مقالات کشاورزی اندیشه سبز پارسی

"ضوابط استاندارد نگارش مقالات علمی 1" ؛

 " 1 Scientific paper format"

گردآوري و تدوين :

اسماعيل پوركاظم؛ كارشناس ارشد زراعت،

مدرّس دانشگاه جامع علمي كاربردي گيلان

مقدمه :

--- شما ممكن است بزرگترين محقق دنيا باشيد امّا اگر نتوانيد دانش مكتسبه خود را با ديگران در ميان بگذاريد آنگاه ارزش و اعتبار چنداني نخواهيد داشت زيرا تنها شيوه اي كه ساير دانش پژوهان را قادر به بهره گيري از اطلاعات پژوهشي شما مي سازد اينكه بتوانيد دستاوردهای پژوهشی خود را بنحو مناسبي نگارش نمائيد لذا نگارش مقالات علمي براي فرآيند پويايي علم بسيار حساس و حياتي است بطوريكه مي تواند به موفقيّت محققين در آينده شغلي آنها كمك نمايد (11).

--- تعيين فرمت براي نگارش مقالات علمي بويژه به محققيني كه در مراحل آغازين تدوين نتايج پژوهشي هستند، كمك مي نمايد تا دچار سردرگمي نگردند. استفاده از دستورالعمل و قاعده مشخص و يكسان باعث افزايش كارآيي و تأثيرگذاري مقالات علمي مي گردد. بعنوان مثال : عنوان يا تيتر (title) مقالات علمي كمك مي كند تا پژوهندگان سريعاً از محتوي مقالات مطلع شوند. اين موضوع به افرادي كه از فرصت كافي برخوردار نيستند، امكان اطلاع از محتوي مقالات علمي از طريق مطالعه عنوان و خلاصه را فراهم مي سازد. همچنين افرادي كه خواهان اطلاعات دقيق تري هستند، مي توانند از جداول و اشكال بهره گيرند و براي آگاهي از نتايج علمي و كاربردي به بخش نتيجه گيري مراجعه كنند. رعايت فرمت براي تدوين مقالات علمي باعث مي شود تا مطالب همتراز با سطح علمي خوانندگان تحرير گردند(15).

--- امروزه تمامی متون منتشره نظیر : کتب، مجلات، روزنامه ها و پایان نامه ها از یک نوع فرمت استاندارد پیروی می کنند وگرنه دچار هرج و مرج خواهند شد. گاهاً فرمت های خاصی توسط برخی مؤسسات انتشاراتی وضع گردیده اند. بعنوان مثال ژورنال های علمی به انتشار دستورالعمل هایی برای راهنمایی محققانی که خواهان انتشار یافته های پژوهشی خویش هستند، اقدام نموده اند تا بدینطریق مقالات بر اساس ضوابط مجلات علمی تدوین گردند. علاوه بر اینکه فرمت های خاصی توسط مؤسسات انتشاراتی اعلام می گردند امّا بطور کلی یک فرمت پایه و استاندارد (outline) نیز وجود دارد (11).   

نگارش مقاله علمي :

--- زمانیکه فرضیه ای را به تحقیق می کشانید، باید بفکر تحریر نتایج آن باشید لذا بهتر است از تمامی مراحل اجرای طرح یادداشت بردارید تا در نگارش بخش های مختلف مقاله بویژه مواد و روش ها دچار مشکل نگردید (9).

--- يك مقاله علمي در مورد تحقيقاتي كه بر اساس يك طرح آزمايشي در رابطه با يك موضوع خاص انجام گرفته است، نگارش مي يابد و بعبارتي ارائه دهندۀ نتايج تحقيقاتي است. مقالات علمي را بر اساس شيوه اي استاندارد و كاملاً واضح و مختصر مي نويسند. هدف از نگارش مقالات علمي چنين است كه اطلاعات حاصل از پژوهش بنحو مفيد در اختيار ساير پژوهندگان قرار گيرند. براي نگارش مقالات علمي معتبر بايد به يك زبان علمي نظير انگليسي مسلط بود لذا در صورتيكه زبان اوّل نويسنده انگليسي نيست، توصيه مي گردد كه از يك مصحح مسلط به زبان انگليسي كمك بگيريد. در برخي كشورها مراكزي وجود دارند كه به پژوهندگاني كه زبان دوّم آنها انگليسي است، در نگارش مقالات علمي كمك مي كنند. در صورتيكه تاكنون به مطالعه مقالات علمي پرداخته باشيد، يقيناً متوجه شده ايد كه آنها را بر اساس چارچوب هاي خاصي تدوين مي نمايند. چنين فرمت هايي به پژوهندگان اجازه مي دهند تا اطلاعات حاصله را بصورت مجمل و واضح نگارش نمايند ولیکن چيرگي بر نگارش صحيح مقالات علمي تنها از طريق تمرين و ممارست امكان پذير است (4).

--- زمانيكه موضوعات علمي توسط محققين نگارش مي يابند، بعنوان "نوشتارهاي علمي" (scientific writing) ناميده مي شوند درحاليكه اگر افراد غير متخصص در رابطه با موضوعات علمي به تحرير مطالب بپردازند، آنرا "نوشتارهاي دانشي" (science writing) مي گويند. نوشتارهاي علمي طي سه قرن اخير توسعه يافته اند و بعنوان يك ابزار ارتباطي به بيان نتايج پژوهش هاي علمي مي پردازند لذا مخاطبين اصلي مقالات علمي به شدت تخصصي گرديده اند (3).

--- در سازماندهی نوشتارهای علمی باید به موارد زیر تکیه نمائید :

1) فهرست ها (lists)

2) نمای کلی (outlines)

3) کارت های یادداشت برداری (note cards)

قبل از اینکه اقدام به نوشتن مقاله نمائید، ابتدا در مورد فهرستی از نکات مهم مضمون مقاله بیندیشید سپس استراتژی لازمه را برای سازماندهی نکات مهم و تقسیم آنها به بخش های مختلف انتخاب نمائید. دستاوردهای حاصل از اجرای تحقیق را مرور کنید و پرسش هایی را که قبل از اجرای طرح پژوهشی برایتان مطرح بوده اند، پاسخ دهید. بدینگونه بسیاری از نکات مهم برایتان روشن می گردد و باعث می شود تا از پراکنده گویی اجتناب نمائید و باعث انجام دوباره کاری برای سایرین نگردید (9).

--- اهداف دوگانه مقالات علمي عبارتند از :

الف) ارائه اطلاعاتي در مورد دستاوردهاي موجود

ب ) ارائه اطلاعات كافي براي تسهيل پژوهش هاي آتي (3).

--- يك فرمت استاندارد داراي 9 بخش اصلي جهت كمك به خوانندگان مي باشد تا اطلاعات و تحليل هايي را كه نيازمند آنها است، به آساني بيابد :

1) عنوان ، تيتر يا موضوع (Title-subject) : مؤيد جنبه هايي از مواد مطالعاتي

2) نام نویسنده یا نویسندگان مقاله (Author`s) و مناصب (affiliation) آنها

3) خلاصه يا چكيده (Abstract يا Summary) : مبين دليل اصلي پژوهش، نتايج اوليّه، نتيجه گيري اصلي

4) مقدمه (Introduction) : بيانگر مطالبي در مورد علل و ضروريات اجراي مطالعه حاضر

5) مواد و روش ها (Methods & Materials) : توضيح دهنده چگونگي اجراي پژوهش موجود

6) نتايج (Results) : به ذكر يافته هاي علمي پژوهش مي پردازد.

7) بحث (Discussion) : مبين چگونگي معني دار بودن نتايج بررسي، شيوه بكارگيري براي بهبود مناسبات موجود، نيازهای پژوهشي آتي بمنظور افزايش اطلاعات موجود .

8) سپاسگزاری (Acknowledgment) : در این قسمت بطور اختیاری از همکاران اجرای بخش های مختلف طرح تا نگارش مقاله تشکر بعمل می آید.

9) منابع (References یا Bibliography)) : در اين بخش به فهرست نمودن مشخصات تمامي منابع و مآخذي پرداخته مي شود كه براي طراحي و تفهيم مطالب مقاله بكار رفته اند و بر اين اساس به استناد در متن مقاله (literature cited) پرداخته مي شود (3،4،1).

--- البته شيوه هاي مختلفي براي نگارش مقالات علمي در مورد دستاوردهاي پژوهشي وجود دارند به طوریکه هيچكدام بر سايرين ارجحيت ندارند. غالب ژورنال ها به ارائه مجموعه ای از آموزه ها و دستورالعمل ها برای نویسندگان مقالات علمی می پردازند تا مقالات مطابق سلایق آنان نگارش یابند. ساير بخش های زیر را مي توان در صورت ضرورت به مقالات اضافه نمود:

10) ضمائم (Appendices) بطور اختیاری و شامل موارد زیر است :

1-10- اشکال و جداول (tables & figures)

2-10- گزارش نتایج آماری (statistical results)

3-10- اسامی لاتین (Latin names)

4-10- اختصارات (abbreviations)

5-10- واحدهای اندازه گیری (units of measure).

 بسيار مهم است كه تفاوت بين بخش ها را درك نمائيم تا اطلاعات را در بخش مربوطه قرار دهيم مثلاً بسياري از دانشجويان غالباً به ارائه بحث در بخش نتيجه گيري و يا نتايج را در بخش بحث قرار مي دهند (4،13،1،15،11).

--- فرمت و ساختار مقالات علمی با وجود تفاوت های نسبی و پذیرفته شده ای که ژورنال های مختلف ارائه می دهند، نسبتاً یکسان است. بهترین شیوه مهارت اندوزی برای نوشتن مقالات علمی عبارتند از :

1) مطالعه مقالات علمی مختلف

2) نگارش مقالات علمی متعدد

3) نقد مقالات علمی سایرین (13).

--- چهار جنبه اساسی در تحریر مقالات علمی عبارتند از :

1) مراعات شیوه بنیادی

2) استراتژی پیشنهادی برای افزایش کارآیی نتایج پژوهشی

3) علامت گذاری (nuts & bolts) مطالب هر بخش از مقاله

4) اطلاعات پایه مبتنی بر نوشتارهای علمی انتقادی (13).

--- یک مبحث کامل پس از تدوین مقالات عبارتند از :

1) صفحه آرائی (layout)

2) صحافی (binding)

3) ارائه (presentation) (11).

شیوه نامه نگارش مقاله :

--- اولین وظیفه شما در فرآیند نگارش مقالات علمی این است که در صدد سازماندهی اطلاعاتی برآئید که قصد دستیابی به آنها را دارید. برخی افراد بدرستی دارای یک نظر کلی و جامع نگرند درحالیکه دیگران چنین نیستند. گروهی سعی می کنند تا ابتدا به کشف برخی مسائل برآیند سپس به سازماندهی و رسیدن به یک دیدگاه کلی بپردازند. هر کدام از روش ها را که انتخاب نمائید، باید توجه داشته باشید که نوشتن مقالات علمی نیازمند نظم و ترتیب می باشد. مثلاً صفحاتی که برای نگارش مقاله اختصاص می دهید به چند بخش تقسیم نمائید سپس تصمیم بگیرید که چه اطلاعاتی را در هر بخش بگنجانید. بدینطریق در مواقعی که فاقد دیدگاه کلی در مورد نگارش مسائل تحقیقی هستید، خواهید توانست قبل از آغاز نگارش به تهیه فهرستی از نکات مهم برای هر بخش از مقاله بپردازید. در مواقعی که مقالات دارای بیش از یک نویسنده هستند، بدین ترتیب می توان با همکاران در زمینه صحّت ترتیب مطالب به گفتگو بنشینید (13).

--- براستی چه کسانی به مطالعه مقاله شما می پردازند ؟

شما معمولاً به نگارش مقاله ای برای مطالعه اشخاصی با اطلاعات علمی و جایگاهی مشابه خودتان می پردازید لذا توصیه می گردد که موضوع مقاله را با برخی از علاقمندان همترازتان در میان بگذارید و از دانش و تجربیات آنها برای بهبود کیفیت کارتان بهره گیرید. آگاهی و نصایح سایر همکاران می تواند به شما کمک نماید تا مطالب را بسیط تر و کامل تر بنگارید زیرا مقاله شما را ممکن است طیف وسیع تری بجز همکارانتان مطالعه نمایند (13).

--- جملاتی که در متن نوشتار بکار می برید، باید کامل و سلیس باشند و به سهولت درک گردند لذا باید از آئین نگارش متون ادبی مطلع باشید زیرا نثر نارسا موجب عدم درک مفاهیم واقعی می گردند. بخاطر داشته باشید که از اصطلاحات علمی با معنی کاملاً درست بهره گیرید. از اصطلاحات علمی دقیقاً در مکان مناسب بهره گیرید تا تناقضی در نگارش بروز ننماید زیرا اصطلاحات تخصصی می توانند در هر شاخه از علوم معانی ویژه ای بدهند. مطمئن گردید که هر پاراگراف دارای سرفصل و مبحث جداگانه ای است و مطالب هر پاراگراف کاملاً مرتبط با سرفصل می باشند(13).

--- نوشتن مطالب بصورت واضح و مختصر بسیار اهمیّت دارد. نکات را بصورت خلاصه و واضح بنویسید و از درج لغات و عبارات غیر ضروری بپرهیزید. ایجاز از اهمیت بسیاری در تحریر مقالات علمی برخوردار است. از جملات کوتاه بجای جملات طولانی بهره گیرید. ضروری است که با حداقل واژه ها به تبیین اهداف نگارش با وضوح کامل بپردازید. مخاطبین علاقه ای به شاخه و برگ های پرُ طمطراق ندارند و می خواهند هر چه سریع تر از یافته های شما مطلع شوند. در هنگام نگارش مقاله مستقیماً به موضوع تحقیق بپردازید زیرا تفکر غیر هدفمند نتیجه ای بجز هرج و مرج نوشتاری به همراه نخواهد داشت و بعبارتی :  "Fuzzy writing reflects fuzzy thinking"

زمانیکه در بیان نظریات خویش در قالب کلمات با دشواری هایی مواجهید، مطلع باشید که بکارگیری کلمات درست به اندازه تفکراتتان اهمیّت دارند. نیازی به کاربرد لغاتی که به میزان کمتری مصطلح هستند، جهت تأثیرگذاری بر مخاطبین نیست. از کاربرد الفاظ محاوره ای (colloquial) ، عامیانه (slang) و کودکانه بپرهیزید (13).

--- از علائم اختصاری با احتیاط استفاده کنید زیرا ممکن است با سایر علائم مشتبه شوند. هرگز از اختصارات در متن مگر برای واحدهای اندازه گیری استفاده ننمائید. همواره از اختصارات همراه داده ها نظیر  2 mm یا 10 min استفاده کنید. بجز برای واحدهای دما یعنی سلسیوس یا سانتیگراد، فارنهایت و کلوین (C , F , K) هیچگاه از اختصارات بدون داده ها بهره نگیرید (13).

--- از افعال بصورت ادغام شده بهره نگیرید و آنها را بصورت مجزا و واضح بکار ببرید. مثلاً از : می توان و می بایست بجای میتوان و میباست و از do not و is not  بجای don`t و isn`t استفاده کنید. همواره از افعال گذشته استفاده کنید زیرا مقالات علمی در مورد پژوهش هایی نگارش می یابند که انجام آنها به پایان رسیده است بنابراین مراحل انجام کارها را در تمامی سطوح مقاله با افعال گذشته بیان نمائید. انتساب نتایج تحقیقاتی دیگران نیز باید با افعال ماضی صورت پذیرند. سعی کنید که از افعال پویا (active) در نگارش مقاله بهره گیرید. استفاده از افعال بی اثر (passive) نظیر : است ، داشت ، بود و یا  is , was , has , have , had  برای خوانندگان بسیار کسل کننده است. بطور مثال :

  فعل بی اثر : آب توسط گیاه مصرف گردید (Water was consumed by the plant).

فعل فعال : گیاه از آب بهره برد (The plant consumed water).

وضوح و اثرگذاری نوشتارها را می توان بنحو چشمگیری با کاربرد افعال پویا بهبود بخشید بنابراین موارد ویژه ای که بر اهمیّت مقالات علمی می افزایند عبارتند از :

الف) کاربرد لغات دقیق (precise word)

ب ) استفاده از افعال گذشته (past tense)

پ ) بهره بردن از افعال پویا (active voice)

ت ) ایجاز در بیان (brevity) (13).

--- در نگارش مقالات علمی باید سعی گردد که از آوردن افعال بحالت اول شخص نظیر : من انجام دادم، ما صورت دادیم و ... خودداری شود زیرا چنین نگارشی برای مقالات علمی قابل قبول نیست. همواره سعی گردد که از سوّم شخص در نگارش مقالات استفاده گردد زیرا بسیاری از نشریات در این مورد سختگیرانه عمل می کنند گواینکه برخی ژورنال های علمی نظیر "Organismal Biology and Ecology" اخیراً اجازه کاربرد ضمایر اوّل شخص (من ، ما) را داده اند. برای اینگونه مجلات نیز سعی گردد که از کاربرد ضمایر اوّل شخص در بخش نتیجه گیری بپرهیزید (13).

--- منابعی که برای اطلاع از یافته های پیشین سایر پژوهندگان بکار می گیرید، از اجزاء مکمل همۀ مقالات علمی محسوب می شوند. مطالب حاصل از منابع را می توان بطور خلاصه در مقاله درج نمود سپس به ذکر سندیّت پرداخت. بدینگونه تمامی مطالبی که جزو نتایج تحقیق و نظرات شما شمرده نمی شوند، باید به یک یا چند منبع علمی استناد گردند. بعنوان یک قانون کلی در مقالات علمی از زیر نویس صفحات (foot noting) و عبارات نقل قول (quotation) بهره نگیرید. هرگز مطالب منتشره ديگران را بطور مستقيم و يا بصورت نقل قول در مقاله نگارش ننمائيد. در 99/99% موارد براي درج اطلاعات سايرين در مقاله بصورت بیان نتايج موضوعي و يا تفسيري عمل نمائید آنچنانكه نتايج سايرين را بطور خلاصه بيان کرده و يا آنرا با نتايج حاصل از پژوهش خودتان مقايسه كنيد. براي اين منظور بايد به مطالعه مقالات مرتبط پرداخته و اطلاعات مفيد را با واژه هاي خودتان نگارش نمائيد لذا از بكارگيري مستقيم جملات و عبارات منتشرۀ ديگران اجتناب ورزيد تا جزو دزدي ادبي محسوب نگردند. هیچگاه در متن مقاله به تمجید از نویسندگان و یافته های آنها نپردازید (13).

--- امروزه برای نامگذاری گونه های گیاهی و جانوری از زبان لاتین و در قالب دو اسمی استفاده می گردد که توسط "لینه" (Linnaeus) ابداع گردیده است. نامگذاری دو اسمی نشاندهنده جنس (genus) و گونه (species) موجودات زنده می باشد که بر اساس صفت خاص یا لقب آنها انتخاب می گردند آنچنانکه انسان را "Homo sapiens" نامیده اند. اسامی دو اسمی را معمولاً به حالت ایتالیک ویا با خط زیرین می نویسند. برای ذکر نام علمی گونه های مختلف جانداران در عنوان مقاله و همچنین برای دفعه نخست در خلاصه و متن مقاله باید از اسامی کامل مثلاً "Homo sapiens" استفاده شود ولیکن در موارد بعدی می توان آنرا بصورت اختصاری نوشت بطوریکه نام جنس را با حرف بزرگ لاتین ولی نام گونه را بصورت کامل مثلاً "H. sapiens" ذکر نمود. نام جنس همواره باید با حرف بزرگ آغاز گردد امّا نام دوّم یعنی گونه را هیچگاه با حروف بزرگ آغاز نمی کنند. در صورتیکه از اسم شخص نامگذار مطلع هستید، باید بمنظور قدرشناسی نسبت به درج آن مثلاً "Homo sapiens Linnaeus" یا بطور خلاصه "Homo sapiens L." اقدام ورزید. همچنین در مورد نام علمی وزغ های آمریکایی موسوم به "American Bullfrog" بصورت "Rana catesbeiana Shaw" می باشد (2).

--- اغلب گونه هایی که بصورت روزانه با آنها سروکار دارید، دارای اسامی عمومی (common name) هستند که سهولت بیشتری نسبت به اسامی ثقیل لاتین دارند. در صورتیکه در متن مقاله مکرراً نیازمند ذکر نام گونه خاصی هستید که نوشتن آن دشوار است، غالباً توصیه می گردد که از نام عمومی استفاده کنید. از مشکلات کاربرد نام های عمومی چنین است که گونه ها را در گستره وسیع جغرافیایی با اسامی عمومی متفاوتی می شناسند که بستگی به مرحله زندگی و اندازه آنها نیز دارد. از اسامی عمومی حتی می توان در عنوان، خلاصه و متن مقاله بجای اسامی لاتین دو اسمی بهره گرفت ولیکن باید قبلاً نسبت به توضیح در این مورد اقدام شود. در مواقعی که کاربرد اسامی عمومی موجب شک و شبهه می شود، بهتر است از اسامی علمی استفاده گردد (2).

--- نگارش مطالب مقالات علمی بصورت مجمل بیش از اطاله کلام اهمیّت دارد. از نوشتن عبارات نامفهوم، بی معنی و ناقص در جملات و پاراگراف ها اجتناب ورزید. تمامی موارد مطروحه را با دقت و کامل بنویسید و از درج اغلاط نوشتاری بپرهیزید(11).  

دزدی ادبی (plagiarism) :

--- مراقبت نمائيد كه درگير مسائلي چون "دزدي ادبي" نگرديد. يك شيوه مفيد براي اجتناب از چنين خطاهايي اين است كه بخش هايي از منابع خود را با دقت بخوانيد سپس نكات قابل توجه آنرا مجدداً تحرير نمائيد سپس منابع مورد استفاده را در متن مقاله مشخص كنيد. براي تبحّر كافي در نگارش مقالات بهتر است تعدادي از آنها را با دقت بخوانيد سپس تفاوت ها و نقايص آنها را براي خودتان نقد كنيد و از اين طريق الگويي صحيح براي خويش بسازيد (4).  

--- دزدی ادبی یعنی استفاده از لغات ، ایده ها ، تصاویر و ... دیگر نویسندگان بدون اجازه و یا ذکر منبع بهیچوجه در محافل علمی تحمل نمی گردد. اینگونه اعمال غالباً به آسانی شناسائی گردیده و ضمن حذف کامل مقاله موجب خدشه علمی نویسنده مقاله می شوند. نویسندگان در ضمن دزدی ادبی به تعلق بخشیدن حقوق سایرین به خودشان می پردازند لذا برای عدم تعلق هر گونه اتهامی باید به شدت در استناد قرار دادن حقوق دیگران تلاش ورزید (13).

بررسی های آماری طرح پژوهشی :

--- داده ها را کنترل کنید سپس به آنالیز و تفسیر آنها بپردازید. آنالیز می تواند شامل خلاصه ای از داده ها نظیر میانگین و واریانس باشد و آزمایش آماری برای تأئید نتایج ضرورت دارد. نتایج آنالیزهای آماری می توانند به درک اطلاعات حاصل از پژوهش ها کمک نمایند. بعنوان مثال آیا برخی تفاوت ها مؤثر و مرتبط بوده اند ؟ آیا گروه های مختلف مشاهده ای دارای تشابه یا گوناگونی بوده اند ؟

بنابراین آمار ابزاری قدرتمند در علم است که در خدمت پژوهندگان قرار دارد. آمار می تواند به یافته های علمی ماهیتی کمّی و مادی ببخشد و بدینطریق زمانیکه نتایج معنی دار می گردند به تشریح واقعی آنها بپردازد. بدین ترتیب در زمان تهیّه گزارش می توان از آمار بنحو مناسب و مؤثر در توضیح اطلاعات حاصل از بررسی استفاده نمود و نتایج حاصله را بوضوح آشکار ساخت. بعنوان نمونه از طریق آمار توصیفی زیر به تفسیر داده ها می پردازند :

1) میانگین (Means) : همواره میزان میانگین یا ارزش متوسط داده ها را در راستای تبیین انحراف استاندارد و خطای آزمایش برآورد می کنند.

2) فراوانی (frequencies) : فراوانی داده ها باید در متن به کمک اندازه گیری هایی نظیر: درصد ، تناسب و نسبت بصورت خلاصه بیان گردد (8،9).

--- در بیان نتایج آنالیز آماری داده ها به موارد زیر توجه گردد :

1) از نوشتن کل جملات درحالیکه بسادگی می توان نتایج آنالیز را بیان نمود، خودداری ورزید تا از اطاله کلام در نگارش مقالات علمی کاسته گردد.

2) خلاصه نتایج آماری را بصورت اشکال بیان نمائید زیرا درک آنها آسان تر و سریعتر انجام می پذیرد.

3) برای مقایسه گروه های آزمایشی می توان از جدول ANOVA یا آزمون t-tests استفاده کرد.

4) ستاره دار کردن (asterisk) برخی داده ها در جداول آماری می تواند بر اهمیّت و دقت موضوع بیفزاید.

5) زیر نویس های جداول می توانند بر وضوح و درک نتایج آماری کمک نمایند زیرا زمانیکه قادر به نگارش تمامی جزئیات لازم بر روی جداول و تصاویر نیستید، بدواً می توانید از علائم قراردادی بدین منظور بهره گیرید سپس آنها را در زیر نویس بخوبی تشریح نمائید.

6) در صورتیکه توضیحات قابل درج بصورت اختصار می باشند، بهتر است آنها را در گوشه ای از پیکره گراف ها و تصاویر بگنجانید تا بدین طریق علاوه بر جذابیت اطلاعات ارائه شده، بر سرعت استفهام آنها بیفزائید (8).     

ضوابط عمومي نگارش مقالات علمي :

--- تحرير مقالات علمي مي تواند موجب افزايش توانايي افراد در ايده پردازي منطقي گردد بطوریکه بخوبي تفكر نمايد و انديشه هايش را دقيقاً و مختصر بيان کند و به مراحل تحقيق بكشاند تا بمرور بر مهارتش بيفزايد. تمامي مقالات بايد تايپ گردند. فواصل سطور بايد دو برابر (بجز خلاصه) باشند. حاشيه ها حداقل يك اينچ از هر طرف انتخاب گردند. تمامي مطالب غير اصلي بايد در متن مقاله ذكر گردند سپس در منابع انتهاي مقاله فهرست شوند (5).

عنوان (Title) :

--- تمامی مقالات باید با عنوان آغاز گردند. عنوان باید مختصراً مؤید مطالب مقاله باشد لذا باید از واژه های توصیفی استفاده شود تا همبستگی قوی تری با مطالب متن برقرار سازند نظیر: مطالعات مولکولی، کاربرد ارگانیزم ها، تحقیقات، تیمار، موقعیت مکانی، سنجش واکنش و غیره. امروزه طیف گسترده ای از خوانندگان به کاوش مقالات علمی از طریق داده های الکترونیکی و کلید واژه ها در موتورهای جستجو می پردازند. عنوان مقاله باید در بالا و وسط صفحه درج گردد. هیچگاه یک صفحه کامل را فقط برای درج عنوان مقاله تخصیص ندهید زیرا عملی بیهوده و زائد محسوب می گردد. عنوان مقاله را با حروف ایتالیک و یا زیر خط  ننویسید. عنوان غالباً در ابتدا نگارش می یابد امّا ممکن است در پایان اندکی تعدیل و یا اصلاح شود بگونه ای که بتواند موضوع تحقیق و مفهوم مطالب مقاله را بخوبی بازگو نماید. اسامی نویسندگان (authors) و مناصب سازمانی (Institutional affiliation) آنها را با فواصل خطوط مضاعف در وسط صفحه و در زیر عنوان مقاله درج کنید. باوجودیکه عنوان مقاله به مشابه یک بخش محسوب نمی شود امّا برای نگارش مقالات علمی ضروری است و از اهمیّت بسیاری برخوردار می باشد. عنوان باید کوتاه، عاری از کلمات مبهم و دو پهلو و مبین کارهای انجام گرفته باشد. عنوان باید حائز کلمات کلیدی برای تشریح مطالب مقاله شود زیرا اکثراً از عناوین برای جستجوهای انترنتی مطالب علمی بهره می گیرند (15،9).

--- عنوان مقاله اولين بخش از نوشتار علمي است و بايد داراي موارد زير باشد :

الف) تيتر يا عنوان بايد مؤيد اطلاعات كافي از متن مقاله (informative) باشد.

ب ) نام كامل نويسنده يا نويسندگان و مناصب سازمانی آنها

پ ) تاريخ نگارش مقاله

ت ) عنوان بايد تا حد امكان : مختصر(concise)، دقيق(accurate) و صريح(specifically) باشد.

بعنوان مثال اگر در مورد تأثير حرارت بر ترجيحات تغذيه اي برخي لاروهاي آفات توتون تحقيق مي كنيد، مي توانيد از تيترهاي زير بهره گيريد :

"تأثير حرارت بر ترجيحات تغذيه اي لارو شاخدار توتون"

"Effect of temperature on the feeding preference of the tobacco hornworm larvae, Manduca sexta"

"آيا حرارت بر رژيم غذايي لارو شاخدار توتون مؤثر است ؟"

"Does temperature influence which diet the tobacco hornworm larvae, Manduca sexta ?"

درحاليكه عناوين زير نامناسب هستند :

"تأثير حرارت بر لاروهاي برگخوار"

"Effect of temperature on caterpillars"

"چگونه حرارت بر لارو شاخدار توتون تأثير مي گذارد ؟"

"How temperature affects the tobacco hornworm larvae, Manduca sexta?"

"ترجيحات رژيم غذايي كرم شاخدار توتون كدامند ؟"

"How tobacco hornworm, Manduca sexta ?"

--- هر سر تیتر اصلی (main section heading) مقالات با حروف بزرگ شروع می گردد و در وسط صفحه قرار می گیرد. فاصله سرتیترها از خطوط فوقانی و تحتانی باید دو برابر فواصل معمولی بین خطوط متن باشد. سرتیترها نباید با زیرخط مشخص شوند و یا به علامت دو نقطه (:) ختم گردند (15).

زمانیکه گزارش مقاله از چندین آزمایش متشکل است، باید از چندین بخش با سر تیترهای فرعی (subheading) مجزا و با ترتیب مناسب بهره گیرید. سر تیترهای فرعی را فقط باید در اولین حرف هر واژه با حروف بزرگ نگارش نمود و آنها را در سمت چپ صفحه قرار داد. کلمات اینگونه سر تیترها را با حروف ایتالیک یا بصورت زیرخط می نویسند (15).

خلاصه (Abstract) :

--- خلاصه بعنوان دومين بخش مقالات علمي بايد موضوعات مطروحه در مقاله را بطور واضح و فشرده بياد نمايد. خلاصه بيانگر پرسش هاي مطروحه، جريان عمومي تحقيق، يافته هاي اصلي و نتيجه گيري اساسي حاصل از تحقيق است. خلاصه در حقيقت چكيده اي از تمامي بحث هايي است كه در بقيّه بخش هاي مقاله آورده ايد لذا بايد آنرا در پايان نگارش مقاله به رشته تحرير در آوريد. خلاصه بايد با فواصل سطور يك برابر نگاشته شود درحاليكه بقيه بخش هاي مقاله را با فواصل سطور 2 برابر مي نويسند. خلاصه مقاله نبايد از 250-200 و گاهاً 300 واژه بيشتر باشد(5).

--- خلاصه مقاله همواره در آخرین مراحل نگارش مقالات به رشته تحریر در می آید زیرا فشرده ای از مطالب مقاله را شامل می گردد و باید شامل مطالب واضحی برای موارد زیر باشد :

1) اهداف اجرای طرح (aims)

2) شرح اجمالی روش ها (methods)

3) کلمات کلیدی (key results)

4) تفسیر شما از نتایج اصلی پژوهش (interpretation) (9).

--- خلاصه غالباً بصورت یک پاراگراف بیان می گردد و بترتیب زیر به جنبه های اصلی مطالب مقاله می پردازد :

1) سؤالات یا اهداف اصلی اجرای پژوهش مزبور :

این اهداف باید بصورت واضح در اولین یا دومین جمله آورده شوند. اهداف را از قسمت مقدمه مقاله انتخاب کنید.

2) طرح آزمایشی و روش مورد استفاده :

بطور واضح به بیان نوع طرح آزمایشی بپردازید. بطور خلاصه به توضیح شیوه های اصلی مورد استفاده در تحقیق اقدام نمائید ولیکن نیازی به ذکر جزئیات نیست و بیان تکنیک کلیدی کفایت می نماید. این بخش را از قسمت روش ها استخراج کنید.

3) اصلی ترین یافته های تحقیقاتی شامل نتایج کمّی یا گرایشات آنها :

گزارش نتایج باید پاسخگوی سؤالات و اهداف اجرای پژوهش باشند. گرایش ها، تغییرات یا تفاوت های نسبی نتایج باید بخوبی شناسائی گردند. این بخش را از قسمت نتایج استخراج می کنند.

4) خلاصه ای از تفسیر و جمع بندی دستاوردهای مقاله :

خلاصه ای از دستاوردهای مقاله را از قسمت بحث استخراج نمائید و در این قسمت درج سازید. بصورت واضح به بیان تفسیر خویش از دستاوردهای پژوهش مزبور در پاسخگویی به سؤالات مطروحه در لزوم اجرای آزمایش بپردازید. درحالیکه عنوان مقاله فقط حاوی ساده ترین اظهارات درباره مطالب آن است ولیکن خلاصه به شما اجازه می دهد تا جزئیات بیشتری را از بخش های اصلی مقاله بیان دارید. خلاصه نباید بیش از یک پاراگراف و مازاد بر 300-200 واژه باشد مثلاً مطالب مربوط به اهداف، روش ها و نتایج در 3-2 جمله بیان می شوند.

خلاصه به مراجعین کمک می کند تا در مورد مطالعه سایر بخش های مقاله تصمیم گیری نمایند. در برخی موارد نظیر نشریات خلاصه نگاری موسوم به "ABSTRACTS" و یا نمایه های انترنتی فقط می توان به بخش خلاصه مقالات دسترسی یافت بنابراین وجود کلمات کلیدی مکفی در مورد خلاصه نتایج، مشاهدات و تمایلات مسیر پژوهش در خلاصه می تواند سبب مرجعیت مطالب برای سایر پژوهندگان گردد.

خلاصه مقالات را فقط بصورت متن نگارش کنید و برای این منظور از افعال پویا و اثرگذار با زمان ماضی بهره گیرید. خلاصه را می بایست با پایان نگارش سایر بخش های مقاله تحریر نمود تا چکیده ای از تمامی قسمت ها باشد. تمامی موضوعاتی که در خلاصه مقاله طرح می گردند، باید توسط محتوی مقاله تأئید گردند. خلاصه مقالات باید فشرده، کامل و صریح باشد و نباید دربردارنده مطالب زیر گردد :

1) سوابق پیشین طرح

2) استناد به سایر مقالات

3) جملات ناقص، ... ، وغیره

4) علامات اختصاری و عبارات مبهم

5) هر نوع منحنی، شکل، جدول و یا استناد به آنها (15).

مقدّمه (Introduction) :

--- مقدمه حائز سوابقي از كارهاي تحقيقي مرتبط است كه پيش از اين انجام شده اند و نتايج آنها را در قالب مفاهيم علمي بيان مي دارند. ضمناً مسائلي كه در پژوهش در صدد ادراك آنها بوده ايد ؟ ارگانيزم هايي كه مطالعه نموده ايد ؟ ايده هايي كه بررسي شده اند ؟ علت انتخاب موضوع تحقيق چيست ؟ خلاصه اي از روش هاي بكار رفته (آزمايشات، مشاهدات، شبيه سازي كامپيوتري) و چكيده دستاوردها نیز به همراه آنچه مي توان در ادامه تحقيق به آنها پرداخته شود، بیان می گردند. به استناددهي منابعي پرداخته می شود كه در سوابق به آنها اشاره داشته ايد وليكن هيچكدام از مطالب نبايد عيناً از منبع در مقدمه نقل شوند. شماره هاي منابع بايد در مقدمه مطابق با فهرست انتهاي مقاله درج شوند. مقدمه بايد بر اساس زمان گذشته نگارش يابد و به آزمايشي كه انجام گرفته است، منتسب گردد. از زمان حال در مواقعي استفاده گردد كه به بحث در مورد نتايج تحقيقاتي منتشره ساير محققان پرداخته مي شود زيرا نتايج تحقيقات گذشته مي توانند بخشي از پيكره دانش موجود باشند (5).

--- شما در مقدمه باید بتوانید مهمترین سوابق منتشرۀ پژوهش را گزارش نمائید تا تحقیق خود را با زنجیره نتایج تحقیقاتی سایرین مرتبط سازید و مسیر پژوهش را روشن کنید. هدف اصلی پژوهش را با بیان نظریه، سؤال یا مشکل مبتلابه بیان کنید. دلایل و دستاوردهای خویش را بطور خلاصه بیان نمائید و چگونگی بهره گیری از نتایج پژوهش موجود را در فعالیت های جاری ذکر کنید. برای نگارش مقدمه می توانید از جملات اثرگذار با حالت اوّل شخص بهره گیرید امّا افراط نورزید. مقدمه را با معرفی موضوع پژوهش آغاز نمائید و برای این منظور به توضیح کلمات کلیدی عنوان مقاله در جملات اولیه مقدمه بپردازید تا موضوع مطروحه را به وضوح آشکار سازید (5).

--- نتایج بررسی های گذشته مرتبط با موضوع را با ترتیب زمانی ذکر کنید تا مخاطبین در جریان اهمیت مشکل مطروحه و اقدامات پیشین در جهت رفع آن قرار گیرند. نتایج پژوهش های پیشین را با شماره های منابع موجود در بخش منابع و مآخذ مستند سازید. برای جمع آوری سوابق پژوهشی مربوطه از ژورنال های پژوهشی بهره گیرید گواینکه دستورالعمل های آزمایشگاهی، کتب مرجع دانشگاهی و دانشنامه ها نیز مفیدند. از اطلاعاتی برای پایه ریزی تحقیقات پژوهشی بهره گیرید که قابلیت اعتماد بیشتری دارند. از موتورهای جستجوی انترنتی می توانید برای اطلاع از پژوهش های جدید و مقالات منتشره سود جوئید. مرور نتایج پژوهشی اخیر به شما امکان می دهد تا حوزه دقیق تری را برای پژوهش برگزینید و به نتایج بهتری دست یابید. در ابتدای مقدمه به مشکل و معضل مورد نظرتان اشاره کنید و چگونگی رسیدن به آنرا بیان دارید (15).

مقدمه مقاله را با موارد زیر خاتمه بخشید :

1) ضرورت اجرای پژوهش حاضر

2) مهمترین معضلات اجرای پژوهش

3) دانسته های پیشین طرح

4) میزان سودمندی نتایج حاصله (15).

مواد و روش ها (Material & methods) :

--- بخش مواد و روش ها بيانگر چگونگي انجام تحقيق است و بايد آنچنان جزئيات را ارائه دهد كه اشخاص داراي صلاحيت قادر به تكرارش باشند. مثلاً : چه فرآيندي پيگيري شده است ؟ آيا تيمارها و شاهد بوضوح تشريح گرديده اند ؟ آيا روش نمونه برداري و اندازه نمونه ها بخوبي ذكر شده اند ؟ مواد آزمايش شامل : ارگانيزم ها، مواد شيميايي خاص، غلظت مواد و دستگاه ها تشريح شده اند ؟ توضيح خلاصه اي از روش هايي نظير ميزان نور مصرفي كه براي دستيابي به پاسخ سؤالات طي شده اند. توضيح در مورد شيوه هاي آماري كه براي انجام محاسبات داده ها بكار رفته اند، ضرورت دارند . دقّت در تحرير اين بخش حائز اهميت است زيرا شالوده شيوه هاي علمي مبتني بر قابليت تكرارپذيري آنها براي دستيابي به نتايج مشابه توسط ديگران مي باشد. از ذكر دستورالعمل هاي آزمايشگاهي خودداري ورزيد. براي نگارش بخش مواد و روش ها بايد از افعال مربوط به زمان گذشته بهره گيريد (5).

--- این بخش را غالباً با عناوین "روش ها" یا "روش ها و مواد" نیز بیان می دارند. در این بخش بطور وضوح به تشریح روند اجرای پژوهش با سازماندهی مناسب بپردازيد. ارگانیزم های (گیاه، حیوان، انسان) مورد مطالعه و ارتباط آنها با روند تحقیق را توصیف کنید. موقعیت مکانی و زمانی اجرای طرح را توصیف نمائید. در صورت اجرای تحقیقات مزرعه ای به توضیح در مورد خصوصیات بیولوژیکی و فیزیکی محل اجرا از جمله طول و عرض جغرافیائی، ارتفاع از سطح دریا، نقشه طرح و ... اقدام كنيد. خصوصیات تیمارها، تکرارها و شاهد را شرح دهید. در مورد داده ها و چگونگی جمع آوری آنها توضیح دهید. شیوه آنالیز داده ها و معیارهای تصمیم گیری را بیان نمائيد. جزئیات آزمایش باید آنچنان بیان گردند که امکان تکرار و دستیابی نتایج مشابه برای سایر محققین فراهم باشد. نرم افزارهای آماری و سطح احتمال بكار رفته (معمولاً 5%) را ذكر کنید (15).

--- این بخش را با واژه های تأثیرگذار (active voice)، سوّم شخص و با زمان گذشته بیان دارید زیرا تمامی مراحل آزمایش در گذشته انجام پذیرفته اند. از بکارگیری ضمایر اوّل شخص در این بخش خودداری ورزید. در مورد موجودات زنده یا ارگانیزم های طرح آزمایشی شامل : منبع جمع آوری، اندازه (طول، وزن)، تغذیه و شیوه نگهداری در مراحل قبل و ضمن تحقيق توضیح دهید. نژاد و ریخته ارثی و سن موجودات زنده تحت بررسی از فاکتورهای مهم می باشند که باید عنوان گردند. وضعیت مکانی ، منطقه ای و همچنین دوره زمانی اجراي تحقيق را تشریح نمائید. برای تعیین موقعیت جغرافیائی از GPS ، Google Earth ™ و یا MapQuest™ بهره گیرید (15).

--- مشخص کردن محل اجرای آزمایش با نقشه منطقه ای می تواند مفید باشد. برای تحقیقات آزمایشگاهی ضرورتی به تشریح مکان بررسی نيست. مقدار و نوع مواد آزمایش را از نظر غلظت مثلاً Nacl 25% ، شیوه محلول سازی و انکوباتور نمودن بخوبی بیان دارید. نوع و مارک ابزارها و دستگاه های مورد استفاده را بنویسید. بياد داشته باشيد كه محققین توانمند از ارائه خلاصه داده ها و مشاهدات طرح ابائی ندارند. شیوه خلاصه کردن و آنالیز داده ها را بیان دارید. ذکر شیوه آنالیز و نرم افزارهای مورد استفاده می تواند در دقت پیگیری نتایج توسط سایر پژوهندگان مفید باشند. نوع آزمایش داده ها نظیر t-test ، ANOVA یا سایرین را ذکر كنيد. شیوه بکارگیری برای نمایه های گرافیکی را تشریح نمائید (15).

نتايج (Results) :

--- بخش نتايج به بيان مهمترين دستاوردهاي حاصل از پژوهش مي پردازد. داده ها بايد بصورت اجمال در پيكره گزارش ذكر گردند و جزئيات در قالب جداول و اشكال ارائه شوند. هيچگاه در يك مقاله به ارائه اطلاعات يكسان به دو صورت جدول و شكل (گراف) نپردازيد. كوشش نمائيد تا نتايج بصورت كوتاه و واضح بيان گردند. از تفسير اطلاعات آنچنانكه در قسمت بحث آورده ايد، خودداري ورزيد. قبل از تحرير نتايج مجدداً به مطالعه متن مقاله بپردازيد. زمانيكه به بيان نتايج در قالب كلمات مي پردازيد، مي توانيد آنها را به جداول و اشكال متن استناد دهيد وليكن ذكر عباراتي نظير : "تصاوير را ببينيد" (see figutrs) كفايت نمي كند بلكه بايد اشكال مورد نظرتان را با شماره مشخص سازيد. جداول و اشكال نمي توانند به تنهايي بخش نتايج را تشكيل بدهند. نتايج را بصورت خلاصه بيان كنيد و لزومي به تفسير و تأويل نيست. در بخش نتايج بايد به ذكر دستاوردهاي تحقيق بپردازيد و ضرورتي به چگونگي نيل به آنها نمي باشد (5).

--- مطمئن گرديد كه محورهاي جداول و اشكال (مقدار رشد، ارتفاع، تعداد گونه ها، آب مصرفي و ...) با وحدهاي (متر، ليتر، ثانيه و ...) بخوبي تعيين شده اند. نتايج بايد آنچنان كامل باشند كه مخاطبين براي درك موضوع نيازي به بازگشتن به متن مقاله نداشته باشند. اولين جمله اي كه در تفسير تصاوير بصورت زيرنويس آنها آورده مي شوند، بايد كاملاً خلاصه و مؤيد موضوع باشند نظير :

« شكل1: تصاوير نوري كاريوتيپ ژنوتيپ انساني» (5).

--- بياد داشته باشيد كه در این بخش به ارائه نتایج و دستاوردهای تحقیقاتی بدون هیچگونه تفسیری پرداخته می شود. برای نتیجه گیری می توان از متن و مواد تصویری نظیر جداول و اشکال بهره گرفت. این بخش را با متن آغاز می کنند و نتایج اصلی را در ابتدا می آورند ولیکن می توان آنها را با جداول و اشکال مربوطه مستند ساخت. برای تأکید بر نتایج پژوهش از خلاصه آنالیز آماری بهره گیرید. علاوه بر نتایج مثبت باید به ذکر نتایج منفی همّت گمارید. مطالب این بخش باید بصورت واقعی و اجمالی بیان شوند. استفاده از جملات کنش پذیر و مفعولی (passive) بیش از جملات فعال و اثرگذار (active) ارجحیت دارند. نتایج را زمانی نگارش نمائید که پاسخی برای پرسش یا مشکل انگيزاننده اجرای طرح یافته اید لذا نتایج باید شامل محاسبه میانگین ها، انحراف استاندارد و تفسیر نتایج آماری باشند(15).

سازماندهی نتایج را بر اساس اهمیت و مطابق با ترتیب جداول و اشکال تنظیم کنید. از بکارگیری جداول و اشکال متن بصورت تکراری در بخش نتایج بپرهیزید. برای نشاندادن نتایج داده ها از جدول و گراف بصورت مشترک بهره نگیرید زیرا موجب هدر رفتن فضای مقاله و انرژی نویسنده خواهد شد. داده ها را خلاصه نمائید و از آوردن داده های خام خودداری ورزید. برای تفسیرهایتان از نتایج آماری بصورت معترضه بهره گیرید. از واحدهای اندازه گیری مناسب و بصورت صحیح استفاده کنید (15،9).

بحث (Discussion) :

--- تفسیر نتایج حاصله شامل اینکه چگونه به چنین نتایجی دست یافته اید و قبلاً چه تصورّی از آن داشته اید را در اين بخش انجام دهيد. نوشته هایتان را براي اين منظور مجدداً مرور نمائید زیرا بدینگونه دیدگاه کامل تری نسبت به موضوع می یابید آنچنانکه برخي بخش ها دارای اهمیت بیشتر و برخي ديگر جزئی تر بنظر خواهند آمد آنگاه می توانید مطالب را بگونه ای اصلاح نمائید و آنها را از نظر سیستماتیک بهم مرتبط سازید تا اثبات و تفهيم موضوع آسانتر گردد(9).

--- بخش بحث مكاني براي تشريح جزئيات نتايج، علل احتمالي، بررسي سود و زيان و جمع بندي (conclusions) است لذا سعي گردد كه اصول، ارتباطات و تعميم دادن از طريق نتايج صورت پذيرند و بگونه اي حلاجي شود كه نيازي به تكرار بيان نتايج نباشد. يافته هاي اصلي را در ابتدا ذكر كنيد سپس به يافته هاي فرعي بپردازد. از داده ها براي تفهيم نتيجه گيري بهره گيريد. نتايج حاصله را با نتايج پيشين ساير محققين مقايسه كنيد. نتايج خودتان را با فرضيه هايي كه در مقدمه بيان داشته ايد، مطابقت دهيد. مهمترين مشكلات مبتلابه خودتان را به همراه چگونگي مقابله با آنها براي عدم مواجهه سايرين ضمن مطالعات آتي بيان داريد. نظرتان را براي حصول به برخي نتايج متناقض بيان نمائيد. امكان حصول نتايج متفاوت را براي تكرار آزمايش توسط سايرين پيشبيني كنيد. موارد احتمالي بروز اشتباهات را در روند آزمايش بازگو سازيد. مواردي از تحقيقات كه باعث افزايش يافته ها مي شوند، به ساير محققين پيشنهاد دهيد. موارد كاربردي كه مي توان از نتايج حاصل از پژوهش براي بهبود روند فعلي بهره گرفت، توضيح دهيد (5).

منابع (References) :

--- بخش منابع شامل فهرست كاملي از تمامي مآخذي است كه شما در متن مقاله به آنها استناد ورزيده ايد. منابع را به ترتيب حروف الفبا مبتني بر نام خانوادگي نخستين نويسنده هر مقاله يا كتاب تنظيم كنيد. منابع بايد شامل مآخذي باشد كه شما يقيناً به مطالعه آنها پرداخته و در متن مقاله به ذكرشان اقدام نموده ايد. از ذكر منابعي نظير كتب درسي (text books) و روزنامه هاي خبري به دليل عدم اعتبار علمي در فهرست مآخذ مقالات پژوهشي خودداري ورزيد(5).

سپاسگزاري (Acknowledgments) :

--- در اين بخش به تشكر از كليه كساني كه از جنبه هاي مختلف در اجراي پروژه تا تهيّه مقاله مساعدت نموده اند از جمله : حاميان مالي، مجريان طرح، مسئولين تجزيه هاي آزمايشگاهي، آناليزورهاي آماري، تايپ و ... بپردازيد (5).

ضمائم (Appendices) :

--- ضمائم شامل اطلاعات غیر ضروری هستند که برای درک بهتر مطالب مقاله در حد امکان ارائه می گردند. مطالب این بخش اختیاری هستند و ندرتاً در مقالات منتشره در نشريات بکار می آیند. مطالب بخش ضمائم را با شماره گذاری رومی (I ، II ، ... ) مشخص سازيد. موضوعاتی که در ضمائم آورده می شوند عبارتند از (مأخذ 15):   

 "براي مطالعه ادامه مطلب به بخش دوّم مقاله مراجعه نمائيد."