند و محتویات آنرا هر 3-2 هفته جایگزین می كنند (4،3).
--- انواع تجاری تله لیسه ها از طریق فروشگاه های کشاورزی و سایت های انترنتی مربوطه بفروش می رسند. اینگونه تله ها غالباً از جنس پلاستیک تهیّه می گردند و بصورت یک مجموعه (set) ارائه می گردند که قابلیت استفاده از طعمه مسموم هاي مختلف در آنها وجود دارد (4).
--- پلت های درشت برای پوشش مناسب سطح زمین نیازمند مصرف مقادير بیشتری هستند و کنترل مطلوب تری را غالباً در چند روز اولیه فراهم می سازند امّا آنها نیز سریعاً تجزیه می شوند و همانند پلت های ریز دوام چندانی ندارند. پلت های ریز مبتنی بر غلات و پلت های بسیار کوچک نظیر "Metarex" دارای بهترین اثربخشی در اقالیم بارانی هستند و قادر به بقاء لغایت 3-2 هفته در سطح خاک های مرطوب می باشند بنابراین کنترل مؤثری بر لیسه ها برجا می گذارند. آنها همچنین با ذائقه لیسه ها سازگارترند. پژوهش های اخیر نشان می دهند که متالدئید دارای شیوه اثرگذاری متفاوتی نسبت به تصوّرات پیشین است. آنها موجب آبکشیدگی ليسه ها نمی شوند ولی به سیستم تولید موکوس آنها آسیب می رسانند آنچنانکه تحرک ليسه ها را دشوار ساخته و قابلیت هضم را کاهش می دهند(2).
--- شرایط مرطوب آنچنانکه انتظار می رفت قادر به از بین بردن اثرات سمّی متالدئید نیست. هر چند اگر لیسه ها به مصرف دُز کشنده ای از متالدئید مبادرت نورزند آنگاه قادر به ترمیم خویش بویژه در دوره های بارانی و مرطوب خواهند بود زیرا به آبکشیدگی (dehydration) و خشکیدگی (dessication) مطلوب دست نمی یابند. در تحت شرایط مرطوب ممکن است نتایج نامطلوبی بواسطه کاربرد طعمه مسموم های بي کیفیت و ترکیبات کم اثر حاصل آیند. این موضوع معمولاً وقوع می یابد زیرا عوامل فیزیکی ضمن 3-2 روز باعث تجزیه طعمه های مسموم می شوند و یا اینکه قارچ ها بر سطح پلت ها رشد می یابند و بدینطریق از مصرف آنها توسط لیسه ها می کاهند(2).
--- جمعیت ارگانیزم های مفید نظیر کرم هاي خاکی و حشرات شکارچی بدلیل شیوه اثرگذاری خاص متالدئید حتی اگر از طعمه های مذکور تغذیه کنند، مستقیماً از طعمه پاشی متالدئید متأثر نمی گردند. افزودن یک ماده آفتکش نظیر "کارباریل" (carbaryl) به طعمه های حاوی متالدئید می تواند باعث افزایش قابلیت کنترل حشراتی نظیر : طوقه بُرها (cutworm) ، برگخواران (armyworm)، گوشخیزک ها (earwing) و خرخاکی ها (pillbug) گردند. گواینکه کرم های خاکی، برخی عنکبوت ها (harvestmen) و سوسک های شکارچی که از چنین طعمه های مسمومی تغذیه کنند، احتمالاً خواهند مُرد. آگاه باشید که طعمه های متالدئید گاهاً حتی باعث مرگ سگ ها شده اند(2).
--- کنترل لیسه ها در محصولاتی که به طریق بدون شخم (no-till) و یا شخم حفاظتی (conservation tillage) تولید می شوند، باید در تمامی طول سال انجام پذیرد. پیشبینی کنترل لیسه ها مبتنی بر سوابق خسارت آنها در شرایط اقلیمی و گیاهی مختلف است. طعمه پاشي زودهنگام با شروع فعاليت ليسه ها انجام مي پذيرد بطوريكه حتي ممكن است طعمه پاشي را قبل از آماده سازي زمين انجام داد بويژه اگر شخم را بصورت كم عمق انجام مي دهند (2).
--- آبياري بايد قبل از طعمه پاشي انجام پذيرد زيرا بدينطريق :
اولاً : موجب فساد سريع طعمه ها نمي گردد.
دوماً : باعث بالا آمدن شبانه ليسه ها به سطح خاك مي شود (2).
--- طعمه پاشي را در سبزيجاتي نظير صليبيان قبل از شكل گيري غنچه ها يا مسدود شدن كانوپي انجام مي دهند زيرا ليسه ها به سمت سرشاخه هاي گلدهنده جلب مي شوند و شانس خوردن طعمه هاي سطح زمين را نخواهند داشت. طعمه پاشي پائيزه براي محصولات ديم توصيه مي گردد لذا طعمه پاشي را پس از وقوع اولين بارندگي ها آغاز مي كنند تا ليسه هايي كه بواسطه گرما و خشكي تابستان به زير خاك پناه برده و اينك به دنبال افزايش رطوبت جهت تغذيه به سطح خاك آمده اند، نابود سازند (2).
--- طعمه هاي مسمومي كه بلافاصله پس از اولين بارندگي هاي پائيزه پاشيده مي شوند، قادر به نابودي جمعيت زيادي از ليسه ها قبل از تخمگذاري خواهند بود. كاربرد طعمه پاشي بهاره نيز در اكثر مزارع تحت سيستم بدون شخم و شخم حداقل ضروري است. تخم هايي كه توسط ليسه ها در پائيز گذاشته مي شوند، غالباً طي 4-2 هفته تفريخ مي گردند امّا مابقي آنها در ضمن زمستان تا اوايل بهار به تفريخ مي انجامند. ليسه هاي نوزاد معمولاً بسان ليسه هاي درشت به تغذيه طعمه هاي مسموم اقدام نمي كنند (2).
--- متالدئيد را همچنين بصورت مايع در اختلاط با آب تهيّه مي كنند و بر سطح گياهان اسپري مي نمايند. از جمله اينگونه سموم تجاري مي توان به "slugfest" اشاره نمود كه قابليت كاربرد در محصولات گياهي غذايي ، زينتي ، دارويي و علوفه اي را در موقعيت هاي مختلف دارد. از سم مزبور در گراس هاي بذرزاد در حال استقرار قبل از مسدود شدن كانوپي بعنوان حلزون كش استفاده مي گردد وليكن تاكنون به نتايج متناقضي دست يافته اند (2).
--- اغلب طعمه های مسمومی که بصورت تجارتی عرضه می گردند، مبتنی بر سبوس و آرد غلات هستند و با فرمولاسیون پلت های ریز موسوم به "ميني پلت" عرضه می گردند لذا باید به تعداد بیشتری در واحد سطح نسبت به پلت های درشت تر مصرف شوند. بعنوان مثال : طعمه مسموم تحت عنوان "Metarex" بصورت پلت های یکنواختی بطول 5/2 میلیمتر عرضه می گردند. طعمه مسموم های مؤثر دارای یکنواختی اندازه، عاری از غبار و حائز وزن حجمی زیاد هستند. نتیجتاً چنین پلت هایی را با تراکم زیاد و بطور یکنواخت در هر واحد سطح زمین می پاشند. این موضوع بسیار اهمیّت دارد زیرا لیسه ها با احتمال بیشتری در مواجهه با پلت های ریز نسبت به پلت های درشت قرار می گیرند (2).
--- پژوهش های انجام گرفته در پنسیلوانیا نشان می دهند که تراکم پلت ها بمیزان 6-5 عدد در هر فوت مربع دارای بهترین اثربخشی است. این تراکم با استفاده از طعمه های 5/2 میلیمتری بمیزان 5 پوند در ایکر و یا 10-8 پوند در ایکر از پلت های نوع "مینی پلت" حاصل می آیند. افزایش طعمه های مسموم مصرفی بمیزان 3-2 برابر برای افزایش کنترل لیسه ها ضرورت ندارند مگر اینکه جمعیت لیسه ها بناگهان به افزایش بی سایقه ای دست يابد(2).
--- در صورتیکه مواد کاریر يا حامل قابلیت جلب لیسه ها را ندارند و یا مطابق با ذائقه آنها نیستند آنگاه ليسه ها بمیزان کافی از طعمه ها را نمی خورند و پس از مدت کوتاهی خودشان را بازسازی می کنند. طعمه های مسموم حاوی متئوکارب دارای تأثیرات مطلوبی برعلیه لیسه ها هستند امّا محدودیت های از نظر کاربرد بر محصولات غذایی دارند (2).
--- مقدار کشندگی طعمه های مسموم لیسه ها بستگی به عوامل زیر دارد :
الف) کیفیت و قدرت جلب کنندگی کاریرها
ب ) میزان سمیّت طعمه ها (2).
--- همواره مطمئن گردید که اطلاعات برچسب سموم اجازه تکرار طعمه پاشی را می دهد وليكن اغلب توصیه می گردد که طعمه پاشی در طی یکدورۀ 14-10 روزه در موارد زیر تکرار گردد :
الف) افزایش تهاجم لیسه ها
ب ) تداوم خسارت گیاهان
پ ) مصرف شدن تمامی طعمه های پاشیده شده
ت ) تجزیه تمامی طعمه های پاشیده شده در اثر شرایط اقلیمی (2).
توصیه ها و پیشنهادات :
1) شناسایی خسارات لیسه ها و حلزون ها نسبتاً آسان است زيرا آنها از طریق تغذیه باعث ایجاد حفره ها و بریدگی های بزرگ و بی شکل در برگ ها می گردند. خسارات زیگزاگ حاشیه برگ ها نشانه هایی از جویده شدن توسط لیسه ها و حلزون ها هستند.
2) این آفات را می توان بر سطح شاخه ها و برگ های گیاهان، مواد آلی در حال پوسیدن و سطوح کپک زده مشاهده نمود. آنها نیازمند مقادیر زیاد رطوبت برای بقاء هستند و بخش های تاریک را ترجیح می دهند.
3 ) اصولاً لیسه ها و حلزون ها با پایان روشنایی روز از پناهگاه ها خارج می شوند و به تغذیه می پردازند و با آغاز سپیده صبح به محل پنهان شدن باز می گردند. بهترین مکان ها برای مخفی شدن آفات مزبور را می توان زیر کنده ها و تخته های قدیمی در حال پوسیدن، زیر برگ های ریزش یافته درختان و در پناه تخته سنگ ها نام برد.
4 ) حذف لیسه ها و حلزون ها نیازمند از بین بردن محل های پنهان شدن آنها می باشد. جمع آوری تخته های پوسیده و زباله ها بسیار منطقی است. بستر اطراف گل ها را از ضایعات گیاهی پاک سازید و زیر تخته های پوسیده، گلدان ها و آشغال های زیر تخت ها و قفسه های داخل گلخانه ها را مرتباً وارسی نمائید.
5) لیسه ها اقدام به جاگذاشتن مایعی لزج و نقره ای رنگ در مسیر عبور خویش می نمایند و بدینگونه آثار عبور خود را در دیوارها، زیرزمین ها، برگ ها و مسیرهای عبور و مرور برجا می گذارند.
6) خسارات ناشی از لیسه ها را تا حد قابل قبول محدود سازید امّا هیچگاه در تلاش برای حذف کامل لیسه ها از سطح مزرعه نباشید. خسارات شدید لیسه ها گاهاً اجتناب ناپذیرند ولیکن باید بخوبی برآورد گردند.
7) در صورت امکان با اجرای برخی عملیات زراعی از خسارات لیسه ها جلوگیری کنید زیرا کنترل مستقیم لیسه ها غالباً با دشواری هایی همراه است گواینکه این روش نیز دارای محدودیت هایی در مدیریت تلفیقی لیسه ها در گلکاری ها می باشد.
8) کنترل زراعی لیسه ها بیشترین اهمیت را در کشاورزی ارگانیک دارد امّا فقط قادر به حل بخشی از مشکلات مزبور می باشد.
9) کاربرد نماتدهای ضد لیسه ها در برخی کشورها نیازمند دریافت مجوز است.
10) در صورت ضرورت فقط از سموم حلزون کش برای کنترل شیمیایی لیسه ها بهره گیرید.
11) از سموم حلزون کش بر طبق مقررات ملی نظیر : نوع سموم مجاز، نوع محصولات گیاهی، مقدار مصرف سموم و دفعات بکارگیری بهره گیرید گواینکه محدودیت های بازار مصرف علاوه بر محدودیت های ملی و توصیه های برچسب ها حائز اهمیتند.
12) طعمه های مسموم را در بسیاری از فروشگاه های باغبانی بفروش می رسانند. طعمه های مسموم می توانند بسیار خطرناک باشند لذا نباید آنها را در مکان های حضور کودکان و حیوانات اهلی بکار گرفت. طعمه های مسموم حاوی فسفات آهن از نظر مصرف در محل های زندگی حیوانات وحشی و اهلی ایمن تلقی می گردند. طعمه ها را در سطح خاک اطراف گیاهان قرار می دهند و سطح منطقه عمل را با روزنامه های خیس پوشش می دهند.
13) لیسه ها در بسیاری از باغات حضور دارند و ممکن است خسارات بیشتری نسبت به سایر آفات باعث گردند. مواد ضد لیسه تجارتی که در دسترس قرار دارند غالباً برای پرندگان و دیگر حیوانات اهلی و وحشی سمّی می باشند. این مواد اثرات خود را در اثر بارندگی از دست می دهند درحالیکه فعالیت لیسه ها در اینگونه شرايط به حداکثر می رسد.
14) در صورت امکان از بکارگیری طعمه های مسموم بلافاصله پس از باران خودداری کنید زیرا میزان تأثیرگذاری آنها کاهش می پذيرد.
15) متمم 2 مقررات کاربرد سموم کشاورزی اروپا مصوب 1991 میلادی مقرر می دارد که استفاده از متالدئید برای تهیّه طعمه های مسموم در تله ها مجازند امّا طعمه ها نباید مستقیماً بر سطح خاک پاشیده شوند لذا استفاده از پلت های حاوی متالدئید جهت کنترل لیسه ها در برخی کشورها فقط جهت تهیّه تله ها مجاز است.
16) پلت های ضد لیسه حاوی متالدئید و کاربامات ها بطور وسیع در باغبانی استفاده می شوند ولی با رعایت برخی موارد می توان به افزایش کارآیی آنها کمک نمود.
17) مقررات بسیاری از کشورها اجازه بکارگیری متالدئید را در مزارع ارگانیک نمی دهند.
18) استفاده از پلت های حاوی کاربامات ها غالباً غیر مجاز می باشند.
19) فسفات های آهن تاکنون مجوز کاربرد در تهیّه طعمه های مسموم بمنظور کنترل لیسه ها را در بسیاری از کشورها ندارند و در نوبت دریافت مجوز هستند.
20) كنترل ليسه ها هيچگاه كامل نمي شود امّا در اطراف خانه ها و اماكن مسكوني از طريق جمع آوري ضايعات باغچه ها، برگ هاي ريزش يافته و ساير بقاياي گياهي مي توان به حذف پناهگاه هاي ليسه ها و نتيجتاً كاهش تعدادشان دست يازيد.
21) از پودر سیلیسی دیاتومه ها (D E) بمنظور کنترل ارگانیک لیسه ها استفاده می شود امّا روش ایده آلی محسوب نمی گردد زیرا مجبور به تکرار پس از هر دفعه بارندگی خواهید بود و این عمل سبب بروز آلودگی های محیطی می شود. بعلاوه دیده شده است که لیسه ها با لجنی کردن مسیرشان از روی کپه D E عبور می کنند و خود را به گیاهان می رسانند.
22) زیر گلدانی ها یا ظروف حاوی ماءالشعیر را در سطح خاک دفن نمائید زیرا لیسه ها در صورت مواجهه به سمت بوی مخمر (yeast) کشیده می شوند. معمولاً تعداد لیسه ها زیادند لذا روزانه به زیرگلدانی های مدفون سرکشی کنید و مایع آنرا مجدداً ترمیم سازید ضمناً لیسه های مُرده را تخلیه نمائید.
23) از قوطی های کنسرو درپوش دار می توان بعنوان تله استفاده نمود بطوريكه آنها را از ماءالشعیر مملو نموده و در زمین دفن می کنند. اینگونه قوطی ها را از دیواره کناری سوراخ می کنند و آنها را تا محل سوراخ در زمین دفن می نمایند تا بدینگونه مایعات موجود از دستبرد حیوانات مصون بمانند و تخلیه مواد بسادگی امکانپذیر باشد (2،3)
منابع و مآخذ :
1) Bugspray – 2011 – Controlling garden snails and slugs – http://www.bugspray.com/articles98/slugs/slugs.html
2) Dreves , A.J & et al – 2013 – Slug control – Pacific Northwest Insect Management Handbook ; http://pnwhandbooks.org
3) IACR – 2001 – Slug damage and control of slugs in horticultural crops – University of Santiago
4) Weisenhorn , Julie – 2001 – Controlling slugs : cultural , mechanical , biological and chemical methods – University of Minnesota ; Department of Horticultural Science
5) Wikipedia – 2013 – Slug – http://en.wikipedia.org
6) http://www.merriam-webster.com/dictionary
این وبلاگ برای انتقال تحقیقات ، تجربیات و یافته های جدید پژوهشی در قالب مقالات علمی- آموزشی برای توسعه دانش کشاورزی ، افزایش توانایی های کاربران ، راهنمایی دانشجویان و علاقمندان علوم کشاورزی ایجاد گردیده است لذا از کلیه خوانندگان مطالب اين وبلاگ انتظار می رود که نظرات گرانقدرشان را برای راهنمایی اینجانب ارسال دارند . خوشحال خواهم شد اگر در نظرسنجی ها شرکت جوئید . با سپاس "اسماعيل پوركاظم"